Trung Quốc chuẩn bị trường kỳ
thương chiến
James Palmer
- Foreign
Policy
Tạ
Kiều Trang, biên
dịch
https://nghiencuuquocte.org/2025/04/12/trung-quoc-chuan-bi-truong-ky-thuong-chien/
Sau
một tuần căng thẳng, diễn biến tiếp theo sẽ là gì?
Tiêu
điểm tuần này: Bắc
Kinh đối mặt với thế lưỡng nan chiến lược khi căng thẳng thương mại leo thang;
Nhiều tin đồn lan truyền xoay quanh một vị tướng cấp cao; Gói kích cầu kinh tế
được mong đợi bấy lâu nay có thể sớm thành hiện thực.
Bắc
Kinh đứng trước thế lưỡng nan chiến lược trong thương mại
Nhà
Trắng tuyên bố thuế suất đối với hàng hoá Trung Quốc, với tổng mức lên tới
104%, chính thức có hiệu lực sau khi Bắc Kinh từ chối dỡ bỏ thuế quan trả đũa,
vốn được Trung Quốc đưa ra sau tuyên bố của Tổng thống Mỹ Donald Trump vào tuần
trước và ngay cả sau khi Trump tiếp tục đe dọa áp thêm 50% thuế trả đũa.
Bắc
Kinh cam kết sẽ có biện pháp cứng rắn để đáp trả, gọi động thái của Trump là
“sai lầm nối tiếp sai lầm” và tuyên bố sẽ “chiến đấu đến cùng”.
Nhưng
cuộc chiến thương mại leo thang đã đặt Trung Quốc vào tình thế lưỡng nan chiến
lược, mọi lựa chọn đều tiềm ẩn nguy cơ và tổn thất. Giới lãnh đạo chính trị của
Trung Quốc đã mắc chung một sai lầm với nhiều người trong các tổ chức ở Mỹ: Họ
nghĩ nhiệm kỳ hai của Trump sẽ giống nhiệm kỳ đầu, mà không nhận ra các khuôn
khổ đã bị phá vỡ.
Trung
Quốc đã chuẩn bị cho một cuộc đối đầu căng thẳng trong thương mại với Mỹ, như
thể hai tay súng đang thách đấu nhau giữa ban trưa. Nhưng thay vì bắn thẳng vào
mục tiêu, Trump lại ném thuốc nổ trước. Đây chính là vấn đề với Bắc Kinh: Mỹ
đang gây thiệt hại cho các nước ngoài cuộc hoặc đồng minh – nhưng cũng có thể
thổi bay cả Trung Quốc theo vụ nổ.
Nếu
áp dụng mức thuế trên một cách triệt để, viễn cảnh này sẽ chẳng có lợi cho ai cả.
Sau khi thất bại trong việc kích cầu tiêu dùng nội địa hậu đại dịch COVID-19,
Trung Quốc đã phụ thuộc nhiều hơn vào xuất khẩu. Dù các mặt hàng đã tìm được đến
những thị trường mới trên thế giới, nhưng nếu nền kinh tế toàn cầu rơi vào suy
thoái – một điều hoàn toàn có thể xảy ra – những thị trường đó cũng sẽ bị thu hẹp
lại.
Tuy
nhiên, chuỗi cung ứng của Trung Quốc lại ít phụ thuộc vào Mỹ hơn so với Mỹ phụ
thuộc vào Trung Quốc. Trung Quốc có thể tìm được nguồn cung thay thế cho hầu hết
mọi thứ mà họ nhập khẩu từ Mỹ, nhất là khi có nhiều nhà cung cấp muốn đa dạng
hóa thị trường để đối phó với một Washington không đáng tin cậy.
Vậy
diễn biến tiếp theo sẽ là gì? Kịch bản lạc quan nhất – cả hai bên thương lượng
để trở lại nguyên trạng trước xung đột (status quo ante) hoặc gần giống như vậy
– sẽ cần đến thuật ngoại giao và những lời tán tụng. Một kịch bản tương tự đã
diễn ra trong nhiệm kỳ đầu của Trump, trong đó một thỏa thuận thương mại đã được
ký kết vào tháng 1 năm 2020 – dẫu phần lớn thỏa thuận này chưa được thực hiện,
một phần do đại dịch. Đây chính là kịch bản mà Trung Quốc mong muốn.
Tuy
nhiên, ông Trump dường như không chấp nhận bất kỳ điều khoản nào nếu đó không
phải là một thỉnh cầu – và ngôn từ của Nhà Trắng gần như không cho Bắc Kinh cơ
hội nào để rút lui mà không gặp phải tổn thất chính trị trong nước. Chẳng hạn
như, lúc Trump gợi ý rằng Trung Quốc “muốn đạt được một thỏa thuận”, khả năng
Trung Quốc làm vậy càng thấp hơn.
Quan
chức Trung Quốc vốn đã quen với việc chiều theo cái tôi của các nhà lãnh đạo –
đây là một kỹ năng thiết yếu khi giao thiệp với Trump. Nhưng hiện nay đang là
cuộc đọ sức giữa Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình; các nhà phân tích
Trung Quốc sẽ khó đề xuất được bất kỳ phương án nào nếu chúng có thể làm phương
hại tới ông Tập. Một trong những viện nghiên cứu hàng đầu của Trung Quốc vừa bị đóng
cửa, một phần là do đã có một nhà nghiên cứu chỉ trích cách đáp trả của Bắc
Kinh trước những tuyên bố đầu tiên của Trump.
Trung
Quốc đã phản ứng cứng rắn trước tuyên bố vào ngày 2 tháng 4 của ông Trump –
không chỉ áp thuế trả đũa 34% lên hàng hóa Mỹ mà còn mở hàng loạt cuộc điều tra
nhắm vào các doanh nghiệp Mỹ, đưa một số công ty Mỹ vào danh sách “các đơn vị
không đáng tin cậy”, đồng thời áp đặt thêm các biện pháp siết chặt kiểm soát xuất
khẩu đối với đất hiếm.
Những
biện pháp đe dọa và trừng phạt như trên nhiều khả năng sẽ là phản ứng trước mắt.
Thương chiến thực chất là cuộc thi xem bên nào có sức chịu đựng tổn thất lâu
hơn. Xét về mặt kinh tế, nước Mỹ, trước thời điểm ông Trump tái đắc cử, vận
hành tốt hơn Trung Quốc khá nhiều. Thế nhưng, người dân Trung Quốc có lẽ sẽ chịu
được thiệt hại của một cuộc chiến thương mại tốt hơn một nước Mỹ phân cực, nơi
mà thuế quan cũng không được đa số ủng hộ.
Một
kịch bản leo thang ở mức độ nghiêm trọng là Trung Quốc có thể bắt giữ con tin,
một biện pháp từng được áp dụng và gây nhiều tiếng vang nhất sau khi Canada bắt
giữ bà Mạnh Vãn Chu (Meng Wanzhou), giám đốc tài chính của Huawei. Biện pháp
này nhiều khả năng sẽ ở dưới hình thức lệnh cấm xuất cảnh đối với các doanh
nhân Mỹ đang cư trú hoặc đến thăm Trung Quốc thay vì bắt giữ họ. Một kịch bản
khác là Trung Quốc sẽ thể hiện thái độ hung hăng hơn ở khu vực Biển Đông hoặc với
Đài Loan nhằm thách thức Mỹ.
Nếu
cuộc khủng hoảng kéo dài qua tuần này, Trung Quốc cũng có thể sẽ khuyến khích cả
nước tẩy chay hàng Mỹ – một biện pháp trước đây từng được triển khai để chống lại
một số quốc gia như Hàn Quốc. Kịch bản xấu nhất là khi cơn phẫn nộ của công
chúng chuyển sang nhắm vào các “mục tiêu Mỹ” theo những phương thức mà Đảng Cộng
sản Trung Quốc (ĐCSTQ) cũng không hoàn toàn kiểm soát được, tương tự như những
gì đã xảy ra trong các cuộc biểu tình chống Nhật năm 2012, khi đó đám đông tấn
công trường học và phá hoại các cửa hàng ăn.
Trung
Quốc cũng có thể tìm cách trừng phạt một số nước Đông Nam Á, chẳng hạn như Việt
Nam, là những nước đang chạy đua để ký kết thỏa thuận với Mỹ bằng cách đề xuất
mua thêm trang thiết bị an ninh của Mỹ. Dù vậy, kịch bản này khó xảy ra, bởi giới
lãnh đạo Trung Quốc nhiều khả năng sẽ xem thuế quan của Trump là cơ hội để kéo
các nước này lại gần Bắc Kinh hơn, lợi dụng tâm lý bất ngờ và bất bình từ phía
họ.
Ngay
cả khi thương chiến có leo thang hơn nữa, tôi cho rằng Trung Quốc vẫn đang
nghiêm túc cân nhắc các cách thức nhằm “mua chuộc” ông Trump, người thân hoặc
những người mà họ cho là có thể ảnh hưởng đến chính quyền Trump. Giới chức Bắc
Kinh vốn có kinh nghiệm giao thiệp với tầng lớp tinh hoa tham nhũng, dù thường
với quy mô nhỏ hơn.
Phương
án tiếp cận này có thể ở dưới hình thức các khoản chi trả trực tiếp hoặc điều
khoản ưu đãi cho các công ty có liên hệ với ông Trump, nhất là khi chính quyền
Mỹ đã tuyên bố họ không còn thực thi các đạo luật chống tham nhũng ở nước ngoài
nữa.
Tin
tức đang được quan tâm
Diễn biến
của đợt thanh trừng chính trị. Liên tục xuất hiện nhiều tin đồn cho rằng
Thượng tướng Hà Vệ Đông (He Weidong), một trong những tướng lĩnh cấp cao của
Trung Quốc, đang bị điều tra. Ông Hà, 67 tuổi, là bề tôi trung thành và từng ủng
hộ chiến dịch chống tham nhũng của ông Tập. Nhưng ông này thăng tiến trong hệ
thống Quân đội Giải phóng Nhân dân (PLA), nơi mà tham nhũng tràn lan ở mọi cấp
bậc – nên bản thân ông Hà cũng có khả năng đã “nhúng chàm”.
Tuy
nhiên, chưa có thông cáo chính thức nào về cuộc điều tra; các phỏng đoán xuất
phát từ việc ông Hà không xuất hiện trước công chúng trong vài tuần qua – một
chi tiết trước đó đã khiến những nhà bất đồng chính kiến sa vào việc tạo dựng
nên những câu chuyện không đúng về các cuộc thanh trừng hoặc đào thoát. Sự mập
mờ của ĐCSTQ, nhất là khi liên quan đến tình trạng sức khỏe của các vị lãnh đạo,
cũng góp phần làm gia tăng chiều hướng này; trong khi có thể ông Hà chỉ đang bị
ốm.
Có
một mục tiêu khác đích xác hơn: Lưu Thiên Nhiên (Liu Tianran), chuyên gia tài
chính và là con trai cựu Phó Thủ tướng Lưu Hạc (Liu He), đang bị điều tra và có
thể đã bị tạm giữ, theo tin tức của Financial Times dẫn từ
nhiều nguồn tin. Lưu Hạc từng dẫn đầu các cuộc đàm phán thương mại trong
nhiệm kỳ đầu của Trump và đã nghỉ hưu từ năm 2023. Tuy nhiên, các chiến dịch
truy quét trước giờ vẫn nhắm vào các chính khách đã nghỉ hưu, trong đó, nhắm
vào người nhà thường là bước mở màn.
Lính
Trung Quốc ở Ukraine. Tổng thống Ukraine
Volodymyr Zelensky đã triệu tập đại sứ Trung Quốc tại Kyiv sau khi hai công dân
Trung Quốc bị bắt khi đang chiến đấu cho Nga. Ông cho biết Ukraine có bằng chứng
về sự hiện diện của nhiều lính Trung Quốc khác trong hàng ngũ quân đội Nga.
Nếu
Trung Quốc cung cấp quân cho Nga, đó sẽ là một bước leo thang nghiêm trọng,
nhưng kịch bản này dường như khó xảy ra. Công dân Trung Quốc bị bắt giữ nhiều
khả năng là lính đánh thuê làm việc cho một trong những công ty quân sự tư nhân
(PMC) mà Nga thuê.
Các
công ty quân sự tư nhân thường tuyển mộ lính từ Trung Á, nhưng nguồn nhân lực
hiện có của họ có lẽ đã cạn kiệt – hoặc cũng có thể những người lính kia là
công dân Trung Quốc đang cư trú ở các nước láng giềng như Kazakhstan hay Mông Cổ.
(Những cuộc chiến kéo dài thường kéo theo cả những thành phần tham gia không ai
ngờ tới, chẳng hạn như trường hợp một
lính Triều Tiên bị quân Mỹ bắt trong ngày quân Đồng minh đổ bộ vào
Normandy).
Công
nghệ & Kinh doanh
Gói
kích cầu kinh tế cuối cùng cũng đã có? Kể từ khi đại dịch COVID-19 bùng
phát, giới đầu tư và người tiêu dùng Trung Quốc, tựa như “nhà nông trông mưa”,
họ vẫn mong ngóng một gói kích cầu kinh tế tầm cỡ như gói Trung Quốc từng tung
ra trong đợt khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008. Dù một số chính sách kích
cầu kinh tế đã được triển khai, nhưng ác cảm đối với “chủ nghĩa phúc lợi”
(welfare-ism) cùng với lo ngại của ông Tập về các hệ lụy tiềm ẩn khiến các gói
kích cầu này vẫn tương đối khiêm tốn.
Tuy
nhiên, mức thuế mới từ Mỹ có vẻ đã làm thay đổi tình hình; một gói kích cầu
kinh tế đang được gấp rút bàn thảo, ông Tập tuyên bố sẽ “tháo khoán” cho tiêu
dùng nội địa. Vấn đề ở chỗ, các hộ gia đình Trung Quốc thường chi tiêu khá thận
trọng trong những thời kỳ bất ổn; sau những đợt phong tỏa vì COVID-19, họ không
còn tin vào việc chính quyền của mình hay chính quyền Mỹ có thể giữ tình hình ổn
định.
TikTok
được gia hạn. Thương vụ bán mảng
kinh doanh TikTok tại Mỹ bị đình trệ sau khi Trung Quốc tuyên bố sẽ không phê
chuẩn thương vụ này nhằm trả đũa thuế quan của Mỹ. Động thái trên khiến ông
Trump phải gia hạn thêm 75 ngày (một hành động có thể trái với luật) trước khi
lệnh cấm Tiktok có hiệu lực. Tình trạng bế tắc này một lần nữa khẳng định
TikTok, dưới sự kiểm soát của gã khổng lồ ByteDance của Trung Quốc, không thể
hoàn tất bất kỳ thương vụ nào nếu không được Bắc Kinh chấp thuận.
Phe
diều hâu chống Trung Quốc trong đảng Cộng hòa không còn lên tiếng về TikTok, kể
từ khi ông Trump đưa việc bảo vệ TikTok thành một trong những mối quan tâm của
mình sau nhiều năm phản đối gay gắt ứng dụng này.
No comments:
Post a Comment