Nguyễn Khắc Giang
Thứ
ba, 7/8/2018, 03:00 (GMT+7)
Thời
sinh viên, tôi đến trường trên con đường đi qua vài quán bia hơi. Cũng như nhiều
cậu sinh viên khác, tôi thi thoảng ước mình đang ngồi hò dô trong những quán
đông nghịt người đó, thay vì mướt mồ hôi dưới nắng gắt. Một cốc bia mát, vài củ
lạc luộc, và nhất là đĩa thịt quay béo ngậy, là ước mơ của mọi cậu trai lười
biếng. Đó là một giấc mơ xa xỉ. Chúng tôi chỉ thường chỉ ngồi với nhau trước
một chai bia cỏ lít rưỡi và mấy gói lạc luộc.
Đường
đi học của tôi ngày đó cũng qua một cánh đồng lớn. Trừ những ngày đốt rơm sau
thu hoạch, cánh đồng mang lại chút ít mát mẻ cho những chặng đạp xe dài. Nó đem
đến cho tôi giấc mơ khác: dải xanh này sẽ được giữ nguyên trước bóng ma đô thị
hóa đang đổ dần về phía Hà Đông và Mỹ Đình.
Một
trong hai giấc mơ đó đã thành sự thật, chắc độc giả biết đó là giấc mơ nào. Tôi
giờ không giàu có gì, nhưng khi muốn vẫn có thể ghé vào một quán bia có máy
lạnh nào đó với bạn bè, ê hề thịt cá. Nó trở thành một thứ dịch vụ bình dân.
Còn
cánh đồng xanh giờ đã thành hình hài của một khu đô thị mới, với cái tên mang
âm hưởng tiếng Pháp. Những gốc đào hay ruộng lúa ngày xưa nhường chỗ cho những
căn biệt thự kiểu mẫu, trung tâm thương mại, hay nhà liền kề trong một diện
tích quy hoạch hơn 30 hecta. Và dự án đó đang bị thanh tra, vì tính minh bạch
trong việc giao đất cho doanh nghiệp.
Trớ
trêu thay, đến lúc này tôi mới biết hai giấc mơ của tôi là một trò chơi có tổng
bằng không: chúng thực sự loại trừ nhau. Dự án bất động sản kia thuộc sở hữu
của một tập đoàn có xuất phát điểm là chuỗi nhà hàng bia hơi. Liệu những cốc
bia tôi uống có góp phần bóp chết đồng ruộng?
Tốc
độ phát triển chóng mặt của khối kinh tế tư nhân trong những năm qua đã khiến
cho vô số dịch vụ và tiện ích mà người Việt từng mơ ước, trở nên đơn giản: nhà
hàng, khách sạn, siêu thị, hàng hóa tiêu dùng nhanh,... từng là biểu tượng của
sự xa xỉ cách đây ít lâu giờ thành những thứ bình dân ai cũng tiếp cận được.
Tất cả nhờ sự năng nổ hoạt bát của các thương nhân khu vực tư.
Nhưng
cái giá của tốc độ chóng mặt ấy, sự hùng mạnh của các tập đoàn tư nhân, cái giá
của việc một thị dân như tôi có thể ngồi nhà hàng máy lạnh uống bia ăn thịt
quay, có thể đắt hơn những gì chúng ta nhìn thấy.
Để
đổi lấy cánh đồng trong ký ức của tôi, tập đoàn trên phải thực hiện một số dự
án cải tạo môi trường trên địa bàn Hà Nội. Hình thức “đổi chác” này được gọi
tên là “đổi đất lấy hạ tầng”, hay BT - xây dựng và chuyển giao - được áp dụng
như công cụ phổ biến trong trong quản lý, sử dụng tài sản công những năm qua.
Nhưng
khi chủ đầu tư bắt đầu bán nhà trên đất được "đổi", thì cuộc cải tạo
môi trường vẫn còn ngổn ngang sau gần chục năm. Đó là một cuộc đổi chác không
công bằng. Và đó không phải là một hiện trạng hiếm: mới chỉ qua 30 dự án BT,
Kiểm toán Nhà nước đã phát hiện sai phạm tài chính 4.515 tỷ đồng.
Tuần
rồi, Bộ Tài chính đã tái công bố tạm dừng lại chủ trương này. Một trong những
lý do tôi tìm thấy, trích nguyên văn của Kiểm toán Nhà nước: "Quy định về
thời điểm giao đất để thanh toán dự án BT và thời điểm giao dự án BT còn bất
cập, không rõ ràng dẫn đến việc thanh toán dự án BT bằng quỹ đất không đảm bảo
nguyên tắc ngang giá".
“Không
đảm bảo nguyên tắc ngang giá” ở đây hiểu nôm na là đất được đổi không đúng giá.
Bên cạnh đó, BT còn được nhắc đến vì sự thiếu minh bạch. Tất cả các dự án BT
đều chỉ định thầu, hay thiếu sự thuyết phục về định giá đất đai và tài sản
công, giúp cho một số đại gia giàu lên nhanh chóng.
Trên
thế giới những hình thức hợp tác công - tư như BOT, BT đã từng được áp dụng
thành công. Đối diện với ngân sách thiếu hụt, nhà nước tạo ra nhiều cơ chế thu
hút tư nhân tham gia xây dựng hạ tầng. Các tập đoàn tư nhân thậm chí còn nắm
giữ những hạ tầng quan trọng như sân bay Heathrow (Anh) hay Frankfurt (Đức).
Thế
nhưng, để tư nhân tham gia hiệu quả thì buộc nhà nước phải có cơ chế minh bạch,
tiêu chí rõ ràng, tính cạnh tranh cao, với quá trình giám sát chặt chẽ và hiệu
quả. Khi chưa làm được điều đó, BT sẽ khiến nhà nước và người dân thiệt kép: hạ
tầng vẫn không được đảm bảo, ngân
sách vẫn mất, từng miếng “đất vàng” dần biến mất trong nỗi lo tham nhũng và
trục lợi.
Tranh
cãi về BT là một lát cắt nhỏ trong một vấn đề lớn hơn: sự lớn mạnh của kinh tế
tư nhân. Khi nền kinh tế thị trường tăng tốc, tất yếu nhà nước sẽ phải thoái
lui nhường chỗ cho các thành phần kinh tế khác. Nhưng sự thoái lui chỉ là về
mặt kinh doanh, chứ không phải là quản lý. Bởi kinh tế thị trường cũng có nhiều
hình hài không hề đáng mong muốn: chủ nghĩa thân hữu nơi doanh nghiệp cấu kết
với quan chức biến chất để tìm kiếm đặc lợi. Tìm đến tư nhân với nguồn lực dồi
dào và tính hiệu quả cao để phát triển hạ tầng là cần thiết, thậm chí là tất
yếu. Nhưng không thể lấy cái “tất yếu” này để biện minh cho những cuộc trục lợi
nhân danh phát triển.
Miếng
thịt quay tôi thèm thuồng thuở sinh viên, thật ra chính là biểu hiện của mong
ước kinh điển trong nhiều người Việt Nam suốt những thập kỷ trước: mong ước nền
kinh tế thị trường lớn mạnh để mình có thể tiếp cận hàng hóa và dịch vụ sung
sướng hơn. Một thứ mong ước đã đi vào văn học. Tôi không có vấn đề gì với “kinh
tế tư nhân” nói chung, thậm chí còn ra sức ủng hộ nếu cuộc phát triển là minh
bạch.
Nhưng
cái giá phải trả cho miếng thịt quay đó có thể không ghi trên hóa đơn: sự công
bằng của tôi, tài nguyên đất của con cái tôi, có thể đã bị tước đoạt để đổi lấy
hàng núi tiền “lộc lá” mà các nhà buôn bất động sản dùng làm vốn cho sự phát
triển của họ, cho những nhà hàng này, khách sạn này, cho những dịch vụ tiện
nghi này. Tôi có thể đã (bị buộc) đổi đất lấy thịt quay, bia tươi và máy lạnh.
Mấy
nghìn tỷ sai phạm chỉ là bề nổi của tảng băng, nhưng tôi vẫn muốn hỏi: bạn có
sẵn lòng nhìn thấy hàng nghìn tỷ giá trị bất động sản và hạ tầng dịch vụ, vốn
là các tiện nghi bạn tận hưởng trước mắt, biến mất để đổi lại những cánh đồng
bị gán rẻ xưa kia?
Nếu
câu trả lời là “có”, thì tôi và bạn chia sẻ với nhau một hiện thực phũ phàng:
tiền có thể trả lại, nhưng không ai trả lại cánh đồng, trả lại số phận những
con người bị cưỡng chế, trả lại sự phát triển bền vững cho chúng ta được.
Nguyễn
Khắc Giang
No comments:
Post a Comment