“Cây
muốn lặng gió chẳng đừng”: Việt Nam giữa gọng kìm Mỹ – Trung trước ngã ba định
mệnh
Trần Quốc Sách
| Báo Tiếng Dân
27/04/2025
Tóm
tắt: Trong
bối cảnh những cơn gió lớn đang nổi lên từ cả Washington lẫn Bắc Kinh, Việt Nam
bị cuốn vào thế kẹt giữa hai cường quốc, với những lựa chọn chiến lược không thể
trì hoãn. Những tưởng mối quan hệ “Đối tác Chiến lược Toàn diện” với Mỹ sẽ là một
cột mốc ổn định, nhưng hàng loạt đòn cảnh cáo gần đây từ chính quyền Donald
Trump cho thấy, Washington đang mất dần kiên nhẫn.
Trong
khi đó, Hà Nội lại vướng vào những tính toán nội bộ đầy mâu thuẫn, giữa một bên
muốn cải cách, một bên lo sợ đổi thay. Bài viết này là lời cảnh tỉnh mạnh mẽ: Nếu
không dũng cảm chọn một con đường, Việt Nam có thể sẽ bị gió cuốn trôi giữa cơn
bão địa-chính trị thế kỷ 21.
***
Cuồng
phong đến từ nhiều hướng, từ cuộc giành giật ngôi bá chủ giữa Tàu
và Mỹ, đồng thời đến từ cả nội bộ Việt Nam: Một phái nhấn ga, phái
kia đạp thắng…
Tháng
4 năm 2025 đang trôi qua với những tín hiệu bất an chưa từng có trong quan hệ
Việt – Mỹ. Tưởng rằng sau nâng cấp lên “Đối tác Chiến lược Toàn diện” vào tháng
9/2023, cái “cây CSP” nối vận mệnh hai nước sẽ “đơm hoa kết trái”. Nhưng thật bất
ngờ, lớp vỏ “chiến lược toàn diện” kia dường như đang bị bong tróc, để lộ ra
“những vết nứt của lòng tin” mà nếu không chữa lành, rất có thể dẫn đến những tổn
thương lớn hơn?
Trong
vòng chưa đầy một tháng, chính quyền Tổng thống Donald Trump tung liên tục ba
đòn: Đe dọa tăng áp thuế đối với Việt Nam lên tới 46%, tuyên bố “Việt Nam đang
qua mặt Mỹ” câu kết với Trung Quốc, và đỉnh điểm mới đây nhất – lệnh cấm toàn bộ
quan chức Mỹ tham dự bất kỳ hoạt động nào liên quan đến ngày 30/4 tại Việt Nam.
Nếu
ba cú đánh ấy là “một liên hoàn cước”, thì kể cả những ai lạc quan nhất với mối
bang giao Hà Nội – Washington cũng buộc phải đặt dấu hỏi: Có phải Hoa Kỳ đang
thực sự mất kiên nhẫn?
Cú
đánh vỗ mặt và sự ngỡ ngàng đáng trách
Tại
Hà Nội, giới hoạch định chính sách vẫn chưa hết choáng váng. Đành rằng mấy ngày
qua đã cho hạ bớt một số áp-phích sặc mùi chống Mỹ (1), nhưng nói cho cùng, cái
choáng này không phải do bất ngờ, mà là vì chủ quan và trên bảo dưới không
nghe. Mỹ không chỉ phản ứng tức thời, mà họ đang tính sổ. Washington từ lâu đã
theo dõi cách Việt Nam liên tục “đu dây”, vừa “làm sân sau” để tiếp tay cho
Trung Quốc lậu thuế, vừa lợi dụng nước Mỹ (Nguyên văn: Vietnam takes advantage
of us even worse than China) (2).
Ngày
30/4 năm nay Bộ Chính trị Hà Nội vẫn muốn trấn an giới bảo thủ bằng những màn kỷ
niệm hoành tráng “ăn mày dĩ vãng” theo một kiểu ý thức hệ đã quá đát. Lại còn mời
cả đại diện các chính phủ Trung Quốc và Cambodia là những cựu thù và sát thủ từng
làm cho Hà Nội điên đảo ngay những năm tháng các vết sẹo từ cuộc nội chiến Bắc
– Nam “vẫn còn rỉ máu” (Chữ cựu Thủ tướng Võ Văn Kiệt dùng trong một bài báo
gây tranh cãi (3).
Bộ
Chính trị ĐCSVN “quên mất” điều hệ trọng: Vào thời điểm nhạy cảm nhất
về thương mại và an ninh, Hà Nội đáng lẽ ra nên “giảm bớt âm lượng”, tránh náo
động truyền thông theo mô-típ cũ kỹ, đầy tính tuyên truyền để hạ nhục người Mỹ.
Việt Nam thừa hiểu rằng ngoại giao hiện đại đòi hỏi phải biết “chọn điểm rơi”
và biết “đọc không khí”.
Lễ
kỷ niệm 30/4 được tổ chức rầm rộ đúng vào thời điểm Donald Trump đang cần một
thắng lợi về mặt ngoại giao để tập trung cho hàng loạt cuộc đàm phán quan trọng.
Sai lầm của Hà Nội chẳng khác nào một “đòn tự hủy diệt” về mặt hình ảnh. Với một
người có cái tôi lớn và nổi tiếng cứng rắn với những ai không “thuận Mỹ” như
Trump, hành động của Việt Nam chẳng khác gì một sự khiêu khích có chủ đích — điều
rất khó có thể được bỏ qua.
Bộ
Ngoại giao Việt Nam: Lươn lẹo thành đồng lõa
Thay
vì phản hồi thẳng thắn với người dân và thế giới (Có gan ăn muống có gan lội hồ),
Bộ Ngoại giao Việt Nam lại tiếp tục “chiến thuật cổ điển”: Lảng tránh, phát
ngôn mơ hồ, và hy vọng rằng “rồi mọi chuyện sẽ qua”. Nhưng đây không còn là thời
kỳ “tiền internet”. Mọi động thái đều bị soi dưới kính hiển vi quốc nội và quốc
tế (4).
Việc
báo chí nhà nước không hề đề cập đến bài báo trên The New York
Times – nơi mô tả chi tiết cơn giận giữ của Trump và sự phản ứng lạnh nhạt
của Quốc hội Mỹ – là một hành vi che giấu thông tin có hệ thống. Nhưng liệu
bưng bít còn hiệu quả khi mạng xã hội đã trở thành nguồn tin chính của giới trẻ
và các doanh nhân Việt Nam? (5)
Việc né
tránh đối thoại công khai không chỉ khiến dân chúng mất niềm tin, mà
còn khiến Mỹ hiểu rằng Việt Nam chưa đủ độ minh bạch để trở thành một đối
tác chiến lược đáng tin cậy.
“Ăn
mày dĩ vãng” và cái giá phải trả
Hà
Nội có thể nghĩ rằng lễ kỷ niệm 30/4 chỉ là nội bộ, nhưng trong thời đại toàn cầu
hóa, mọi sự kiện chính trị đều có hệ quả quốc tế. Chính quyền Việt Nam tưởng rằng
có thể “chiều lòng nhóm bảo thủ”, xoa dịu quân đội và công an bằng các hoạt náo
“chiến thắng mùa Xuân 1975”. Nhưng giới trí thức trong nước từng cảnh báo, đấy
không chỉ là “ăn mày dĩ vãng”, mà thực chất là “ăn cướp của dĩ vãng để mưu cầu
danh lợi cho hiện tại” (6). Cái giá phải trả có khi là đánh đổi
“lòng tin chiến lược” của Mỹ – quốc gia đang muốn nhìn nhận Việt Nam như một
đối tác tin cậy trong vùng xung đột và xáo trộn.
“Tham
bát bỏ mâm” – một lần nữa, Việt Nam có thể đánh mất cơ hội được mời vào
bàn cờ Indo-Pacific như một mắt xích then chốt. Đúng vào thời điểm cần tính các
nước cờ chiến lược, Hà Nội lại… hành động theo tinh thần “kháng Mỹ viện Tàu”.
Trong khi đó, Tập Cận Bình – từng đến rất đúng lúc – lại “ngồi rung đùi” xem vệ
tinh của mình đang “tự bắn vào chân”.
Thật
đúng vậy: Bắc Kinh giờ đây là bên “mở cờ trong bụng”. Họ đang tận dụng mọi khoảng
trống do Mỹ tạo ra để siết lại ảnh hưởng: Từ đầu tư vào hạ tầng, kiểm soát chuỗi
cung ứng, đến thao túng và gây sức ép thông qua các nền tảng công nghệ đang
tràn lan mọi ngóc ngách tại Việt Nam.
Ngã
ba chiến lược – Không còn chỗ cho mập mờ
Việt
Nam đang đứng giữa ngã ba định mệnh:
1.
Ngả về Trung Quốc: Đổi
lấy sự ổn định tạm thời về kinh tế, nhưng sẽ phải hy sinh sự độc lập chính trị,
mất không gian tự chủ chiến lược và từng bước bị cuốn vào quỹ đạo “Bắc thuộc kiểu
mới”.
2. Tiếp
tục đu dây: Cố
giữ cân bằng giữa Mỹ và Trung, không cải cách, không minh bạch. Nhưng trong một
thế giới đang phân cực, người đứng giữa dễ bị cả hai bên coi là không đáng tin
– rốt cuộc trở thành “vùng xám” bị giằng xé, không ai bảo vệ.
3. Chọn
“thẳng lưng” với Mỹ và phương Tây: Cải cách từ bên trong, xây dựng thể chế
minh bạch, mở rộng không gian chính trị mềm. Ấy là con đường từng giúp Việt Nam
gia nhập WTO, ký CPTPP và từng tăng trưởng liên tục.
Chỉ
có điều – con đường thứ ba đòi hỏi dũng khí chính trị thật sự. Và lịch sử cho
thấy, mỗi lần Việt Nam thực sự bứt phá là khi dám cải cách, dám vượt thoát
khuôn mẫu tư duy cũ thì những thế lực bảo thủ trong Đảng lại trỗi dậy, như được
sự “hà hơi tiếp sức” từ bên ngoài.
Bài
học của quá khứ và ngọn gió từ tương lai
Trong
quá khứ, Việt Nam đã từng vượt lên khỏi vũng lầy chiến tranh nhờ đổi mới 1986,
và từng khiến thế giới bất ngờ với bước đi thuận lý khi bình thường hóa với Mỹ
năm 1995. Nhưng nếu thời đó là quyết định sống còn, thì hiện tại là quyết
định về tương lai – Việt Nam sẽ trở thành ai trong 10 năm tới?
Đeo
bám tư duy “giả vờ trung lập” sẽ không giúp Việt Nam giữ được vị trí. Thế giới
đang dịch chuyển địa tầng nhanh và mạnh đến mức nếu không lấy quyết định đúng
lúc, Việt Nam không chỉ lỡ tàu – mà sẽ bị bỏ lại, không ai ngoái nhìn.
Gió
đã nổi – Việt Nam không thể đứng giữa mãi được!
Việt
Nam phải hiểu rằng thời kỳ “vừa lòng cả hai” đã hết. Gió đã nổi. Và nếu cứ
đứng giữa mà không có hướng đi rõ ràng, thì con thuyền Việt Nam sẽ không thể cập
bến, mà bị cuốn vào dòng xoáy giữa cơn bão Mỹ – Trung (7).
Chọn
đường đi không phải là từ bỏ ai – mà là khẳng định mình là ai. Là quốc gia
độc lập, tự cường, có trách nhiệm với trật tự thế giới mở – hay chỉ là vùng đất
mắc kẹt trong ám ảnh của quá khứ và bóng ma của những hù dọa “mất ổn định”?
Tương
lai không chờ đợi. Và nếu Hà Nội không sớm hành động, thì những lực lượng khác
– kể cả giới doanh nghiệp người dân trong nước – sẽ chọn thay!
_________
Tham
khảo:
(1) https://www.bbc.com/vietnamese/articles/c0m9geydw7eo [Hà
Nội gỡ áp phích có hình ảnh chim bồ câu đứng trên mũ lính Mỹ]
(3) https://plo.vn/so-phan-bai-bao-trieu-nguoi-vui-trieu-nguoi-buon-post217025.html
(5) https://www.nytimes.com/2025/04/22/world/asia/us-diplomats-vietnam-war-anniversary-trump.html
(6) https://www.voatiengviet.com/a/mot-so-tri-thuc-co-cai-nhin-xet-lai-ngay-30-thang-4/4370803.html
(7) https://nghiencuuquocte.org/2025/04/16/viet-nam-thoat-khoi-nga-ba-duong-den-luc-phai-thay-doi/
No comments:
Post a Comment