THỎA THUẬN THUẾ QUAN MỸ - NHẬT : AI ĐƯỢC, AI THUA hay CHỈ LÀ THỦ THUẬT CÂU GIỜ? (Thanh Hà / RFI)

 

Thỏa thuận thuế quan Mỹ -Nhật : Ai được, ai thua hay chỉ là thủ thuật câu giờ ?

Thanh Hà  -  RFI

Đăng ngày: 25/07/2025 - 15:13  -  Sửa đổi ngày: 25/07/2025 - 16:26

https://www.rfi.fr/vi/qu%E1%BB%91c-t%E1%BA%BF/20250725-th%E1%BB%8Fa-thu%E1%BA%ADn-thu%E1%BA%BF-quan-m%E1%BB%B9-nh%E1%BA%ADt-ai-%C4%91%C6%B0%E1%BB%A3c-ai-thua-hay-ch%E1%BB%89-l%C3%A0-th%E1%BB%A7-thu%E1%BA%ADt-c%C3%A2u-gi%E1%BB%9D

 

Hàng Nhật bán sang thị trường Mỹ chịu thuế 15 % thay vì 25 % như Washington đã đe dọa hôm đầu tháng. Có nhiều nghi vấn chung quanh thỏa thuận thuế quan « lớn nhất và chưa từng có » giữa hai nền kinh tế số 1 và số 3 của toàn cầu mà tổng thống Hoa Kỳ đã rầm rộ loan báo hôm 22/07/2025.  Nội dung cụ thể gồm những gì ? Ai được, ai thua ? Washington đã giành được một thắng lợi quyết định trong cuộc đọ sức với Tokyo ?

 

HÌNH :

Thương Mại : Nhật Bản, một trong những "đối tượng" chính trong tầm ngắm của chính quyền Trump. © Getty Images via AFP - ALEX WONG

 

Theo tổng thống Trump, Hoa Kỳ đã đạt được một thỏa thuận thuế quan « lớn nhất chưa từng được thực hiện » với Nhật Bản : Tokyo cam kết đầu tư 550 tỷ đô la vào Mỹ. Quan trọng hơn nữa là Nhật Bản « sẽ mở cửa thị trường nội địa cho xe hơi, gạo và nông sản Mỹ cùng nhiều mặt hàng khác ». Về phía Nhật, trưởng đoàn đàm phán Akazawa Ryosei đã rất kiệm lời với thông báo « đã hoàn thành nhiệm vụ ». Thủ tướng Shigeru Ishiba « tin tưởng thỏa thuận này bảo vệ lợi ích quốc gia » nhưng đã nhấn mạnh là ông cần thời gian « xem xét kỹ lưỡng các chi tiết của thỏa thuận ».

 

 

Hứa hẹn hàng chục tỷ đô la được rót vào túi người Mỹ

 

Thông cáo của Nhà Trắng ngày 23/07/2025 đưa ra một danh sách dài về những « nhượng bộ » của Tokyo để hàng Nhật bán sang Mỹ chỉ bị đánh thuế 15 % thay vì 25 %. Những nhượng bộ đó gồm :

 

- Cam kết mua thêm 100 máy bay Boeing,

- Nhập khẩu thiết bị quân sự của Hoa Kỳ,

- Mở cửa thị trường gạo và nông phẩm Nhật Bản cho nhu yếu phẩm, phân bón của Mỹ. Cụ thể hơn xuất khẩu gạo của Mỹ vào thị trường Nhật tăng 75 % ...

- Nhật Bản ngừng hạn chế nhập khẩu xe hơi và xe tải của Mỹ, mở ra viễn cảnh các nhà sản xuất của Hoa Kỳ dễ tiếp cận thị trường tiêu thụ Nhật Bản sau nhiều thập niên Tokyo áp dụng chính sách bảo hộ. Đổi lại Mỹ đồng ý đánh thuế 15 % xe hơi Nhật xuất khẩu sang Hoa Kỳ thay vì mức thuế 27,5 % hiện tại.

- Và 2 biện pháp sau cùng : Nhật Bản « mỗi năm sẽ mua thêm hàng tỷ đô la thiết bị quốc phòng của Hoa Kỳ » đồng thời hứa hẹn đầu tư 550 tỷ đô la « theo chỉ đạo của tổng thống Trump ». Phát ngôn viên Nhà Trắng Karoline Leavitt giải thích thêm : Mỹ hưởng lợi « 90 % tiền lãi từ các dự án đầu tư trong quỹ này ».

 

 

Thái độ kín đáo của Nhật Bản 

 

Theo cách trình bày của chính quyền Washington, tổng thống Trump đã toàn thắng trong cuộc đọ sức với Nhật Bản. Phía Nhật Bản đã thông báo những gì về thỏa thuận này ?

 

Bên cạnh những phản ứng chính thức như đã nói của trưởng đoàn đàm phán Akazawa Ryosei và thủ tướng Shigeru Ishiba, báo tài chính Nikkei Asia ngày 24/07/2025 nêu bật một số « khác biệt » trong các thông cáo chính thức của Tokyo so với tuyên bố của Washington. 

Khác biệt đầu tiên là về thời điểm có hiệu lực của thỏa thuận. Theo lời trrưởng đoàn đàm phán Nhật, mức thuế đối ứng 15 % trên nguyên tắc có hiệu lực từ ngày 01/08/2025. Điều này không thấy ghi rõ trong các văn bản hay thông báo từ phía Hoa Kỳ.

 

Vấn đề thời gian rất quan trọng đối với các nhà sản xuất xe hơi Nhật Bản. Đây là một lĩnh vực chiếm 30% kim ngạch xuất khẩu của Nhật sang Mỹ. Áp dụng mức thuế 15 % ngay từ ngày 01/08/2025 giúp cho các tập đoàn Nhật tránh được một khoản thất thu 11 tỷ đô la từ nay tới cuối năm.

 

 

Bất đồng về đầu tư và thị trường gạo

 

Khác biệt thứ hai giữa Nhật và Hoa Kỳ trong diễn giải về thỏa thuận liên quan đến quỹ đầu tư 550 tỷ đô la mà Nhà Trắng coi là một « lá bài then chốt » trong thương mại song phương. Báo Nikkei Asia trích dẫn các quan chức Nhật Bản giải thích, « số tiền 550 tỷ đô la bao gồm đầu tư, các khoản tín dụng và bảo lãnh tín dụng từ các tổ chức tài chính do Nhà nước hỗ trợ. Đây không phải là chi tiêu ngân sách trực tiếp, và có thể không được sử dụng nếu doanh nghiệp không chủ động triển khai. Việc chia lợi nhuận 90-10 nghiêng về Mỹ sẽ phụ thuộc vào tỷ lệ đầu tư thực tế và thay đổi tùy từng dự án ». Nói cách khác, Nhật không rót thêm 550 tỷ đô la để nuôi dưỡng cỗ máy kinh tế hay phát triển công nghiệp cho Hoa Kỳ.

 

Điểm bất đồng thứ ba liên quan đến thị trường gạo của Nhật. Hoa Kỳ khẳng định, « ngay lâp tức Nhật Bản tăng nhập khẩu gạo từ Mỹ thêm 75% ». Tuy nhiên theo lời bộ trưởng Nông Nghiệp Shinjiro Koizumi thì Tokyo có thể mở rộng nhập khẩu gạo Mỹ « theo quyết định riêng của chúng tôi, » nhưng « không có hạn ngạch cố định ». Tờ báo giải thích thêm rằng trên nguyên tắc Tokyo sẽ ấn định một quota nhập khẩu gạo của Mỹ, và chỉ giảm thuế với khối lượng này. Vượt quá hạn ngạch đó, gạo Mỹ thâm nhập thị trường Nhật Bản sẽ chịu mức thuế hải quan « 700 % ». Nhật Bản là một trong những quốc gia có chính sách bảo hộ về nông phẩm và nhất là gạo chặt chẽ nhất thế giới.

 

 

Một sự mập mờ về thiết bị quốc phòng

 

Liên quan đến hứa hẹn Nhật đầu tư hàng tỷ đô la để mua thiết bị quốc phòng Mỹ, Nikkei Asia nhắc lại, mặc dù hôm 22/07/2025 trưởng đoàn đàm phán Nhật Bản ông Akazawa xác nhận thỏa thuận không đề cập đến chi tiêu quốc phòng, nhưng bản tóm tắt của Mỹ nói rằng Tokyo « sẽ chi thêm hàng tỷ đô la mỗi năm để mua thiết bị quân sự của Mỹ ». Một quan chức cấp cao bộ Quốc Phòng Nhật giải thích là bộ đã cung cấp cho đoàn đàm phán « danh sách các thiết bị dự kiến sẽ mua » trong khuôn khổ chính sách « tăng cường khả năng phòng thủ » và « trong phạm vi kế hoạch chi tiêu hiện tại ». 

 

Tờ báo giải thích, tất cả những khác biệt trong các thông tin được Mỹ và Nhật đưa ra về cùng một thỏa thuận là do « cuộc đàm phán thuế quan lần này không có văn bản thỏa thuận chính thức được hai bên cùng soạn thảo, trái ngược hẳn với các cuộc đàm phán thương mại thông thường ». Nhật Bản dự kiến sẽ công bố một bản tóm tắt về những điểm chính mà đã đạt đồng thuận với Hoa Kỳ « sớm nhất là vào tuần tới ».

 

Ngoài ra thủ tướng Shigeru Ishiba đã xác định với báo giới rằng việc ký một văn bản chính thức với Hoa Kỳ « không được đặt ra vào lúc này » và Tokyo sẽ « cân nhắc cách tiến hành tiếp theo dựa trên những gì đã đạt được ».

 

Nikkei Asia nhắc lại, cho đến này, cùng với Anh Quốc, Việt Nam, Indonesia và Philippines, Nhật Bản là quốc gia thứ 5 hoàn tất đàm phán với Hoa Kỳ về thuế quan. Như với tất cả các đối tác khác, « Mỹ cũng không ký thỏa thuận bằng văn bản chi tiết ». Cụ thể là « những chi tiết về thỏa thuận với Việt Nam, được ông Trump loan báo  từ ngày 02/07/2025 đến nay vẫn chưa được công khai. Washington đang xử lý đàm phán với nhiều nước cùng lúc, và có thể không theo kịp về mặt thủ tục giấy tờ ». 

 

 

Mỹ để ngỏ khả năng nuốt lời hứa ?

 

Trên đài truyền hình FoxNews hôm 23/07/2025 bộ trưởng Tài Chính Mỹ, Scott Bessent tuyên bố « nếu tổng thống Trump không hài lòng » về cách thực thi thỏa thuận từ phía Nhật Bản thì Washington toàn quyền « quay trở lại với biện pháp đánh thuế 25 % hàng Nhật xuất khẩu sang Hoa Kỳ ». Trưởng đoàn đàm phán của Nhật Akazawa được báo chí Tokyo trích dẫn cho biết, ông không nhớ rằng điều khoản đó đã được các nhà đàm phán Mỹ đưa ra trong 8 cuộc đối thoại vừa qua với các quan chức ở Washington.

 

Gần đến hạn chót, 01/08/2025 mà chính quyền Trump đặt ra cho thế giới để đàm phán về thuế quan trước khi Washington áp dụng mức thuế từ 10 đến 50 % nhắm vào hàng nhập khẩu vào Mỹ. Đến nay Nhà Trắng mới chỉ đạt được thỏa thuận với 5 quốc gia, trong đó có Việt Nam. Washington vẫn chưa đạt được mong muốn với nhiều đối tác thương mại « lớn » như Canada, Mêhicô và nhất là Trung Quốc. Những nền kinh tế có trọng lượng trên địa cầu như Ấn Độ, Brazil có vẻ không vội điều đình với tổng thống Trump.

 

Riêng về thỏa thuận Mỹ -Nhật, các nhà sản xuất xe hơi trên xứ hoa anh đào hài lòng với mức thuế 15 % đánh vào xe Nhật xuất khẩu sang Hoa Kỳ. Các hãng xe Hàn Quốc, châu Âu cũng đang kỳ vọng sẽ « đàm phán giỏi » như Nhật Bản để được hưởng mức thuế tương tự.

Cuối cùng, chỉ cần nhìn kỹ vào những thông báo chính thức của Tokyo, chính quyền Trump đã « không toàn thắng » trong cuộc đọ sức thuế quan với Nhật.

 

Hoa Kỳ vẫn giữ nguyên mức thuế 50 % đánh vào nhôm thép Nhật Bản, bất lợi cho các nhà sản xuất xe hơi Mỹ phải nhập khẩu hai mặt hàng này.

 

Hơn nữa như chính thủ tướng Shigeru Ishiba đã tuyên bố « đây chưa là thời điểm » để chính phủ Nhật phê chuẩn thỏa thuận với Hoa Kỳ. Vậy thì « một thỏa thuận chưa được phê chuẩn đáng tin cậy đến mức độ nào ? » và « phải chăng thỏa thuận được thông báo trong tuần, trước hết là một thủ thuật để Tokyo chiều lòng Washington ? ».

 

Còn về phía Washington, một số nhà quan sát đặt câu hỏi phải chăng chính quyền Trump cố tình giữ kín nội dung các văn bản chính thức đã đạt được với 5 quốc gia (Việt Nam, Philippines, Indonesia, Anh và Nhật) để « cứu vãn thể diện vì thực chất kết quả không nhiều ? »