Internet
vệ tinh Starlink của Elon Musk : Từ dịch vụ dân sự đến tác động quân sự, chiến
lược
Thùy Dương - RFI
Đăng
ngày: 09/04/2025 - 13:00 - Sửa đổi ngày: 09/04/2025 - 13:53
Trên
đây là những nhận định trong bài viết « Với Starlink, Elon Musk mở mang ảnh
hưởng trên hành tinh và trong không gian » trên báo Le Monde ngày
07/04/2025. RFI tiếng Việt lược dịch bài viết.
Nhìn
lại lịch sử, cơ quan không gian Hoa Kỳ NASA đã có nhiều vụ phóng tên lửa thất bại,
tạo ra gánh nặng tài chính lớn, khiến chính quyền liên bang Mỹ, bắt đầu từ thời
George W. Bush, cho đến Barack Obama, và sau này là Donald Trump và Joe Biden đều
theo đuổi con đường tư nhân hóa công cuộc chinh phục không gian. Về phía công
ty chuyên về không gian của Elon Musk, sau 6 năm với hàng loạt vụ phóng tên lửa
thất bại và gây thất vọng, đến năm 2008, cuộc thử nghiệm thành công của SpaceX
mới giúp Elon Musk mở được cánh cửa vào cơ quan NASA.
Theo
điều tra báo Mỹ Washington Post công bố ngày 26/02/2025, trong vòng 20 năm,
Elon Musk đã nhận được hơn 22,6 tỷ đô la tiền tài trợ, các khoản đầu tư và đơn
đặt hàng công cho công ty SpaceX. Có thể nói, với SpaceX, Elon Musk là một
trong những người hưởng lợi lớn nhất từ ngân sách
Mỹ.
Nhưng
theo Le Monde, thế mạnh của Starlink không chỉ nằm ở hiệu suất công nghệ không
ai sánh kịp, mà còn ở mô hình kinh tế : Starlink kiểm soát toàn bộ chuỗi sản
xuất tạo giá trị, từ sản xuất tên lửa, vệ tinh, thiết bị đầu cuối, cho đến đưa
lên vệ tinh quỹ đạo và cung cấp dịch vụ. Sức mạnh của mạng Starlink có được nhờ
hàng loạt đặc điểm. Chòm sao vệ tinh của Starlink nằm ở quỹ đạo thấp (LEO) - ở
độ cao khoảng 500 km - cho phép truyền dữ liệu từ không gian đến Trái Đất nhanh
hơn nhiều so với vệ tinh địa tĩnh thông thường, cách Trái đất khoảng 36.000 km.
Célestine
Rabouam, một nghiên cứu sinh tiến sĩ tại Viện Địa chính trị Pháp và Trung tâm
Géode tại Đại học Paris-VIII, giải thích là cũng có nhiều công ty khác khai
thác vệ tinh ở quỹ đạo thấp, nhưng thành tựu công nghệ đặc biệt của Starlink nằm
ở các liên kết quang học kết nối tất cả các vệ tinh trong cùng một chùm, cho
phép tăng đáng kể khả năng phục hồi, độ bền và mức độ tin cậy của chùm vệ tinh.
Nếu một hoặc nhiều vệ tinh bị hỏng, các vệ tinh khác sẽ thay thế, đảm bảo tính
liên tục của dịch vụ.
Lợi
thế quan trọng khác là nhờ khả năng kết nối đó, chùm vệ tinh sẽ bớt lệ thuộc
vào cơ sở hạ tầng trên Trái đất. Khác các đối thủ cạnh tranh, về mặt kỹ thuật,
Starlink không cần có các trạm kết nối mới có thể hoạt động được tại một khu vực
nào đó. Chính vì thế, mạng Internet đường truyền tốc độ cao của Starlink trở
nên dễ tiếp cận hơn với tất cả mọi người, kể cả ở những vùng sâu vùng xa xôi hẻo
lánh, từ vùng đất băng giá Groenland ở Bắc Cực, qua Thái Bình Dương, các giàn
khoan dầu lửa, trên các máy bay chở khách, đến tận sa mạc Sahara, và kể cả ở những
nơi bị tàn phá bởi thảm họa thiên nhiên hay chiến tranh.
Dịch
vụ kép : an ninh dân sự và định hình chiến trường
Trên
thực tế, Julien Nocetti, nhà nghiên cứu cộng tác với Trung tâm Địa chính trị về
Công nghệ, thuộc Viện Quan hệ Quốc tế Pháp (IFRI) và với trường Chính trị
Sciences Po, được Le Monde trích dẫn, lưu ý dịch vụ của Starlink là dịch vụ kép
: vừa có thể bảo đảm an ninh dân sự, vừa có khả năng định hình chiến trường.
Những
sự can dự về quân sự và chiến lược đã được bộc lộ rõ trong cuộc chiến ở
Ukraina. Một giờ trước cuộc xâm lược của Nga, vào sáng sớm ngày 24 tháng 2 năm
2022, một cuộc tấn công mạng nhắm vào vệ tinh KA-SAT của Viasat (Mỹ) đã vô hiệu
hóa đa phần các phương tiện liên lạc quân sự của Ukraina. Joscha Abels, một nhà
nghiên cứu tại đại học Tübingen, Đức và là tác giả của bài báo « Cơ
sở hạ tầng tư nhân trong các cuộc xung đột địa chính trị : Trường hợp của
Starlink và chiến tranh Ukraina », đăng trên Tạp chí Quan hệ Quốc
tế Châu Âu năm 2024, nhấn mạnh là Starlink xuất hiện như một giải pháp khả
thi duy nhất để truy cập Internet nhanh và an toàn, sau khi Elon Musk
nhanh chóng triển khai Starlink ở Ukraina, khiến các nhà lãnh đạo quân sự và
chính trị trên toàn thế giới cảm thấy họ sẽ cần đến hệ thống này trong trường hợp
xảy ra xung đột.
Starlink
được xem như « thần kinh thị giác » của quân đội
Ukraina và đã chứng tỏ vai trò quyết định trong trận Kiev, kết thúc vào đầu
tháng 04/2022 buộc quân đội Nga rút khỏi thủ đô Ukraina. Hiệu quả của hệ thống
liên lạc này lớn đến mức ba tháng sau đó, tổng tư lệnh lực lượng vũ trang
Ukraina lúc bấy giờ, Valeri Zaloujny, đã đề nghị Elon Musk cung cấp thêm 8.000
thiết bị đầu cuối bổ sung. Yaroslav Honchar, giám đốc của Aerorozvidka, một tổ
chức chuyên về công nghệ quân sự của Ukraina, khẳng định : « Sự
xuất hiện của Starlink (...) đã làm thay đổi cuộc chơi, và đó chính xác là thứ
chúng tôi đang thiếu ». Cũng theo Honchar, sự dịch chuyển của các sở
chỉ huy, đội trinh sát và đơn vị tấn công đã được đẩy mạnh nhờ công nghệ liên lạc
vệ tinh của Elon Musk. Ít bị các thiết bị gây nhiễu của Nga tấn công hơn so với
liên lạc vô tuyến thông thường, mạng internet của Starlink đóng vai trò then chốt
trong chiến tranh điện tử, trong vận hành các hệ thống giám sát qua video và dĩ
nhiên là trong điều khiển drone, hoạt động thiết yếu ở tiền tuyến.
Nói
một cách cụ thể, những người điều khiển drone sẽ điều khiển drone trinh sát tới
các vị trí của Nga. Hình ảnh và thông tin mà các donre này ghi lại được tải lên
icloud - đám mây điện toán mà các đơn vị pháo binh và sở chỉ huy có thể truy cập,
để rồi xác định mục tiêu, thông báo để pháo binh nhập tọa độ địa lý vào hệ thống
trước khi tấn công kẻ thù. Nhờ các drone trinh sát đó, sở chỉ huy có thể theo
dõi trực tiếp cuộc tấn công, để có thể điều chỉnh hỏa lực, thông qua cùng kênh
liên lạc.
Sức
mạnh của Starlink và những tác động về mặt quân sự của nó dĩ nhiên được chú ý
theo dõi. Tại châu Á, vốn là châu lục ít cởi mở nhất với công ty của Elon Musk,
Starlink đang gây lo ngại, ở cả Trung Quốc và Đài Loan. Đối với Bắc Kinh, những
tiến bộ mà SpaceX mang lại cho chương trình không gian của Hoa Kỳ là một thách
thức to lớn.
Vì
sao Đài Loan và Trung Quốc đều không ưa Starlink ?
Trả
lời phỏng vấn báo Financial Times hồi tháng 10/2022, Elon Musk từng tiết lộ Bắc
Kinh đã nói rõ là không chấp thuận việc triển khai Starlink ở Ukraina và muốn
Musk bảo đảm rằng Starlink sẽ không được triển khai ở Trung Quốc. Trước đó, vào
tháng 09/2022, các nhà nghiên cứu của Đại học Kỹ thuật Quân sự Quân đội Giải
phóng Nhân dân viết rằng, trong trường hợp xảy ra xung đột giữa Trung Quốc và
Đài Loan, « khả năng tuyệt vời của vệ tinh Starlink trong cuộc chiến
ở Ukraina chắc chắn sẽ khiến Hoa Kỳ và các nước phương Tây khác sử dụng
chúng », theo hướng bất lợi cho Bắc Kinh. Họ khuyến nghị Bắc Kinh
không chỉ đầu tư vào các chòm sao vệ tinh của Trung Quốc, mà phải khẩn trương tự
trang bị các phương tiện để vô hiệu hóa Starlink.
Vấn
đề này không hề đơn giản, bởi vì mạng lưới 7.000 vệ tinh của Elon Musk vẫn có
thể hoạt động ngay cả khi một số vệ tinh bị vô hiệu hóa. Các nhà nghiên cứu của
Đại học Nam Kinh thông báo là trong một thử nghiệm mô phỏng, họ đã tạo ra một
thuật toán có khả năng sử dụng trí thông minh nhân tạo để định vị và phá hủy vệ
tinh Starlink bằng vệ tinh của chính Trung Quốc được trang bị laser. Chỉ mất
chưa đến 12 giờ đồng hồ, 99 vệ tinh Trung Quốc đã tiếp cận được 1.400 vệ tinh
Starlink, nhưng không rõ liệu trong điều kiện thực tế, mạng lưới vệ tinh của
Elon Musk có bị Trung Quốc vô hiệu hóa hay không. Dẫu sao thì tính ưu việt của
công nghệ Elon Musk cũng đã thúc đẩy Trung Quốc tăng tốc khắc phục sự chậm trễ
về công nghệ chùm vệ tinh liên lạc quỹ đạo thấp.
Về
phía Đài Loan, theo Le Monde, Đài Bắc cũng không được hưởng lợi từ Starlink, và
đang phải cảnh giác với lập trường ủng hộ Trung Quốc rõ ràng của Elon Musk. Hồi
tháng 9 năm 2023, người sáng lập Starlink từng tuyên bố Đài Loan là « một
phần không thể tách rời của Trung Quốc, giống như Hawaii là của Hoa Kỳ ». Trước
đó, Elon Musk khuyến nghị Đài Loan nên được hưởng quy chế giống như Hồng Kông,
một kịch bản mà xã hội Đài Loan kịch liệt phản đối.
Chưa
bao giờ chỉ trích các chính sách của Tập Cận Bình, Elon Musk thường xuyên gặp gỡ
các quan chức của đảng Cộng Sản Trung Quốc để thảo luận về lợi ích kinh doanh của
mình. Quả thực, Trung Quốc đóng vai trò quan trọng trong việc sản xuất và bán
xe điện của hãng Tesla. Trong năm 2024, một nửa số xe điện được Tesla sản xuất
tại nhà máy ở Thượng Hải.
Starlink
cũng không được triển khai ở Đài Loan. Theo luật, phía Đài Loan phải nắm giữ đa
số cổ phần của bất kỳ công ty nào, nhất là trong lĩnh vực hàng không vũ trụ, vốn
mang tính chiến lược cực kỳ cao. Lập trường của Elon Musk hiện nay có lẽ được
Đài Bắc đặc biệt quan tâm.
Hồi
tháng 02/2024, dân biểu Cộng Hòa Mike Gallagher, khi đó là chủ tịch Ủy ban
Trung Quốc của Hạ Viện Hoa Kỳ và là người chỉ trích mạnh mẽ Bắc Kinh, đã bày tỏ
lo ngại rằng Starshield, bộ phận quân sự của SpaceX, sẽ không cung cấp dịch vụ
theo nghĩa vụ ghi trong hợp đồng khi người dùng là ở Đài Loan hoặc khu vực lân
cận. Chín tháng sau đó, Reuters tiết lộ SpaceX đã ra lệnh cho các nhà cung ứng
là công ty của Đài Loan (phần đông là trong lĩnh vực bán dẫn) chuyển hoạt động
sản xuất ra khỏi đảo Đài Loan « do những rủi ro địa chính trị ». Một
số công ty sau đó đã chuyển sang Việt Nam và Thái Lan.
Với
các hoạt động phá hoại cáp ngầm quanh Đài Loan ngày càng gia tăng trong những
năm gần đây, và Đài Bắc đang phải xem xét nghiêm túc nguy cơ Đài Loan bị Bắc
Kinh phong tỏa, việc có được khả năng truy cập internet vệ tinh là ưu tiên hàng
đầu của Đài Loan, nhưng có được các dịch vụ hiệu quả như của Starlink là rất
khó vì Starlink đã đi trước các đối thủ rất xa.
Nguy
cơ xung đột lợi ích
Điều đặc
biệt gây lo ngại hiện nay, theo Joscha Abels, đại học Tübingen, của Đức, là vì
Elon Musk liên kết với chính quyền Donald Trump, nên chắc chắn không còn có thể
coi Starlink là một nhân tố trung lập, một công ty chỉ hoạt động vì lợi ích
kinh tế. Elon Musk là một tác nhân chính trị. Việc Elon Musk lãnh đạo các doanh
nghiệp là những nhà thầu phụ quan trọng của chính phủ Mỹ cũng đặt ra những câu
hỏi về xung đột lợi ích.
Le
Monde nhắc lại việc một số nhân viên của SpaceX từng nói với báo The New York
Times rằng họ lo ngại về cách Elon Musk xử lý các dữ liệu nhạy cảm, đôi khi ông
tiết lộ thông tin trên mạng X của mình. Vị tỷ phú 53 tuổi này có quyền truy cập
các thông tin an ninh thuộc diện « tuyệt mật » tại
SpaceX, cho phép ông tiếp cận thông tin bí mật, bao gồm cả các công nghệ quân sự
mũi nhọn.
Sự
lệ thuộc của Elon Musk vào thị trường Trung Quốc và quan điểm thân Bắc Kinh
cũng là một vấn đề đối với Hoa Kỳ. Báo New York Times hôm 20/03/2025 tiết lộ
Elon Musk chuẩn bị tham dự một cuộc họp tại Lầu Năm Góc về các mối đe dọa từ
Trung Quốc. Sau đó, cuộc họp đã bị hủy vào phút chót, Donald Trump thậm chí phủ
nhận cuộc họp này đã được dự kiến tổ chức. Trong khi đó, theo Trung tâm Nghiên
cứu Chiến lược và Quốc tế, một tổ chức tư vấn có trụ sở tại Washington, Trung
Quốc hiện giờ coi SpaceX thuộc bộ Quốc Phòng Hoa Kỳ.
-----------------------------
Các
nội dung liên quan
PHÂN
TÍCH
Tham
vọng chính trị đe dọa hoạt động kinh doanh của Elon Musk
ĐẤT
HIẾM - UKRAINA - MỸ
Đe
dọa tước quyền truy cập Starlink: Công cụ để Mỹ gây sức ép với Ukraina về đất
hiếm ?
ĐIỂM
TUẦN BÁO
Ukraina
: Starlink làm thay đổi cục diện chiến tranh
No comments:
Post a Comment