Đế
quốc Khmer từng có quyền lực nhất trong khu vực!
Phan Thế Hải
28/07/2025
https://baotiengdan.com/2025/07/28/de-quoc-khmer-tung-la-quyen-luc-nhat-trong-khu-vuc/
Biên giới Thái – Cam đang nóng, súng nổ đùng
đoàng. Liệu đốm lửa nhỏ có thiêu cháy đồng cỏ lớn? Hãy ngẫm một chút về lịch sử
hai quốc gia này. Ít nhất là trong dăm thế kỷ thời cận đại.
Camphuchia là một trong ba nước láng giềng có
chung đường biên với Việt Nam. Do có vị trí đặc biệt ấy nên hai nước có nhiều
duyên nợ. Có vui, có buồn và cả những kỷ niệm đau thương, nhớ đời.
Ấy là cuộc chiến tranh biên giới Tây Nam cách
đây ngót 5 chục niên khiến Việt Nam có khoảng 12.000 quân nhân hy sinh và khoảng
43.000 bị thương.
Khi hòa binh được vãn hồi, hai bên đã có mấy
chục năm thân thiện, hợp tác làm ăn qua lại. Cả năm 2024, tổng thương mại hai
chiều đạt khoảng 10 tỷ USD, đánh dấu mức tăng trưởng 17,5% so với 2023.
Campuchia hiện là đối tác thương mại khá quan trọng với đồng bằng sông Cửu Long
của Việt Nam; Việt Nam là đối tác lớn thứ ba (trong ASEAN) của Campuchia.
Đầu tư trực tiếp của Việt Nam vào Campuchia đạt
hơn 550 triệu USD trong năm 2024, tổng cộng lên ~3,5 tỷ USD, cao thứ hai sau
Trung Quốc. Các công ty Việt như Viettel, BIDV, Hoàng Anh Gia Lai và Vietnam
Rubber Group hiện có hoạt động lớn tại Campuchia. Việt Nam và Campuchia đang hợp
tác phát triển hạ tầng như tuyến đường cao tốc Tp.HCM–Mộc Bài–Phnôm Pênh, với
việc hoàn thiện sẽ rút ngắn đáng kể thời gian vận chuyển và logistics.
Khác với người Việt, chịu ảnh hưởng sâu sắc của
văn hóa Trung Quốc, người Cam chịu ảnh hưởng sâu sắc của văn hóa Ấn độ. Nếu như
người Việt nổi tiếng bởi tinh thần độc lập, mở mang bờ cõi và chống ngoại xâm
thì tinh thần ấy của người Cam không phải là phẩm chất nổi bật. Thay vào đó là
thái độ khiêm nhường và không thích đánh nhau.
Nói như thế không hẳn là người Cam không có
những trang sử hào hùng. Đế quốc Khmer, từng là một trong những đế chế hùng mạnh
nhất Đông Nam Á thời trung đại, có một hành trình lịch sử kéo dài hàng thế kỷ từ
hình thành, hưng thịnh, và suy yếu, sụp đổ.
Người Khmer đến định cư và sinh sống ở đất
Cam chỉ mới từ những thế kỷ đầu công nguyên. Đế Quốc Khmer được hình thành từ
thế kỷ thứ IX. Năm 802, vua Jayavarman II tuyên bố mình là “Chakravartin” (Vua
toàn cõi) trên núi Phnom Kulen, đánh dấu sự khai sinh của Đế quốc Khmer, thoát
khỏi sự kiểm soát của Java (tức vương quốc Sailendra ở Indonesia).
Kinh đô ban đầu đặt tại Hariharalaya (nay gần
Siem Reap), rồi sau chuyển về vùng Angkor. Hệ tư tưởng cai trị dựa trên Ấn Độ
giáo. Vua được coi là hiện thân của thần Shiva – gọi là Devaraja (Thần Vương).
Giai đoạn này Đế chế Khmer liên tục mở rộng, đặt nền móng cho sức mạnh chính trị,
quân sự và văn hóa sau này.
Đế quốc Khmer hưng thịnh từ thế kỷ 11–13, đỉnh
cao thế kỷ 12, hồi đó lãnh thổ của Khmer rộng khoảng hơn triệu cây số vuông, lớn
nhất đông nam Á. Đây là thời kỳ vàng son của Cam với nền Kinh tế – nông nghiệp
– thủy lợi phát triển vượt bậc. Đế chế kiểm soát chặt chẽ hệ thống thủy lợi quy
mô lớn, dẫn nước từ hồ Tonlé Sap tưới cho đồng bằng. Đất đai màu mỡ, được tưới
tiêu tốt đã tạo nên nền nông nghiệp lúa nước thịnh vượng, không chỉ nuôi sống
hàng triệu dân mà còn dư thóc gạo.
Dân chúng no đủ, vương triều rủng rỉnh tiền bạc,
đầu tư xây cất những công trình kiến trúc – văn hóa rực rỡ. Dưới thời vua
Suryavarman II, Khmer xây dựng Angkor Wat (đầu thế kỷ 12) – đền thờ Vishnu lớn
nhất thế giới. Ai đã có dịp đến đó đều không khỏi ngạc nhiên vì sự kỳ vĩ của di
sản khổng lồ này.
Dưới vua Jayavarman VII (trị vì 1181–1218),
xây Angkor Thom, đền Bayon (Phật giáo Đại thừa), hệ thống bệnh viện, đường sá
khắp đế chế. Cùng với đó, Nhà vua mở rộng lãnh thổ. Khmer từng kiểm soát các
vùng ngày nay là Campuchia, Lào, Thái Lan (vùng Isan, Sukhothai, Lanna), nam Việt
Nam thuộc châu thổ sông Mekong. (Xem bản đồ). Nền văn minh Khmer đã ảnh hưởng
sâu rộng đến văn hóa và chính trị của khu vực Đông Nam Á lục địa.
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2025/07/1.png
Đế quốc Khmer. Nguồn: Wiki
Nhưng rồi sự hưng thịnh ấy không phải là vĩnh
cửu. Thoạt tiên là hệ thống kênh mương khổng lồ bị bồi lấp, thiên tai – biến đổi
khí hậu khiến nông nghiệp sa sút. Cùng với đó là bất ổn xã hội, chiến tranh
liên miên. Đế quốc Khmer liên tục bị các nước láng giềng tấn công, đặc biệt là
vương quốc Sukhothai, rồi Ayutthaya (Siem – Thái).
Năm 1431, quân Ayutthaya đánh chiếm Angkor
Thom, buộc Khmer phải bỏ kinh đô phía bắc và dời về phía nam (Lovek- Kongpong
chàm, sau là Phnôm-Pênh).
Chuyển đổi tôn giáo ở Khmer cũng đã làm thay
đổi xã hội. Từ Hindu giáo và Phật giáo Đại thừa, đế quốc chuyển dần sang Phật
giáo Theravāda, làm thay đổi bản chất vương quyền và mô hình nhà nước. Vua
không còn được xem là “Thần Vương”, dẫn đến sự suy yếu của quyền lực trung
ương.
Angkor là kinh đô của Đế quốc Khmer từ thế kỷ
9 đến thế kỷ 15, từng là thành phố lớn nhất thế giới vào thế kỷ 12. Nơi đây có
các công trình vĩ đại như Angkor Wat, Angkor Thom, đền Bayon, các hồ chứa nước,
kênh đào khổng lồ… Tuy nhiên, đến năm 1431, quân Siem (Ayutthaya) tấn công và
chiếm Angkor Thom, đế quốc Khmer phải tháo chạy và dời đô về phía nam (Lovek, rồi
Phnôm-Pênh).
Sau khi bị bỏ hoang, rừng rậm bao phủ khu vực
Angkor. Di sản văn hóa khổng lồ này từng bị lãng quên trong hơn 4 thế kỷ để rồi
mãi tới năm 1860, Henri Mouhot, nhà thám hiểm người Pháp, trong một lần phượt
vào rừng đã “phát hiện Angkor”. Ông đến Angkor năm 1859–1860, kinh ngạc trước sự
hùng vĩ của đền Angkor Wat và các di tích. Năm 1863, sau khi ông qua đời, cuốn
sách “Travels in the Central Parts of Indo-China” của ông được xuất bản, khiến
thế giới phương Tây sửng sốt và bắt đầu chú ý đến Angkor. Trong sách, Mouhot từng
viết: “Một trong những công trình tuyệt vời nhất mà loài người từng tạo ra… như
đến từ một nền văn minh cổ xưa đã bị chôn vùi”.
Sau khi kinh đô Angkor bị bỏ hoang, đế quốc
Khmer tan rã thành nhiều tiểu quốc yếu ớt, bị Siem (Thái) và sau này là Việt và
Pháp gặm nhấm và thôn tính. Thế kỷ 19, vua Ang Duong và con là Norodom phải nhờ
Pháp can thiệp để thoát khỏi ảnh hưởng của Xiêm – Việt, dẫn đến việc Pháp “bảo
hộ” Campuchia.
Năm 1863, Campuchia ký hiệp ước với Pháp, trở
thành xứ bảo hộ thuộc Liên bang Đông Dương. Trong thời Pháp thuộc, Campuchia được
bảo vệ khỏi hai thế lực mạnh hơn là Xiêm và Việt, nhưng mất quyền tự trị, chỉ
giữ vua mang tính nghi lễ. Trên cơ sở bảo hộ, người Pháp đã có công bảo tồn văn
hóa Khmer, khôi phục di tích Angkor. Cùng với đó là một số cải cách hành chính
– giáo dục – giao thông được thực hiện.
Từ những năm 1930, xuất hiện các phong trào
yêu nước, kết hợp giữa tinh thần dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Sau Thế chiến II,
phong trào đòi độc lập lên cao, dưới sự dẫn dắt của vua Norodom Sihanouk. Năm
1953, Campuchia giành độc lập hoàn toàn khỏi Pháp, chấm dứt chế độ bảo hộ, khởi
đầu giai đoạn hồi sinh thực sự…
Vậy là trong khoảng hơn 500 năm qua, Khmer từ
một đế quốc số 1 Đông Nam Á, liên tục bị thôn tính và chèn ép. Hunsen hẳn hiểu
rõ lịch sử của đất nước mình nên mới để cho con trai, Hun Manet tuyên bố là sẵn
sàng ngừng bắn, đàm phán ngay lập tức…
No comments:
Post a Comment