Khoáng sản Ukraina : « Trước hết là một nước cờ địa
chiến lược của Mỹ »
Thanh Hà - RFI
Sau nhiều tháng đàm phán, thỏa thuận khoáng sản giữa
Ukraina và Hoa Kỳ chưa biết đi về đâu. Vào lúc truyền thông quốc tế phân tích
nhiều những khả năng hợp tác giữa Kiev và Washington về « đất hiếm »,
về « những kim loại chiến lược » thì chuyên gia trong lĩnh vực này,
nhà nghiên cứu Raphaël Danino-Perraud, Viện Quan Hệ Quốc Tế Pháp IFRI khẳng định
Ukraina có nhiều tài nguyên và khoáng sản Mỹ đang cần nhưng « không có
đất hiếm ».
HÌNH :
Mỏ graphite Zavallievsky tại Ukraina. REUTERS
- Thomas Peter
Hôm 17/04/2025, Ukraina thông báo đã ký kết với
Mỹ một văn bản cho phép hướng tới « một thỏa thuận » về khoáng sản,
« tiền đề cho quan hệ đối tác kinh tế song phương ». Vài ngày sau, thủ
tướng Denys Shmygal đến Washington tiếp tục thảo luận về hợp tác khoáng sản với
Hoa Kỳ. Washington và Kiev hy vọng sẽ kết thúc đàm phán và đạt được thỏa thuận
trước ngày 26/04/2025. Nhưng từ đó đến nay, không có thêm thông tin về « hợp
tác khoáng sản » giữa Ukraina với Mỹ.
Là nguồn sản xuất hơn 60 % và tinh lọc 90 %
kim loại hiếm cho toàn cầu, Trung Quốc đang sử dụng lá bài đất hiếm để đương đầu
với Mỹ trong cuộc thương chiến. Từ đầu tháng 4/2025 Bắc Kinh hạn chế xuất khẩu
sang Hoa Kỳ 7 « kim loại nặng » do biết chắc đối phương sẽ « khó
tìm nguồn thay thế ».
Trả lời RFI Việt ngữ, Raphaël
Danino-Perraud của viện IFRI trước hết nhắc lại « đất hiếm »
không là một đề tài mới mẻ, nhưng đang được truyền thông quốc tế chú ý đến nhiều
dưới tác động kép :
Raphaël Danino-Perraud : «Thật ra đây là một vấn đề nổi cộm từ 15 năm nay. Vào năm
2010,Trung Quốc cấm xuất khẩu đất hiếm sang Nhật Bản do tranh chấp chủ quyền
lãnh thổ giữa Tokyo và Bắc Kinh chung quanh quần đảo Senkaku/ Điếu Ngư. Trung
Quốc trả đũa ngừng xuất khẩu đất hiếm cho Nhật và đã dẫn đến một cuộc khủng hoảng
trong nhiều lĩnh vực công nghiệp. Giá cả tăng cao và ảnh hưởng luôn cả đến dây
chuyền sản xuất của thế giới. Nói như vậy để thấy đây không là một chủ đề mới,
nhưng hồ sơ này đang được quan tâm trở lại vì căng thẳng gia tăng trong việc
cung cấp đất hiếm nói riêng, kim loại chiến lược và khoáng sản nói chung ».
*
RFI : Nhờ
đâu Trung Quốc chiếm vị trí gần như độc quyền thế giới về đất hiếm ?
Raphaël Danino-Perraud : « Về câu hỏi do dâu Trung Quốc chiếm thế độc quyền
trên thị trường này ? Đây là cả một chiến lược dài hơi. Từ thập niên
1980/1990 Trung Quốc đã tận dụng các mỏ đất hiếm chất lượng cao trên lãnh thổ của
mình. Rồi từng bước gặm nhấm thị trường, khai thác thế mạnh cạnh tranh, nhất là
khi các tập đoàn quốc tế của Pháp, của Mỹ chuyển hoạt động sản xuất sang Hoa Lục.
Nhờ vậy Trung Quốc đã mua lại được các công cụ sản xuất của Âu Mỹ, hưởng lợi từ
khâu chuyển giao công nghệ để phát triển. Đã phải mất từ 20 đến 25 năm trước
khi Trung Quốc lật ngửa ván bài, khẳng định thế độc quyền ».
*
RFI : Anh
vừa nói, từ 15 năm nay Âu Mỹ ý thức được là không thể để bị phụ thuộc vào Trung
Quốc về đất hiếm, vậy tại sao vẫn chậm trễ trong lĩnh vực này để rồi giờ đây,
chúng ta có cảm tưởng là Hoa Kỳ gấp rút đi tìm kim loại hiếm từ ở Groenland đến
Ukraina để phá thế độc quyền của Trung Quốc ?
Raphaël Danino-Perraud : « Đây không chỉ là một ngành công nghiệp
khai thác khoáng sản mà trước hết là cả một chuỗi cung ứng đi từ khâu thăm dò,
khai thác cho đến khi có được thành sản phẩm, để phục vụ sản xuất linh kiện bán
dẫn. Chúng ta cần hiểu rõ điều này vì cũng chính yếu tố đó giải thích cho mức độ
phức tạp và giá trị của kim loại hiếm. Ở mỗi công đoạn là cả một mảng công
nghiệp hoàn toàn khác nhau.
Về câu hỏi vậy thì châu Âu và Hoa Kỳ đã có những
bước chuẩn bị nào hay chưa để hóa giải thế độc quyền của Trung Quốc, chúng tôi
nhận thấy châu Âu cho dù chỉ với khá ít dự án phát triển kim loại hiếm, các
chương trình đã được thực hiện thì bắt đầu đem lại những kết quả đầu tiên. Đức
bắt đầu có những dự án phát triển nam châm vĩnh cửu. Còn Pháp có các cơ sở tinh
luyện và tái chế đang được thiết lập. Nhưng thật ra Mỹ mới là nước triển khai
các chương trình quy mô nhất : Ngay từ 2010, Hoa Kỳ đã cố gắng khởi
động lại hoạt động của một công ty đất hiếm từng được chuyển nhượng cho Trung
Quốc. Tuy nhiên, tập đoàn này của Mỹ cũng đã thất bại nhiều lần, do không cạnh
tranh lại được với giá cả của Trung Quốc. Tuy nhiên, từ 2020, Washington bắt đầu
trợ cấp cho các dự án khai thác mỏ ở Texas và cả nhà máy tinh luyện do công ty
Úc Lynas xây dựng ».
*
RFI : Những
quy định về môi trường là một trở lực lớn đối với ngành công nghiệp khoáng sản
của Âu Mỹ, nhất là châu Âu ?
Raphaël Danino-Perraud : « Đương nhiên rồi. Khác với Trung Quốc, những
tiêu chuẩn nghiêm ngặt về môi trường gây bất lợi cho ngành công nghiệp khai
thác và tinh lọc đất hiếm của Âu, Mỹ. Tuy nhiên Trung Quốc cũng bắt đầu chú ý đến
môi trường do hiện tượng đất đai bị ô nhiễm.
Một yếu tố khác giải thích cho sự chậm trễ của
châu Âu và Mỹ trong lĩnh vực này, như vừa nói, là do tính phức tạp của cả chuỗi
sản xuất những khoáng sản chiến lược. Mảng này đòi hỏi nhiều đầu tư từ các khâu
nghiên cứu và phát triển đến những phí tổn rất lớn để vận hành. Để khôi phục một
chuỗi cung ứng phức tạp như vậy, cần từ 10 đến 15 năm. Vấn đề đối với Âu Mỹ là
chu kỳ một chính sách công nghiệp của họ chi là khoảng 5 năm, nên muốn xây dựng
lại mảng công nghiệp này bắt buộc phải có tầm nhìn dài hạn ».
*
RFI : Về
khoáng sản của Ukraina : Trong một bài tham luận gần đây của Viện IFRI,
anh đã giải thích Ukraina có thể cung cấp « 21 trong số 30 chất liệu chiến
lược cần thiết cho châu Âu » và Ukraina là một mỏ titan lớn của thế giới,
chiếm tới 7 % trữ lượng toàn cầu, 20 % dự trữ về graphite của thế giới, nguyên
liệu thiết yếu để chế tạo bình điện cho xe ô tô … Nói cách khác, đâu chỉ có Hoa
Kỳ nhòm ngó đến kim loại hiếm của Ukraina ?
Raphaël Danino-Perraud : «Tôi nghĩ điều quan trọng là chúng ta phải đặt vấn
đề khoáng sản của Ukraina trong bối cảnh địa chính trị và địa chiến lược hiện
nay. Vì thực ra có nhiều khoáng sản khác còn dễ khai thác hơn, gần Mỹ hơn là
khoáng sản của Ukraina. Thí dụ như Groenland có thể giàu khoáng sản hơn, dễ tiếp
cận hơn, nhưng Groenland thiếu các cơ sở hạ tầng và năng lượng cần thiết
để cho phép khai thác khoáng sản. Đây là một thách thức rất lớn. Khai thác mỏ
đòi hỏi nhiều năng lượng, nguồn nước và cả mạng lưới cơ sở hạ tầng, mà những điều
này phải mất nhiều năm để xây dựng. Do vậy, theo tôi, quan tâm đến khoáng sản
Ukraina trước hết là để khẳng định sự hiện diện, hoặc để mở rộng ảnh hưởng của
Hoa Kỳ tại một quốc gia nào đó.
Chúng ta biết Ukraina không có đất hiếm, hoặc
rất ít. Nhưng các khoáng sản ở đây lại rất phong phú. Ukraina có đủ các chất
như mangan, titan, than, graphite và có thể là germanium. Đây đều là kim loại
chiến lược hay kim loại hiếm. Đất hiếm chỉ là một nhóm trong số đó, như cobalt,
nickel, lithium, titan, tuy không phải đất hiếm nhưng đều là kim loại quan trọng.
Và như đã nói, để Mỹ sản xuất được gì từ tài nguyên Ukraina thì cũng phải mất
10-15 năm. Vì Ukraina là một quốc gia đang phải xây dựng lại mọi thứ : từ đường
sá, năng lượng, nước, mỏ, nguồn nhân lực… và lại còn phải đối mặt với các mối
đe dọa từ Nga.
Vậy nên tôi không nghĩ rằng tài nguyên ở
Ukraina có thể được khai thác nhanh chóng. Nhưng khoáng sản của Ukraina là những
tài nguyên mà Mỹ có thể quan tâm. Nói cách khác, điều này một lần nữa cho thấy
đây là một tính toán địa chính trị hơn là kinh tế. Và đó là một thực tế ».
*
RFI : Xin
cảm ơn nhà nghiên cứu Raphaël Danino-Perraud, cộng tác viên của Viện Quan Hệ Quốc
Tế Pháp IFRI.
No comments:
Post a Comment