Tại sao Mỹ mới là bên
yếu thế trong thương chiến với Trung Quốc?
Adam S. Posen
- Foreign Affairs
Nguyễn
Thị Kim Phụng,
biên dịch
Bắc
Kinh đang chiếm ưu thế trong cuộc chiến thuế quan giữa Mỹ và Trung Quốc.
Tổng
thống Mỹ Donald Trump đã đăng dòng tweet nổi tiếng này vào năm 2018, “Khi một
quốc gia (Mỹ) để mất hàng tỷ đô la trong thương mại với hầu hết các quốc gia mà
họ làm ăn cùng, thì thương chiến là điều tốt và dễ dẫn đến chiến thắng.” Và khi
chính quyền Trump áp thuế hơn 100% đối với hàng nhập khẩu của Mỹ từ Trung Quốc,
khơi mào cho một cuộc thương chiến mới thậm chí còn nguy hiểm hơn, Bộ trưởng
Tài chính Mỹ Scott Bessent đã đưa ra lời biện minh tương tự: “Tôi nghĩ hành động
leo thang của Trung Quốc là một sai lầm lớn, bởi họ chỉ có một đôi hai trong
ván bài này. Chúng ta mất gì khi Trung Quốc tăng thuế đối với chúng ta? Chúng
ta xuất khẩu sang họ một phần năm những gì họ xuất khẩu sang chúng ta, nên đó
là một ván bài thua đối với họ.”
Tóm
lại, chính quyền Trump tin rằng họ nắm giữ cái mà các nhà lý thuyết trò chơi gọi
là ưu thế leo thang (escalation dominance) đối với Trung Quốc và bất kỳ nền
kinh tế nào khác mà họ có thâm hụt thương mại song phương. Theo một báo cáo của
Tập đoàn RAND, ưu thế leo thang có nghĩa là “một bên tham chiến có khả năng leo
thang xung đột theo những cách gây bất lợi hoặc tốn kém cho đối phương, trong
khi đối phương không thể làm điều tương tự để đáp trả.” Nếu logic của chính quyền
Mỹ đúng, thì Trung Quốc, Canada, và bất kỳ quốc gia nào khác dám trả đũa thuế
quan của Mỹ thực sự đang chơi một ván bài nắm chắc phần thua.
Nhưng
vấn đề là logic này sai: Trung Quốc mới là bên có ưu thế leo thang trong cuộc
thương chiến này. Mỹ nhập khẩu nhiều loại hàng hóa quan trọng từ Trung Quốc mà
họ không thể thay thế trong tương lai gần, hoặc sản xuất trong nước với chi phí
thấp hơn mức cắt cổ. Giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc có thể là lý do để hành động,
nhưng phát động thương chiến trước khi giảm phụ thuộc là công thức gần như chắc
chắn dẫn đến thất bại, với cái giá khổng lồ. Nói theo cách của Bessent thì
Washington, chứ không phải Bắc Kinh, mới là bên đang đặt cược tất cả vào một
ván bài thua.
LẬT
BÀI NGỬA
Những
tuyên bố của chính quyền Trump là không có cơ sở vì hai lý do. Một là, cả hai
bên đều phải chịu tổn thất trong một cuộc thương chiến, vì cả hai đều mất quyền
tiếp cận những thứ mà nền kinh tế của họ muốn và cần, cũng như những thứ mà các
công ty và người dân của họ sẵn sàng mua. Giống như việc phát động chiến tranh
quân sự, thương chiến là một hành động phá hoại gây rủi ro cho lực lượng và hậu
phương của chính kẻ tấn công: chỉ khi bên phòng thủ không tin rằng họ có thể trả
đũa theo cách gây hại cho kẻ tấn công, họ mới đầu hàng.
Phép
loại suy từ những ván bài poker của Bessent gây hiểu lầm, vì poker là trò chơi
có tổng bằng không: tôi thắng chỉ khi bạn thua; bạn thắng chỉ khi tôi thua.
Nhưng thương mại là một trò chơi có tổng dương: trong hầu hết các tình huống, bạn
càng làm tốt thì tôi càng làm tốt, và ngược lại. Trong poker, bạn chẳng nhận được
gì cho khoản tiền cược của mình, trừ phi bạn thắng; nhưng trong thương mại, bạn
nhận lại ngay lập tức dưới dạng hàng hóa và dịch vụ bạn mua.
Chính
quyền Trump tin rằng bạn nhập khẩu càng nhiều thì bạn càng ít bị đe dọa – rằng
vì Mỹ có thâm hụt thương mại với Trung Quốc, nhập khẩu nhiều hàng hóa và dịch vụ
của Trung Quốc hơn Trung Quốc nhập khẩu nhiều hàng hóa và dịch vụ của Mỹ, nên Mỹ
ít bị tổn thương hơn. Đây là một điều sai về mặt sự thật, chứ không phải vấn đề
quan điểm. Ngăn chặn thương mại sẽ làm giảm thu nhập thực tế và sức mua của một
quốc gia; các quốc gia xuất khẩu để kiếm tiền mua những thứ họ không có hoặc
quá đắt để sản xuất trong nước.
Hơn
nữa, ngay cả khi bạn chỉ tập trung vào cán cân thương mại song phương, như
chính quyền Trump đã làm, thì nó vẫn là một điềm xấu cho Mỹ trong cuộc thương
chiến với Trung Quốc. Năm 2024, xuất khẩu hàng hóa và dịch vụ của Mỹ sang Trung
Quốc là 199,2 tỷ đô la, trong khi nhập khẩu từ Trung Quốc là 462,5 tỷ đô la,
theo đó thâm hụt thương mại là 263,3 tỷ đô la. Nếu xem cán cân thương mại song
phương là công cụ dự đoán bên nào sẽ “thắng” trong một cuộc thương chiến, thì lợi
thế nằm ở nền kinh tế thặng dư, không phải nền kinh tế thâm hụt. Trung Quốc, quốc
gia thặng dư, đang từ bỏ doanh số, hay đơn giản là tiền, trong khi Mỹ, quốc gia
thâm hụt, đang từ bỏ hàng hóa và dịch vụ mà họ không thể sản xuất một cách cạnh
tranh hoặc hoàn toàn không thể sản xuất trong nước. Tiền có tính thanh khoản
cao: nếu bạn mất thu nhập, bạn có thể cắt giảm chi tiêu, tìm kiếm doanh số ở
nơi khác, phân tán gánh nặng trên cả nước, hoặc rút tiền tiết kiệm (ví dụ, bằng
cách kích thích tài khóa). Giống như hầu hết các quốc gia có thặng dư thương mại
tổng thể, Trung Quốc tiết kiệm nhiều hơn đầu tư – theo nghĩa nào đó, họ có quá
nhiều tiền tiết kiệm. Việc điều chỉnh sẽ tương đối dễ dàng. Sẽ không có tình trạng
thiếu hụt nghiêm trọng nào xảy ra, và họ có thể thay thế phần lớn lượng hàng
thường bán sang Mỹ bằng doanh số bán hàng trong nước hoặc sang các nước khác.
Trong
khi đó, các quốc gia có thâm hụt thương mại tổng thể, như Mỹ, chi tiêu nhiều
hơn tiết kiệm. Trong các cuộc thương chiến, họ từ bỏ hoặc cắt giảm nguồn cung
những thứ họ cần (vì thuế quan làm cho chúng đắt hơn), và những thứ này không
có tính thanh khoản cao, hoặc dễ dàng thay thế như tiền. Do đó, người ta sẽ cảm
nhận được tác động lên các ngành công nghiệp, địa điểm, hoặc hộ gia đình cụ thể,
những người phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt, đôi khi là thiếu hụt những mặt
hàng thiết yếu mà một vài trong số đó không thể thay thế trong ngắn hạn. Các quốc
gia thâm hụt thương mại cũng nhập khẩu vốn – điều đó khiến Mỹ dễ bị tổn thương
hơn trước những thay đổi trong tâm lý về độ tin cậy của chính phủ và về sức hấp
dẫn của họ như một nơi để kinh doanh. Khi chính quyền Trump đưa ra các quyết định
thất thường để áp đặt mức tăng thuế khổng lồ và gây bất ổn lớn cho chuỗi cung ứng
của các nhà sản xuất, kết quả sẽ là giảm đầu tư vào Mỹ, từ đó làm tăng lãi suất
nợ của nước này.
VỀ
THÂM HỤT VÀ ƯU THẾ
Nói
ngắn gọn, nền kinh tế Mỹ sẽ chịu tổn thất nghiêm trọng trong một cuộc thương
chiến quy mô lớn với Trung Quốc, gây ra bởi mức thuế quan hiện tại do Trump áp
đặt, ở mức hơn 100%. Trên thực tế, nền kinh tế Mỹ sẽ chịu tổn thất nhiều hơn nền
kinh tế Trung Quốc, và sự tổn thất sẽ chỉ tăng lên nếu Mỹ leo thang. Chính quyền
Trump có thể nghĩ rằng họ đang hành động cứng rắn, nhưng trên thực tế, họ đang
đặt nền kinh tế Mỹ vào thế phụ thuộc vào sự leo thang của Trung Quốc.
Mỹ
sẽ phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt các đầu vào quan trọng, từ các thành
phần cơ bản của hầu hết các loại dược phẩm, đến các chất bán dẫn giá rẻ được sử
dụng trong xe hơi và đồ gia dụng, đến các khoáng sản quan trọng cho các quy
trình công nghiệp bao gồm sản xuất vũ khí. Cú sốc cung từ việc giảm mạnh hoặc
xóa bỏ hoàn toàn hàng nhập khẩu từ Trung Quốc, như Trump muốn đạt được, sẽ đồng
nghĩa với đình lạm, cơn ác mộng kinh tế vĩ mô từng xuất hiện trong thập niên
1970 và trong đại dịch COVID, khi nền kinh tế suy thoái và lạm phát tăng cùng
lúc đó. Trong tình huống như vậy, một tình huống gần kề hơn nhiều người nghĩ, Cục
Dự trữ Liên bang và các nhà hoạch định chính sách tài khóa sẽ chỉ còn lại những
lựa chọn tồi tệ và hầu như không có cơ hội ngăn chặn tình trạng thất nghiệp ngoại
trừ việc tiếp tục tăng lạm phát.
Khi
nói đến chiến tranh quân sự, nếu bạn có lý do để sợ bị xâm lược, thì việc khiêu
khích đối thủ trước khi bạn tự trang bị vũ khí là hành động tự sát. Về cơ bản,
đó chính là rủi ro mà cuộc tấn công kinh tế của Trump có nguy cơ gây ra: vì nền
kinh tế Mỹ hoàn toàn phụ thuộc vào nguồn cung hàng hóa thiết yếu của Trung Quốc
(dược phẩm, chip điện tử giá rẻ, khoáng sản quan trọng), nên việc không đảm bảo
có các nhà cung cấp thay thế hoặc sản xuất trong nước đủ mạnh trước khi cắt đứt
thương mại là hành động cực kỳ liều lĩnh. Bằng cách làm điều ngược lại, chính
quyền Trump đang tự chuốc lấy chính xác loại thiệt hại mà họ nói rằng mình muốn
ngăn chặn.
Tất
cả những điều này vẫn có thể được cho là một chiến thuật đàm phán, bất chấp những
tuyên bố và hành động lặp đi lặp lại của Trump và Bessent. Nhưng ngay cả thế
thì chiến thuật này sẽ gây hại nhiều hơn lợi. Như tôi đã cảnh báo trên Foreign
Affairs vào tháng 10 năm ngoái, vấn đề cơ bản với cách tiếp cận kinh tế
của Trump là người ta buộc phải đưa ra đủ những lời đe dọa tự gây tổn hại cho
mình để tạo dựng lòng tin, điều này đồng nghĩa với việc thị trường và các hộ
gia đình Mỹ sẽ phải sống trong tình trạng bất ổn kéo dài. Người Mỹ và người nước
ngoài sẽ đầu tư ít hơn thay vì nhiều hơn vào nền kinh tế Mỹ, và họ sẽ không còn
tin tưởng chính phủ Mỹ sẽ thực hiện bất kỳ thỏa thuận nào, khiến việc đạt được
một thỏa thuận đàm phán hoặc thỏa thuận giảm leo thang trở nên khó khăn. Kết quả
là, năng lực sản xuất của Mỹ sẽ suy giảm thay vì cải thiện, theo đó chỉ làm
tăng đòn bẩy mà Trung Quốc và các nước khác có đối với Mỹ.
Tóm
lại thì, chính quyền Trump đang lao vào một cuộc chiến kinh tế chẳng khác nào
Chiến tranh Việt Nam – một cuộc chiến do họ tự chọn, mà sớm muộn gì cũng dẫn đến
một vũng lầy, làm suy giảm niềm tin trong và ngoài nước vào uy tín và năng lực
của nước Mỹ – và chúng ta đều biết kết cục của cuộc chiến đó như thế nào.
---------------------
Adam
S. Posen là Chủ tịch Viện Kinh tế Quốc tế Peterson.
Nguồn: Adam S. Posen, “Trade Wars Are Easy to Lose,” Foreign Affairs,
09/04/2025
No comments:
Post a Comment