Lê Phan
September 15, 2019
Bức ảnh
"Tank Man" của phóng viên ảnh Charlie Cole. (Hình: Chụp quan màn
hình)
Phóng
viên ảnh Charlie Cole – người mà sự nghiệp đã vĩnh viễn dính liền với tấm
hình biểu tượng của “Tank Man” (Người Xe Tăng), một người đã tay không chặn một
đoàn xe tăng trong cuộc đàn áp năm 1989 ở Thiên An Môn) – vừa qua đời ở Bali,
Indonesia.
Cole, năm nay 64 tuổi, đã cư ngụ ở Bali từ hơn 15
năm nay, là một trong bốn phóng viên ảnh đã chụp những tấm hình về cùng một sự
việc này. Anh đã dùng ống kính “tele” chụp từ trên balcon của một khách sạn,
nhưng có lẽ chính việc anh đóng khung rất chặt tấm hình đã khiến anh được giải
World Press Photo năm 1989.
Sau này Cole nói là anh vẫn còn nhớ lại thấy một
thanh niên mặc áo sơ-mi trắng bước vào giữa Đại lộ Tràng An khi đoàn xe tăng
đang đi tới. Anh giải thích: “Tôi tiếp tục
chụp trong sự chờ đợi là chắc chắn ông ta sẽ thiệt mạng. Nhưng tôi hết sức sửng
sốt khi xe tăng đi đầu ngừng lại, và tìm cách né đi vòng quanh ông ta.”
Nhưng rồi nhân viên công an can thiệp và người đó đã
bị vội vã lôi đi. Cho đến nay, danh tánh và số phận của “Người Xe Tăng” đó vẫn
còn chưa rõ và hình ảnh về ông ta vẫn còn bị chặn trên internet ở Hoa Lục.
Cole đã có lần nói với tờ New York Times “Tôi nghĩ là hành động của ông ta đã chiếm
được trái tim của người ta ở mọi nơi và khi giây phút tới, cá tính của ông ta
đã định nghĩa giây phút, thay vì là giây phút định nghĩa ông ta. Ông ta tạo
hình ảnh. Tôi chỉ là một trong những nhà báo nhiếp ảnh. Và tôi cảm thấy vô cùng
vinh dự được có mặt ở đó.”
Sợ công an lục soát phòng, anh gói cuốn phim trong
túi plastic rồi treo nó vào sợi giây giựt nước trong bồn vệ sinh. Khi họ đến, họ
chỉ lục những cái máy chụp hình của anh, lôi hết phim ra và bỏ đi, có vẻ hài
lòng là đã giải quyết được hậu hoạ, như anh đã dự định.
Được lôi ra từ chỗ giấu, cuốn phim sau đó được rửa bởi
văn phòng của hãng thông tấn Associated Press và chuyển về cho Newsweek vừa kịp
hạn kỳ cho một kỹ thuật viên về hình ảnh bay đến từ văn phòng của tạp chí ở
Tokyo.
Cole tuy vậy lấy làm tiếc là chỉ có hình ảnh “Người
Xe Tăng” trở thành biểu tượng cho tấm thảm kịch Thiên An Môn, cũng như cái hình
ảnh từ sân thượng của tòa đại sứ Hoa Kỳ ở Sài Gòn do phóng viên người Hòa Lan
Hugh van Es chụp, đã trở thành biểu tượng cho sự thất thủ của Sài Gòn năm 1975.
Cảnh mà anh và ba đồng nghiệp nữa chụp được đã trở
thành biểu tượng cho phản đối ôn hòa trên toàn thế giới. Cũng xin nhắc lại cách
đây ba mươi năm, Quảng trường Thiên An Môn của Bắc Kinh, khoảng đất rộng mênh
mông ngay trung tâm thủ đô Bắc Kinh là điểm tập trung của những cuộc phản đối rộng
lớn trên toàn quốc, kêu gọi cải tổ và dân chủ.
Cuộc biểu tình, khởi sự từ tang lễ của Tổng Bí Thư Hồ
Diệu Bang vào Tháng Tư, 1989, một trong những lãnh tụ đảng cộng sản chủ trương
cải tổ và canh tân. Cuộc phản đối trở thành một phong trào quần chúng mà lúc tột
đỉnh lên đến cả triệu người tụ tập ở quảng trường. Đến Tháng Năm, phong trào do
sinh viên chủ xướng lan ra đến 400 thành phố trên toàn quốc. Sau cùng lãnh tụ tối
cao Đặng Tiểu Bình quyết định đàn áp.
Quốc vụ viện tức chính phủ tuyên bố tình trạng khẩn
trương. Vì quân khu Bắc Kinh từ chối không chịu nghe lệnh đưa quân vào tấn công
sinh viên, ông Đặng cho gọi quân đội từ vùng biên địa ở Mãn Châu về để đàn áp.
Khoảng 300,000 binh sĩ được đưa về Bắc Kinh. Vào sáng sớm ngày 4 Tháng Sáu, lực
lượng này tiến quân vào thủ đô sát hại cả những người biểu tình lẫn những người
vô tội. Tấm hình ‘Người xe Tăng’ mà Cole chụp được là vào ngày 5 Tháng Sáu.
Các bạn thân của anh chưa từng nghe anh nhắc nhở gì
đến giải thưởng bởi, theo ý anh, nó đã làm lu mờ công việc và nguy hiểm mà các
phóng viên nhiếp ảnh khác đã phải trải qua trong vụ đàn áp những người biểu
tình ở quảng trường hôm đó.
Sinh ra ở Bonham, Texas, tài ba nhưng rất nhún nhường,
một người nổi tiếng với tài nướng barbecue đối với các đồng nghiệp, cũng như
rành rượu bourbon và nhạc blues, Cole tốt nghiệp báo chí ở Viện đại học Texas ở
Denton năm 1978, sự nghiệp của anh trong nghề báo đã được hoạch định trước.
Khi phụ thân, một vị tuyên úy của Không Quân Hoa Kỳ,
được gửi đi Nhật Bản, anh trở về Colorado Springs, nơi anh đã lớn lên khi ông
Cole bố đóng trại ở căn cứ Không Quân Paterson gần đó, căn cứ tổng hành dinh của
Bộ Chỉ Huy Phòng Không Bắc Mỹ.
Liên hệ qua bạn bè của cha đã giúp anh có được những
công tác độc đáo trong nhiều năm và qua thời gian cho anh một kiến thức phổ
quát về quân đội Hoa Kỳ, từ lịch sử đến quân cụ và các chiến dịch trên khắp chiến
trường Thái Bình Dương.
Ngay khi mới tốt nghiệp, chỉ với vài kinh nghiệm
free lance cho các hãng thông tấn, Cole đã thuyết phục được nhật báo Colorado
Springs Sun dành cho công việc toàn thời gian và rồi trở thành trở thành một
trong những phóng viên ảnh với nhiều giải thưởng của Hiệp Hội Nhiếp Ảnh Báo Chí
Quốc Gia (NPPA).
Tháng Tám năm 1980, anh và một người bạn thân, Steve
Gardner, bay đến Nhật Bản, muốn tìm cho mình một chỗ để làm phóng viên tự do
trong một vùng đang trải qua những biến đổi chính trị và kinh tế. Như một đồng
nghiệp trên tờ South China Morning Post nhận xét, giai đoạn này được coi là
giai đoạn vĩ đại cuối của báo chí cổ truyền.
Dùng những cuộc triển lãm chung là cách độc đáo của
họ để kiếm việc, họ sớm khám phá ra là những nhiếp ảnh gia nói tiếng Anh làm việc
quanh Nhật Bản và Á Châu đã cho họ ưu thế khi tìm cách đột nhập thị trường tạp
chí.
Họ trải qua suốt hai năm 1984-85, làm nhiếp ảnh gia
đặc biệt đi hết các căn cứ quân sự quanh Nhật Bản và Thái Bình Dương, một kinh
nghiệm vốn lôi cuốn Cole phát triển một liên hệ chặt chẽ với Newsweek, một liên
hệ anh duy trì suốt sự nghiệp làm báo của mình.
Anh đã có mặt ở Manila năm 1985 khi cuộc nổi dậy dân
quyền bùng lên, rồi chuyển sang Nam Hàn để tường thuật suốt ba năm những cuộc
biểu tình sinh viên thường bạo động nhưng cũng mở đường cho quốc gia này đến
chê độ dân chủ.
Sự nghiệp của Cole tuy vậy đã kết thúc đột ngột vào
giữa thập niên 1990 khi chiếc xe môtô Harley Davidson của anh đụng phải một
cánh cửa xe hơi mở khi anh đang chạy trong thành phố Tokyo. Chân trái của anh bị
thương nặng và đã có lúc các bác sĩ tưởng là phải cưa chân anh.
Sau khi chữa lành nhưng không hoàn toàn, anh dọn
sang Jakarta và rồi về Bali nơi anh xây một cái villa để sống với người vợ
Indonesia, cô Rosanna. Anh dần dà trở lại kiếm sống bằng nghề chụp hình thương
mại. Cole luôn bị đau đớn, nhưng hầu như không bao giờ anh tỏ ra cho ai biết.
Jeff Widener, một trong ba phóng viên nhiếp ảnh khác
đã chụp cùng cái cảnh đó với Cole đã kể lại: “Tôi hết sức hoảng sợ suốt thời
gian đó. Tôi bị thương ở đầu. Tôi bị trúng một hòn đá (từ những thanh niên ném
vào đám lính). Bạn không thể nào hiểu nổi việc đạp xe cả hai mile qua những thi
thể, những xe bus cháy rụi, và thỉnh thoảng lại nghe tiếng súng. Bạn chỉ nghĩ
“Lạy Chúa, không biết tôi ở đây làm cái gì?”
Cole đã ra đi nhưng di sản của anh qua ống kính sẽ vẫn
còn đó. Và như Widener đã nói “Vụ Người xe tăng sẽ không biến mất và thật là nực
cười cho chính phủ Trung Quốc cứ cố giấu nó.” (Lê Phan)
No comments:
Post a Comment