Bạch Huỳnh Duy Linh - Luật
Khoa
10/02/2020
Cuộc tranh luận về việc nhà nước kiểm soát giá giá
khẩu trang khi nhu cầu tăng đột biến là cuộc tranh luận muôn thuở về việc hàng
hóa khan hiếm nên được phân phối theo cơ chế nào: bình đẳng hay tự do.
Giả sử một xã hội thu nhỏ có 1000 người và 500 chiếc
khẩu trang. Bình thường 1000 người mỗi ngày chỉ mua 100 chiếc khẩu trang để
dùng, số khẩu trang còn lại được sử dụng để dự trữ. Đột nhiên từ phương Bắc xuất
hiện một bệnh dịch lạ có khả năng lây lan từ người sang người. Tất cả 1000 người
đều có nhu cầu sử dụng khẩu trang.
Câu hỏi được đặt ra là 500 chiếc khẩu trang sẽ được
phân phối như thế nào cho 1000 người?
Nếu bạn là người theo quan điểm tự do, bạn sẽ ủng hộ
cơ chế phân phối thị trường trên cơ sở lấy giá khẩu trang làm cơ sở để phân
chia khẩu trang. Ai có nhiều tiền, trả giá cao hơn thì sẽ nhận được khẩu trang,
ai không có đủ tiền thì phải nhường lại khẩu trang cho những người có nhiều tiền
hơn. Như vậy sau khi phân chia thì sẽ có 500 người có đủ tiền để mua khẩu trang
với giá cao và 500 người không đủ tiền phải chịu cảnh không có khẩu trang.
Cơ chế thị trường dựa trên quy luật giá cả là cơ chế
mà Việt Nam và nhiều quốc gia trên thế giới sử dụng để phân phối hàng hóa. Cơ
chế thị trường cho phép mọi người tự do trao đổi hàng hóa với nhau dựa trên
nguyên tắc thuận mua – vừa bán. Ai có đủ tiền thì sẽ mua được khẩu trang với
giá cao hơn bình thường, ai không có đủ tiền thì buộc phải chờ đợi các nhà máy
sản xuất thêm khẩu trang.
Nếu bạn là người theo quan điểm bình đẳng, bạn sẽ
cho rằng khi xảy ra dịch bệnh, tất cả mọi người dù giàu hay nghèo, dù có nhiều
tiền hay không đều có quyền có khẩu trang để mang. Bạn sẽ phản đối việc khẩu
trang tăng giá, vì giá khẩu trang tăng lên cao thì chỉ có người giàu với nguồn
lực tài chính dồi dào mới có đủ tiền mua khẩu trang, còn người nghèo thì không
có đủ tiền mua khẩu trang.
Khi nhà nước, một thể chế có quyền sử dụng bạo lực để
kiểm soát trật tự xã hội một cách hợp pháp, sẽ yêu cầu người bán khẩu trang
không được tăng giá bán. Vấn đề là xã hội chỉ có 500 khẩu trang nhưng lại có đến
1000 người muốn có khẩu trang đó. Phân chia số khẩu trang đó bằng cách nào?
Lúc này cần có một tổ chức đứng ra phụ trách việc
phân chia khẩu trang, thông thường nhà nước sẽ đứng ra phụ trách việc này. Nhà
nước sẽ quy định những người đang nhận trách nhiệm chăm sóc y tế cho người bệnh,
những người đang bị bệnh sẽ được cung cấp khẩu trang miễn phí. Những người còn
lại sẽ xếp hàng để mua khẩu trang. Ai xếp hàng trước sẽ được mua trước, ai xếp
hàng sau sẽ mua sau.
Vì trong tình cảnh dịch bệnh, khẩu trang mang lại
nhiều lợi ích cho người sử dụng hơn, do đó nhiều người sẵn sàng thu gom khẩu
trang với khối lượng lớn để dự phòng hoặc mua về để bán lại với giá cao hơn. Phản
ứng của các nhà bán lẻ đó là hạn chế số lượng khẩu trang mỗi người được mua.
Hiện tượng xếp hàng diễn ra khi giá khẩu trang bị
nhà nước kiểm soát. Khi lượng hàng hóa thiếu hụt so với nhu cầu, hoặc giá hàng
hóa tăng lên để hạn chế người mua, hoặc giá hàng hóa không tăng và mọi người phải
xếp hàng để mua.
Sau khi xếp hàng để mua khẩu trang, có nhiều khả
năng xuất hiện những người nghèo nhận thấy rằng khẩu trang đối với họ không có
nhiều hữu ích bằng những vật dụng khác nhưng lại được người giàu sẵn lòng mua lại
với giá cao hơn. Thế là những người nghèo mua được khẩu trang với giá rẻ hơn
giá thị trường sẽ bán lại khẩu trang cho người giàu hơn với mức giá cao hơn mức
giá họ mua của nhà nước. Thị trường khẩu trang chợ đen hình thành. Giá chợ đen
được xem là giá thị trường, phản ánh đúng quy luật cung – cầu, thuận mua – vừa
bán. Nếu hiện tượng khan hiếm khẩu trang và kiểm soát giá khẩu trang kéo dài sẽ
làm nền kinh tế xuất hiện hai thị trường: thị trường khẩu trang chính thức với
mức giá do nhà nước quy định và thị trường khẩu trang chợ đen với mức giá do thị
trường quy định.
Những người ủng hộ sự bình đẳng – tất cả mọi người
dù giàu hay nghèo đều có quyền mang khẩu trang thường quên mất một việc: khẩu
trang, giống như tất cả mọi nguồn lực khác trong xã hội, là khan hiếm, đặc biệt
khi nhu cầu tăng cao do dịch bệnh.
Cơ chế thị trường giải quyết sự khan hiếm đó bằng
giá cả, khi giá khẩu trang tăng mạnh, các doanh nhân vì mong muốn tìm kiếm lợi
nhuận sẽ đổ nguồn lực vào sản xuất khẩu trang một cách nhanh nhất có thể. Thị
trường luôn là một cơ chế để giải quyết sự khan hiếm hàng hóa tốt nhất, đó là
lý do vì sao những người sống trong nền kinh tế thị trường luôn nhìn thấy hàng
hóa dồi dào trong siêu thị.
Vấn đề của thị trường đó là hàng hóa cần thời gian để
sản xuất. Từ khi tín hiệu khẩu trang tăng giá cao đến khi tăng công suất sản xuất
cần mất một khoảng thời gian. Sau khi công suất tăng lên, số lượng khẩu trang
được sản xuất ra dồi dào, giá khẩu trang sẽ giảm trở lại và lúc này tất cả mọi
người đều có thể mua được khẩu trang với giá rẻ.
Quan điểm của tôi cho rằng nhà nước nên can thiệp
vào thị trường khẩu trang trong bối cảnh bất ổn nhưng cần hiểu rõ những hệ quả
của việc can thiệp vào thị trường gây ra trong tương lai, nếu can thiệp không
khéo, chẳng hạn không cho khẩu trang tăng giá một cách hợp lý làm giảm đi động
cơ lợi nhuận của những nhà sản xuất khẩu trang thì vô hình chung làm giảm nguồn
cung khẩu trang trong tương lai. Mặt khác, nó làm lãng phí thời gian của xã hội
khi mọi người phải xếp hàng để mua khẩu trang hoặc chạy đi khắp các nhà thuốc
nhưng không có khẩu trang để mua.
Bản chất của câu chuyện khẩu trang đó là chúng ta chỉ
có 500 chiếc nhưng có đến 1000 người cần sử dụng. Giá khẩu trang tăng chóng mặt
chỉ là bề nổi của hiện tượng thiếu khẩu trang, tập trung vào bề nổi sẽ làm
chúng ta quên mất bản chất của vấn đề đó là khẩu trang bị thiếu, không đủ đáp ứng
cho nhu cầu tăng nhanh. Cơ chế thị trường hoàn toàn có khả năng giải quyết sự
thiếu hụt tạm thời đó, vấn đề là cần thời gian thị trường mới điều tiết lại được.
Đó là lý do vì sao cần đến bàn tay hữu hình của nhà nước can thiệp khi thị trường
xảy ra bất ổn.
Như vậy, vấn đề là làm thế nào để có thể đẩy nhanh
việc sản xuất khẩu trang, các giải pháp tốt nhất nên tập trung vào phía cung. Bằng
quyền lực tập trung của mình, nhà nước có thể dịch chuyển các nguồn lực nhanh
chóng hơn thị trường trong những tình huống khẩn cấp. Thay vì tập trung nguồn lực
vào việc bình ổn giá khẩu trang, nhà nước có thể sử dụng nguồn lực đó để nhanh
chóng nâng cao năng suất sản xuất khẩu trang tại các nhà máy. Chỉ cần tăng cung
nhanh chóng, giá khẩu trang sẽ ổn định trở lại.
-----------------------
Bài phản ánh quan điểm riêng của tác giả. Mọi bài
bình luận xin gửi về địa chỉ bbt@luatkhoa.org.
No comments:
Post a Comment