Nguyễn Quang Dy
viet-studies
4-5-18
“Chính
trị là nghệ thuật biến điều không thể thành có thể” (khuyết danh)
Những
vụ thử tên lửa và hạt nhân của Bắc Triều Tiên cũng như khẩu chiến giữa Tổng thống
Donald Trump và Chủ tịch Kim Jong-un (trong năm 2017) làm thiên hạ lo lắng bao
nhiêu về nguy cơ chiến tranh hủy diệt, thì những gì diễn ra (từ đầu năm 2018)
làm người ta hy vọng bấy nhiêu về triển vọng hòa bình và hòa giải. Tâm trạng
quá bi quan trước đây như “bên miệng hố chiến tranh” nay bỗng biến thành lạc
quan như “hòa bình trong tầm tay”. Những điều tiếng trước đây về Donald Trump
hay Kim Jong-un nay bỗng biến thành lời khen, như ông Kim “tuổi trẻ tài cao,
quyền biến, xuất thần”, hay ông Trump “xứng đáng nhận giải Nobel hòa bình”. Chắc
nhiều người vẫn chưa hình dung được đó là sự thật hay là ảo tưởng.
Những
biến chuyển lịch sử
Ngày
27/4/2018 đã đi vào lịch sử Triều Tiên khi lãnh đạo hai miền gặp nhau và ký
Tuyên bố chung tại Bàn Môn Điếm, khẳng định phi hạt nhân hóa hoàn toàn bán đảo
Triều Tiên là mục tiêu chung của cả hai miền. Chủ tịch Kim Jong-un khẳng định với
Tổng thống Moon Jae-in “Nếu chúng ta thường
xuyên gặp nhau và xây dựng lòng tin với Hoa Kỳ, nếu kết thúc chiến tranh và cam
kết không xâm lược lẫn nhau, thì tại sao chúng ta phải sống trong căng thẳng với
vũ khí hạt nhân?”. Ông Kim cam kết “Tôi
quyết sẽ không lặp lại lịch sử đau thương của Chiến tranh Triều Tiên… Tôi cam kết
với ngài sẽ không bao giờ có chuyện dùng vũ lực…Cùng sống chung trên một quê
hương, chúng ta không bao giờ nên để đổ máu lần nữa”. Ông Kim Jong-un
còn quyết định điều chỉnh lại múi giờ Bình Nhưỡng (30 phút) theo múi giờ Seoul.
Khi
chứng kiến giờ phút lịch sử lãnh đạo hai miền Triều Tiên ký Tuyên bố Chung Bàn
Môn Điếm, Giám đốc Cục Tình báo Trung ương Hàn Quốc Suh-hoon đã không cầm được
nước mắt.
Tổng
thống Moon Jae-in & giám đôc KIA Suh-hoon (27/4/2018)
Theo
New York Times (29/4/2018), ngay hôm sau (28/4) tổng thống Moon Jae-in đã điện
đàm với Tổng thống Donald Trump để thông báo kết quả gặp cấp cao Liên Triều.
Theo ông Moon Jae-in, ông Kim Jong-un đã nói rằng “Triều Tiên sẽ từ bỏ vũ khí hạt nhân nếu Mỹ đồng ý chấm dứt Chiến tranh
Triều Tiên và cam kết không xâm lược Triều Tiên”. Ông
Kim Jong-un còn nói sẽ mời các chuyên gia và nhà báo từ Hàn Quốc và Mỹ
tới Triều Tiên trong tháng tới để theo dõi việc ngừng thử hạt nhân của Triều
Tiên. Ông Moon cũng khẳng định với ông Trump rằng “ông Kim Jong-un hiểu ông và
hai bên có thể chung sống hòa bình vui vẻ với nhau”. Ông Moon còn khuyên ông
Trump nên tiến hành gặp ông Kim càng sớm càng tốt, để tranh thủ đà thắng lợi của
cuộc gặp cấp cao Liên Triều. Ông Moon Jae-in đã điện đàm với Thủ tướng Nhật
Shinzo Abe (29/4) để thông báo là ông Kim Jong-un sẵn sàng đối thoại với Tokyo.
Trước
đó, Mike Pompeo (ngoại trưởng mới của Mỹ) đã bí mật đến Bình Nhưỡng gặp ông Kim
Jong-un (1/4/2018) với cương vị Giám đốc CIA. Ông Pompeo nói với ABC (29/4/2018) “cuộc gặp với ông Kim Jong-un rất tốt. Ông
Kim đã chuẩn bị nghiêm túc việc phi hạt nhân hóa bán đảo Triều Tiên, và có lộ
trình cụ thể để đạt mục tiêu này”. Ông Pompeo khẳng định “Khi tôi ra về, ông Kim đã hiểu chính xác
công việc như tôi đã mô tả hôm nay. Mục tiêu của Mỹ là phi hạt nhân hóa hoàn
toàn Triều Tiên, có thể kiểm chứng và không thể đảo ngược”.
Có
thể nói, cánh cửa hòa bình và hòa giải đã được mở ra từ Thế Vận hội Mùa
đông Pyeongchang 2018 (XXIII Olympic Winter Games) diễn ra từ
9-25/2/2018. Trong dịp này, em gái của ông Kim Jong-un là Kim Yo-jong đã trao
cho ông Moon bức thư của ông Kim. Cuộc gặp Pompeo-Kim là một bước chuẩn bị
cơ bản cho cuộc gặp cấp cao Trump-Kim (sắp tới), và cuộc gặp cấp cao Moon-Kim
sau đó (27/4/2018) đã tạo tiền đề thành công cho tiến trình hòa bình này.
Bà
Kim Yo-jong và ông Moon Jae-in (9/2/2018)
Tổng
thống Donald Trump đã nói với Bloomberg (29/4/2018) rằng ông Kim Jong-un “không
nói chơi”, và ông mong sẽ gặp ông Kim “trong 3-4 tuần nữa” (có thể tại Bàn Môn
Điếm). Ông Kim Jong-un và ông Donald Trump đã dành cho nhau những lời lẽ tốt đẹp,
tôn trọng lẫn nhau (khác hẳn năm ngoái). Họ khẳng định là hiểu mong muốn của
nhau, và tin tưởng vào thành công trong cuộc gặp sắp tới. Nhưng sự hoài nghi
trong dư luận vẫn còn, cho đến khi những cam kết bằng giấy trắng mực đen được
ký kết (thậm chí cho đến khi có các hành động cụ thể tiếp theo). Vì vậy, hai
bên cần có thời gian để xây dựng lòng tin và thiện chí vì hòa bình và hòa giải.
Ông Kim Jong-un đã vui vẻ chấp nhận thực tế này, và dường như đã chủ động chuẩn
bị từ trước, nên đã vượt qua được những thử thách một cách ngoạn mục và bất ngờ.
Khi
những ngộ nhận về ván cờ Triều Tiên được giải mã, người ta sẽ hiểu ra đàm phán
trực tiếp Mỹ-Triều là kết cục tất yếu của quá trình tìm giải pháp tháo gỡ bế tắc
hiện nay, sau khi các bên đã hạ nốt quân bài cuối cùng trước khi ngã giá (nếu
không muốn “già néo đứt dây”). Thực ra, những căng thẳng do mối đe dọa hạt nhân
của Bắc Triều Tiên là hệ quả của trò chơi “bắt chẹt hạt nhân” (nuclear
blackmail) như “bên miệng hố chiến tranh” (brinkmanship) của ông Kim Jong-un.
Đó là một ván cờ nguy hiểm có tính toán như trò chơi “gambit”. Những ai bị ám ảnh
bởi cơn ác mộng Bắc Triều Tiên, chắc khó hình dung một ngày nào đó ông Donald
Trump (the “stable genius”) sẽ giáp mặt ông Kim Jong-un (the “little rocket
man”).
Lý
giải các biến số bất ngờ
Năm
2017, trong khi thế giới “nín thở” trước triển vọng một cuộc chiến tranh hạt
nhân có thể xảy ra bất cứ lúc nào, Donald Trump và Kim Jong-un đã chửi nhau một
cách thậm tệ như trẻ con. Ông Trump gọi ông Kim là “little rocket man” (thằng
nhỏ chơi tên lửa), trong khi ông Kim gọi ông Trump là “mentally deranged
dotard” (lão già tâm thần). Nhưng sang năm 2018, thế giới bỗng sửng sốt khi
thái độ của họ xoay 180 độ, với kế hoạch gặp gỡ cấp cao Mỹ-Triều. Thật khó hình
dung một ngày nào đó, Donald Trump và Kim Jong-un có nhã hứng muốn gặp nhau,
thông qua sự dàn xếp của Moon Jae-in (chứ không phải Tập Cận Bình).
Muốn
lý giải các biến số trong trò chơi quyền lực này có lẽ cần đến “logic hạt nhân”
và tư duy chiến lược “phi truyền thống” (unconventional). Căn cứ vào chiến lược
NDS, Mỹ cần một quốc gia hạt nhân là đồng minh của Mỹ bên cạnh Trung Quốc (để
răn đe Trung Quốc). Nhưng nếu ông Trump và ông Kim chưa hiểu được ý đồ chiến lược
của nhau thì đàm phán Trump-Kim có thể bế tắc. Vấn đề là Mỹ có thể chấp nhận một
Triều Tiên sở hữu vũ khí hạt nhân hay không, và làm thế nào để đảm bảo rằng hai
miền Triều Tiên sẽ mãi là đồng minh của Mỹ. Hiện nay, chìa khóa để giải mã
ẩn số trong trò chơi phức hợp đó có lẽ đang nằm trong tay ông Moon Jae-in.
Những
biến chuyển bất ngờ gần đây trên bán đảo Triều Tiên có thể làm cho phân tích và
dự đoán của một số “chuyên gia” thiếu tầm nhìn “phi truyền truyền thống” bị sai
lạc và hẫng hụt. Nếu trước đây người ta hay ngộ nhận về Trung Quốc, thì nay người
ta càng dễ ngộ nhận và bất ngờ về bàn cờ Triều Tiên. Vì vậy, cần làm rõ những ẩn
số và biến số trong trò chơi quyền lực mới để hiểu ván cờ thế liều lĩnh của ông
Kim Jong-un. Chắc ông Moon Jae-in đã hiểu rõ ý đồ chiến lược của ông Kim
Jong-un nên đã có những bước đi táo bạo có tính đột phá, để tạo ra bước ngoặt lịch
sử. Nhưng xét cho cùng, đàm phán cấp cao Liên Triều nhằm đi đến hòa giải và thống
nhất hai miền là bước đệm cho đàm phán cấp cao Mỹ-Triều.
Ông
Kim Jong-un và ông Moon Jae-in (27/4/2018)
Thứ
nhất, liên quan đến ý đồ chiến lược của Bình Nhưỡng, có nhiều dấu hiệu chứng tỏ
ông Kim Jong-un muốn Triều
Tiên thoát Trung và xích lại gần Mỹ, nên sẵn sàng đánh đổi lá bài
“phi hạt nhân hóa bán đảo Triều Tiên” lấy đảm bảo an ninh và lợi ích kinh tế. Nếu
đúng vậy, tư duy và hành động của ông Kim Jung-un quả là táo bạo và độc đáo,
như chơi một ván cờ thế (gambit), dồn Mỹ vào thế bị động đối phó (như “nuclear
blackmail”), buộc phải lựa chọn hòa giải hoặc chiến tranh với Triều Tiên (như một
đối thủ hạt nhân). Điều đó chứng tỏ triết lý “vũ khí quyết định” và ý đồ chiến
lược của Bình Nhưỡng về cơ bản đã thành công, tạo ra được lợi thế chiến lược để
mà cả với Mỹ về an ninh và lợi ích kinh tế. Mỹ buộc phải hòa giải vì nếu chiến
tranh nổ ra thì chắc Trung Quốc sẽ trục lợi, và Mỹ sẽ thiệt hại. Vấn đề là ông
Kim phải hạ bài đúng lúc để ngã giá có lợi nhất, trước khi quá muộn (vì “già
néo đứt dây”).
Thứ
hai, liên quan đến thời điểm “ngã giá”, một số nhà khoa học Trung Quốc nói rằng
sự cố sập hầm thử hạt nhân tại núi Mantap (phía Đông-Bắc Triều Tiên) là một
nguyên nhân chính làm Bình Nhưỡng phải đột ngột tuyên bố từ bỏ chương trình thử
hạt nhân vì nguy cơ rò rỉ phóng xạ, làm cho Trung Quốc lo ngại. Theo nguồn tin
trên, trung tâm thử nghiệm hạt nhân Punggye-ri (trong núi Mantap) không sử dụng
được nữa do sập hầm trong núi sau vụ thử hạt nhân lần thứ sáu (tháng 9/2017).
Nhưng nguồn tin chính thức của Bình Nhưỡng đã cải chính rằng sự cố đó chỉ làm sập
một đường hầm, còn hai đường hầm khác lớn hơn rất vững chắc nên không bị ảnh hưởng
(tuy ông Kim đã quyết định từ bỏ chương trình này). Có thể Bắc Kinh tìm
cách làm giảm uy tín của Kim Jong-un bằng cách cho các nhà khoa học tiết lộ tin
tức về sập hầm ngầm trong núi Mantap, sau khi ông Kim tuyên bố
(21/4/2018) sẽ từ bỏ chương trình hạt nhân trước cuộc gặp cấp cao
Liên Triều và Mỹ-Triều sắp tới. (BBC, 26/4/2018).
Thứ
ba, liên quan đến ý đồ chiến lược của Mỹ, liệu Mỹ có thực sự muốn Triều Tiên dừng
chương trình thử tên lửa không, hay muốn Triều Tiên cứ tiếp tục thử, để Mỹ lấy
cớ triển khai hệ thống tên lửa đánh chặn THAAD tại Hàn Quốc (và Nhật
Bản), nhằm tăng cường sức mạnh răn đe chống Trung Quốc (và Nga). Nếu đúng vậy
thì Bắc Triều Tiên vô hình trung đang “ngầm giúp Mỹ”. Nếu vậy, Triều
Tiên phát triển tên lửa và hạt nhân không hẳn để gây chiến với Mỹ, mà chủ
yếu nhằm có được vị thế quốc gia hạt nhân để đối thoại với Mỹ. Có người cho rằng
ông Trump và ông Kim đã chơi trò “tung hứng” và khẩu chiến để đánh lừa thiên hạ,
ngầm giúp Mỹ triển khai hệ thống THAAD để đối phó với Trung Quốc (và Nga). Có lẽ
Mỹ muốn hai miền Triều Tiên là đối tác ở mức độ khác nhau (như “một nước, hai
chế độ”) nhằm gạt ảnh hưởng Trung Quốc, chứ không nhất thiết cần một nước Triều
Tiên thống nhất.
Trò
chơi quyền lực mới
Không
biết ông Donald Trump và ông Kim Jong-un có khùng hay tâm thần như người ta nói
không, nhưng chắc họ không muốn tự sát. Sớm muộn Washington và Bình Nhưỡng phải
đàm phán trực tiếp, với vai trò trung gian của Seoul (thay vì Bắc Kinh). Có lẽ
vì vậy Mà ông Tập Cận Bình và ông Kim Jong-un đã vội gặp nhau tại Bắc Kinh
(25-28/3/2018) trước cuộc gặp cấp cao Liên Triều và Mỹ-Triều. Ông Kim tới Bắc
Kinh không phải để “trấn an” (reassurance) hay “xích lại gần nhau”
(rapprochement) mà là một nước cờ khôn khéo để vừa xoa dịu Bắc Kinh vừa dùng lá
bài Trung Quốc làm đối trọng trước khi gặp ông Trump. Khi Bắc Triều Tiên thử
bom nguyên tử, chắc người Trung Quốc sống trong tình trạng bất an, nay khi ông
Trump sắp gặp ông Kim (mà không do Bắc Kinh dàn xếp) thì chắc ông Tập cũng thấy
bất an.
Canh xì phé tay ba
Ông
Kim Jong- un đang chơi cả hai lá bài nước lớn là Trung Quốc và Mỹ, biến
“Hoàng đế Đỏ” Tập Cận Bình thành một lá bài trong tay mình, nên đây là một trò
chơi đầy nguy hiểm. Nếu cuộc gặp cấp cao Mỹ-Triều thành công thì Bình Nhưỡng có
thể thoát khỏi sự lệ thuộc và khống chế của Bắc Kinh. Nhưng nếu cuộc gặp thất bại
thì Bình Nhưỡng sẽ đối mặt với nguy cơ bị cả Trung Quốc và Mỹ trừng phạt. Vì vậy,
Kim Jong-un (the “little rocket man”) phải làm thế nào để Donald Trump (the “stable
genius”) hiểu chính xác lập trường và ý đồ của mình (mà không làm mất lòng
Trung Quốc). Đây là một nhiệm vụ “bất khả thi” đối với hai nhà lãnh đạo đầy khiếm
khuyết, trừ phi họ được các cố vấn tài ba đằng sau hậu trường giúp.
Vừa
qua, ông Kim Jong-un xuất hiện lần đầu trên vũ đài thế giới một cách thành công
khá bất ngờ, nhưng không thể thiếu em gái Kim Yo-jong, là cánh tay phải và bộ
óc của ông. Hai anh em giống một cặp bài trùng đầy ấn tượng, như ngôi sao đang
nổi lên trên bầu trời Đông Á. Từ sau cuộc gặp Pompeo-Kim và cuộc gặp cấp cao
Moon-Kim (có nhiệm vụ dọn đường) cuộc gặp cấp cao Trump-Kim sắp tới chắc không
còn nhiều rủi ro. Các chuyên gia chắc không còn phải bận tâm lo cho ông Kim bằng
lo cho ông Trump, vì tính khí ông này khá thất thường (nên dễ làm sai kịch bản)
như một khẩu pháo không có chốt an toàn (loose cannon).
Theo
giáo sư David Shambaugh (một chuyên gia hàng đầu về Trung Quốc), ông Tập Cận
Bình và ông Kim Jong-un “không phải là một cặp đôi hạnh phúc” (not a happy
couple). Còn theo New York Times (22/4/2018) có nhiều dấu hiệu ông Kim Jong-un
muốn giảm ảnh hưởng của Trung Quốc (để “thoát Trung”), trong khi Bắc Kinh lo ngại
cuộc gặp cấp cao Liên Triều vừa qua và Mỹ-Triều sắp tới (dự kiến cuối tháng
5/2018) đang gạt Trung Quốc ra khỏi cuộc chơi. Có nhiều lý do khiến ông Trump
và ông Kim muốn gặp nhau, để “làm loãng” (dilute) ảnh hưởng của Trung Quốc đối
với Bắc Triều Tiên. Trong khi đó, thủ tướng Nhật Shinzo Abe cũng vội vã đến
Mar-a-Lago gặp tổng thống Trump (17/4/2018) để tìm cách hóa giải mối lo trước
những diễn biến mới, đe dọa lợi ích của Nhật (và cá nhân ông Abe). Theo Patrick
Cronin (CNAS) Nhật Bản đang chịu nhiều áp lực, và ông Abe muốn Mỹ đảm bảo chắc
chắn là sẽ không bỏ rơi Nhật Bản trong bất kỳ cuộc đàm phán cấp cao nào với
Bình Nhưỡng.
Ông
Moon Jae-in nói rằng Seoul “sẽ cố tạo một đường dây đối thoại giữa Mỹ và Bắc
Triều Tiên” mà ông Moon đang đóng vai trò chính làm Bình Nhưỡng và Washington
xích lại gần nhau. Theo báo South China Morning Post (Hong Kong) cả Bình Nhưỡng
và Seoul đều muốn giảm bớt ảnh hưởng của Trung Quốc trên bán đảo Triều Tiên. Bằng
cách dàn xếp để ông Kim Jong-un gặp ông Donald Trump, ông Moon Jae-in đang
giúp Bình Nhưỡng thoát dần khỏi vòng ảnh hưởng của Bắc Kinh. Nếu ông Kim
Jong-un và ông Moon Jae-in thực hiện được điều này, không những vận mệnh của
Triều Tiên và bàn cờ địa chính trị tại khu vực Đông Bắc Á sẽ có cơ hội thay đổi,
mà còn có thể tác động tới cả khu vực Đông Nam Á.
Theo
New York Times (22/4/2018), Trung Quốc đang bị gạt ra rìa nên rất lo ngại về cuộc
gặp cấp cao Mỹ-Triều. Bắc Kinh sợ kết cục có thể là Bắc Triều Tiên hoặc một nước
Triều Tiên thống nhất dựa vào Mỹ, trong khi mình bị gạt ra khỏi tâm điểm bàn cờ.
Bắc Kinh lo ngại ý đồ của Kim Jong-un muốn kết nối với hai kẻ thù cũ là Hàn Quốc
và Mỹ. Tập Cận Bình buộc phải tính đến các kịch bản xấu nhất, khi Trung Quốc
không còn vai trò thiết yếu trong quan hệ quốc tế, đặc biệt là trong khuôn khổ
khu vực Đông Bắc Á. Trong khi Kim Jong-un quyết định ngừng thử tên lửa và hạt
nhân, thì Moon Jae-in muốn từng bước tiến đến thống nhất hai miền Triều Tiên. Nếu
ông có thể đạo diễn được một cuộc chơi lớn giữa Kim Jong-un và Donald Trump, dưới
hình thức đánh đổi phi hạt nhân hóa bán đảo Triều Tiên lấy bình thường hóa quan
hệ hai nước, thì cục diện địa chiến lược tại vùng Đông Á sẽ có biến đổi lớn.
Lời
cuối
Những
biến chuyển lịch sử tại bàn cờ Triều Tiên đang hóa giải dần lo ngại của Việt
Nam (và ASEAN) là Mỹ có thể bỏ rơi họ hay đánh đổi lợi ích lâu dài tại Biển
Đông lấy lợi ích trước mắt tại Triều Tiên, nếu cuộc khủng hoảng hạt nhân tiếp tục.
Vì vây, nếu tháo được ngòi cuộc khủng hoảng Triều Tiên, thì có hy vọng hóa giải
được thùng thuốc súng tại Biển Đông, vì an ninh của hai khu vực này liên quan đến
nhau, nhất là trong bối cảnh Mỹ đang triển khai chiến lược mới (NDS) tại vùng
Indo-Pacific. Một khi vai trò và ảnh hưởng của Trung Quốc có nguy cơ suy giảm tại
bàn cờ Triều Tiên, nó có thể đem lại cơ hội mới cũng như thách thức mới cho bàn
cờ Biển Đông. Tuy Trung Quốc không dễ dàng chịu lép vế trong ván cờ Triều Tiên,
nhưng chắc họ sẽ phải rút kinh nghiệm để không lặp lại kịch bản xấu tại Biển
Đông, nơi Trung Quốc có lợi thế so với Mỹ. Xét cho cùng, bàn cờ địa chính trị tại
Biển Đông có thể còn quan trọng hơn cả bàn cờ Triều Tiên, nhất là đối với xung
đột lợi ích chiến lược Trung-Mỹ.
Việt
Nam (và một số nước khác) đã tỏ thiện chí muốn đăng cai địa điểm gặp cấp cao Mỹ-Triều
(trong 3-4 tuần nữa) tuy có nhiều khả năng cuộc gặp sẽ diễn ra tại Bàn Môn Điếm.
Dù Việt Nam có một số kinh nghiệm về hòa giải và thống nhất đất nước mà hai miền
Triều Tiên có thể tham khảo, nhưng đáng tiếc hầu hết đều là kinh nghiệm tiêu cực.
Đến nay, tuy Việt Nam đã thống nhất, nhưng người Việt vẫn chưa thực sự hòa giải.
Không nên quá bi quan, nhưng cũng đừng quá lạc quan về triển vọng hòa bình và
thống nhất. Có lẽ người Triều Tiên cần học hỏi người Đức (về hòa giải và thống
nhất). Biết đâu, trong một tương lai không xa, người Việt phải học hỏi người
Triều Tiên, vì người đi sau có thể vượt người đi trước, nếu không lầm đường lạc
lối. Lão Tử đã nói “Con đường vạn dậm bắt đầu bằng một bước chân”.
NQD.
4/5/2018
No comments:
Post a Comment