Thỏa thuận thương mại
Mỹ-Việt: Một nước cờ khó hiểu
Henrietta Levin
- Foreign
Policy
Nguyễn
Thị Kim Phụng, biên
dịch -
Nghiên Cứu Quốc Tế
https://nghiencuuquocte.org/2025/07/21/thoa-thuan-thuong-mai-my-viet-mot-nuoc-co-kho-hieu/
Hà
Nội vẫn luôn khéo léo trong việc xử lý những người bạn ngang bướng, nhưng
Washington được lợi gì từ việc này?
Kể
từ khi Mỹ và Việt Nam bình thường hóa quan hệ vào năm 1995, quan hệ đối tác giữa
hai nước đã phát triển vượt bậc. Trải qua năm đời tổng thống, hai nước đã không
ngừng tăng cường hợp tác kinh tế, thương mại, trở thành đối tác hàng hải quan
trọng, và thúc đẩy các mối liên kết giữa người dân Mỹ và Việt Nam. Washington
đã chi hàng trăm triệu đô la để giúp Việt Nam khắc phục hậu quả chiến tranh, và
đến năm 2017, một con số đáng kinh ngạc là 84% người dân Việt Nam có thiện cảm
với Mỹ. Năm 2023, Tổng thống Mỹ Joe Biden đã tới Hà Nội để nâng tầm quan hệ
song phương lên tầm cao mới, trở thành Đối tác Chiến lược Toàn diện.
Tiếp
nối hành trình 30 năm này, quyết định áp thuế 46% lên Việt Nam của Tổng thống Mỹ
Donald Trump vào ngày 02/04 dường như lại báo hiệu một sự đảo chiều đáng kể
trong quan hệ hai nước. Thông báo ngày 02/07 của Trump – rằng Việt Nam sẽ xóa bỏ
hoàn toàn thuế quan đối với hàng hóa Mỹ, nhưng vẫn phải đối mặt với mức thuế
20%, cũng như mức 40% đối với hàng hóa trung chuyển – đã làm dấy lên thêm nhiều
câu hỏi về tương lai quan hệ Mỹ-Việt. Dù rõ ràng Việt Nam chưa đồng ý với những
điều khoản này, họ đã quyết định “ngậm bồ hòn làm ngọt” và chào đón cái gọi là
thỏa thuận này.
Việt
Nam có một tài năng đặc biệt trong việc quản lý những người bạn ngang bướng của
mình. Họ sẽ nỗ lực hết sức để duy trì một loạt quan hệ đối tác và giảm thiểu những
điểm yếu phát sinh từ việc quá phụ thuộc vào một cường quốc – bao gồm cả trong
các cuộc đàm phán thương mại gần đây nhất, trong đó Việt Nam quyết định ưu tiên
quan hệ tổng thể với nước Mỹ và Tổng thống Mỹ, dù điều này đòi hỏi những nhượng
bộ đáng kể. Tuy nhiên, dù quyết định của Việt Nam có thể được xem là một phần
trong một chiến lược rộng hơn, có chủ đích hơn, nhưng những gì Mỹ đạt được từ
thỏa thuận này lại không rõ ràng. Các mức thuế của Trump sẽ làm tăng sự phụ thuộc
của cả hai nước vào Trung Quốc, theo đó bỏ lỡ khả năng hợp tác với Việt Nam
trong các ưu tiên chiến lược cấp bách, và làm suy yếu bất kỳ tuyên bố nào của Mỹ
về vai trò lãnh đạo toàn cầu.
Việt
Nam không xa lạ gì với những quan hệ đối tác phức tạp. Họ đã sống sót sau một
nghìn năm đô hộ của Trung Quốc, và gần đây hơn, là đối đầu với Trung Quốc trong
cuộc chiến biên giới năm 1979 mà không bên nào thắng tuyệt đối. Tuy nhiên,
Trung Quốc lại là đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam, và Đảng Cộng sản Việt
Nam đã tích cực học hỏi con đường chính trị và kinh tế của đối tác Trung Quốc –
kiên định với mô hình quản trị độc đảng theo chủ nghĩa Lenin trong khi vẫn theo
đuổi tự do hóa kinh tế, qua đó mang lại tốc độ tăng trưởng theo định hướng xuất
khẩu gần như thần kỳ. Các chiến lược gia Việt Nam đã học được cách cùng lúc chấp
nhận nhiều sự thật, như một câu châm ngôn thường được nhắc đi nhắc lại: “Việt
Nam phải luôn kháng cự Trung Quốc và cùng lúc kết bạn với Trung Quốc.”
Không
chỉ có Trung Quốc mới là một người bạn chưa hoàn hảo. Nga là đối tác an ninh
lâu năm của Việt Nam, nhưng Putin lại ủng hộ Trung Quốc hơn Việt Nam về các vấn
đề chủ quyền và luật pháp quan trọng ở Biển Đông. Trong số các nước láng giềng
Đông Nam Á của Việt Nam, Thái Lan và Philippines đã giúp Mỹ ném bom “đưa Việt
Nam trở về thời kỳ đồ đá.” Campuchia dưới thời Khmer Đỏ đã thảm sát dân thường
Việt Nam. Và bất chấp những nỗ lực hòa giải thành công, Mỹ vẫn từng sát hại hơn
3 triệu người Việt Nam.
Một
quốc gia ít có tư duy chiến lược hơn có thể đối phó với những lần phản bội định
kỳ của các đối tác bằng cách hướng nội, nhưng Việt Nam lại chọn theo đuổi chủ
nghĩa quốc tế nhiệt thành, được thiết kế để thúc đẩy thương mại và thuyết phục
các cường quốc thuộc mọi ý thức hệ rằng sự tự chủ và thịnh vượng của Việt Nam
là rất quan trọng đối với trật tự thế giới mà các cường quốc này mong muốn. Việt
Nam đã đầu tư rất nhiều công sức vào việc làm sâu sắc và thường xuyên hóa hợp
tác với một loạt đối tác đa dạng, và chiến lược này đã mang lại những kết quả ấn
tượng: Các nhà lãnh đạo của Brazil, Trung Quốc, Liên minh Châu Âu, Nhật Bản,
Hàn Quốc, và Triều Tiên, Nga, Mỹ, và nhiều quốc gia khác đã cạnh tranh để giành
thiện cảm của Việt Nam.
Chính
sách đối ngoại của Việt Nam đã trở thành một hành động cân bằng tầm cỡ
Bismarck. Để ngăn chặn hành động gây hấn của Trung Quốc đối với các tiền đồn của
Việt Nam ở Biển Đông, Việt Nam đã mở rộng quan hệ đối tác hàng hải với Mỹ. Để đảm
bảo nguồn tài trợ và sự ủng hộ chính trị của Mỹ cho quan hệ đối tác này, Việt
Nam đã trả tự do cho những tù nhân chính trị thu hút nhiều sự chú ý nhất của Quốc
hội Mỹ, và để phòng ngừa bất kỳ rủi ro nào đối với an ninh chế độ, Việt Nam đã
tăng cường hợp tác với Đảng Cộng sản Trung Quốc về an ninh nội bộ và kiểm soát
xã hội. Các quan chức Việt Nam đã nhiệt tình vận động để Biden đến thăm Hà Nội
vào năm 2023 – và sau đó nhanh chóng khôi phục sự cân bằng (và ngăn chặn sự trả
đũa của Trung Quốc) bằng cách đón tiếp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và, gây
tranh cãi hơn, là Tổng thống Nga Vladimir Putin.
Để
bảo vệ và củng cố nhiều quan hệ đối tác của mình, Việt Nam thường sẵn sàng đưa
ra những nhượng bộ chiến thuật đáng kể. Trong quá trình đàm phán Hiệp định Đối
tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP), một thỏa thuận thương mại đa phương đầy tham vọng,
Việt Nam đã chấp nhận yêu cầu của Mỹ về việc hợp pháp hóa các công đoàn độc lập
– một nhượng bộ lớn đối với một nhà nước cộng sản độc đảng – nhằm mở rộng
thương mại, giảm sự phụ thuộc của Việt Nam vào Trung Quốc, và thể chế hóa vai
trò lãnh đạo kinh tế của Mỹ ở Đông Nam Á. (Năm 2017, Trump đã rút Mỹ khỏi TPP
và những cam kết lao động này trở nên vô nghĩa.) Năm 2020, Mỹ đã mở một cuộc điều
tra về cáo buộc Việt Nam thao túng tiền tệ. Để tránh thuế quan trừng phạt, Việt
Nam đã sớm công bố các cải cách tiền tệ và trao cho Bộ Tài chính Mỹ những thông
tin minh bạch chưa từng có về các hoạt động ngoại hối của Việt Nam.
Trong
chuyến thăm Hà Nội năm 2023 của Tập Cận Bình, Việt Nam đã thể hiện sự ủng hộ nồng
nhiệt đối với Sáng kiến An ninh Toàn cầu (GSA) mà nhà lãnh đạo Trung Quốc rất
coi trọng, bất chấp sự ngờ vực sâu sắc của Việt Nam đối với ý đồ quân sự của
Trung Quốc. Hành động này diễn ra sau những cải thiện đáng kể trong quan hệ Việt-Mỹ,
và các quan chức Việt Nam dường như tin rằng những nhượng bộ ngoại giao sẽ thuyết
phục Bắc Kinh gác lại bất kỳ kế hoạch trả đũa cụ thể nào. Quyết định này đã
mang lại hiệu quả, nhưng cũng làm nổi bật một sự phức tạp trong chiến lược quốc
tế của Việt Nam – một thỏa thuận với một quốc gia có thể buộc Việt Nam phải chấp
nhận những thỏa thuận tồi tệ hơn với các quốc gia khác để giữ thế cân bằng.
Giờ
đây, sau khi một thỏa thuận giữa Mỹ và Việt Nam được công bố, cả hai bên đang
phải vội vã hoàn tất một thỏa thuận. Trump đã nói rằng Việt Nam sẽ phải đối mặt
với mức thuế đối với hàng hóa trung chuyển, nhưng những gì được cho là “hàng
trung chuyển” sẽ là một vấn đề được đàm phán quyết liệt. Báo chí nhà nước đã gợi
ý rằng Việt Nam cũng sẽ cố gắng tận dụng các nhượng bộ về thuế quan để đảm bảo
quyền tiếp cận công nghệ cao cấp của Mỹ cũng như quy chế kinh tế thị trường, để
nhờ đó bảo vệ đất nước khỏi các biện pháp chống bán phá giá khắc nghiệt. Những
biện pháp này rất quan trọng đối với Việt Nam một phần vì chúng sẽ cho phép nước
này thiết lập các mối liên kết mới với ngành công nghiệp Mỹ, làm sâu sắc thêm sự
gắn kết và phụ thuộc lẫn nhau ngay cả khi các mức thuế của Trump đi theo chiều
ngược lại. Nhưng cuối cùng, dù có hay không những chiến thắng này, Việt Nam sẽ
chấp nhận thỏa thuận. Việt Nam không thể để mất thị trường Mỹ hoặc quan hệ đối
tác rộng lớn hơn, và sẽ tìm cách sống chung với nước Mỹ của Trump. Tuy nhiên, đối
với Mỹ, logic của thỏa thuận này chưa rõ ràng.
Thuế
quan sẽ làm suy yếu nền kinh tế Việt Nam và Mỹ, đồng thời làm tăng sự phụ thuộc
của cả hai nước vào Trung Quốc. Dù một số mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam vẫn
có thể cạnh tranh với mức thuế 20%, nhưng chưa rõ tỷ lệ 40% sẽ được áp dụng rộng
rãi đến mức nào. Việc Bộ trưởng Thương mại Mỹ Howard Lutnick khẳng định trong
phiên giải trình gần đây trước Quốc hội rằng Việt Nam “chỉ là một con đường từ
Trung Quốc đến chúng ta” cho thấy chính quyền Mỹ có thể xem các sản phẩm được sản
xuất tại Việt Nam nhưng sử dụng đầu vào hoặc linh kiện của Trung Quốc là hàng
trung chuyển đáng bị đánh thuế 40%. Điều đó sẽ khiến hàng xuất khẩu của Việt
Nam phải đối mặt với mức thuế cao hơn đáng kể so với các sản phẩm thực sự được
sản xuất tại Trung Quốc, hiện đang phải đối mặt với mức thuế trung bình là
27,9%. Không thể hiểu tại sao các sản phẩm Trung Quốc được vận chuyển từ Việt
Nam lại phải chịu mức thuế cao hơn so với các sản phẩm Trung Quốc được vận chuyển
từ Trung Quốc. Nhìn chung, cấu trúc thuế này sẽ đảo ngược nhiều động thái âm thầm
của các công ty Mỹ nhằm chuyển hoạt động sản xuất từ Trung Quốc sang Việt Nam,
và do đó đưa trở lại các lỗ hổng trong chuỗi cung ứng mà Trung Quốc có thể lợi
dụng trong các cuộc đàm phán thương mại của riêng mình với Mỹ.
Ngoài
ra, giờ đây, khi Việt Nam đã chấp nhận những biện pháp được chấp nhận rộng rãi
là chống trung chuyển từ Trung Quốc, Việt Nam sẽ nỗ lực khôi phục sự cân bằng
trong quan hệ đối tác nước ngoài bằng cách đưa ra những nhượng bộ tương xứng với
Bắc Kinh. Bộ Thương mại Trung Quốc đã đe dọa sẽ có “biện pháp trả đũa” đối với
Việt Nam, và Hà Nội sẽ nỗ lực ngăn chặn những biện pháp này. Hơn 27% kim ngạch
xuất khẩu của Việt Nam có thể sẽ sang Mỹ, nhưng Trung Quốc cũng nắm giữ đòn bẩy
đáng kể với tư cách là đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam. Dù quá trình
tái cân bằng của Hà Nội diễn ra như thế nào, chắc chắn nó sẽ đi ngược lại lợi
ích của Washington.
Hơn
nữa, chi phí cơ hội của thỏa thuận này là rất lớn. Với việc chính phủ Mỹ sẵn
sàng khiến các gia đình Mỹ chi tiêu nhiều hơn cho đồ điện tử, đồ nội thất, và
quần áo để cải thiện vị thế đàm phán với Việt Nam, những thành tựu kinh tế và
an ninh đáng kể đã nằm trong tầm tay. Ví dụ, việc Việt Nam cấm các công đoàn độc
lập không chỉ là quan ngại về quyền lao động, mà còn là một hành vi thương mại
không công bằng gây bất lợi cho các nhà sản xuất Mỹ. Phía Mỹ có thể xem xét lại
và củng cố các yêu cầu năm 2016 của mình, liên quan đến quyền tự do lập hội và
quyền thương lượng tập thể. Chính quyền cũng có thể gây áp lực buộc Việt Nam
mua thêm thiết bị quân sự của Mỹ, hợp tác với Bộ Tứ Quad và các tổ chức khu vực
khác do Mỹ lãnh đạo, hoặc âm thầm hợp tác với các đối tác Đài Loan. Việc sử dụng
quá nhiều đòn bẩy và thiện chí chỉ để đổi lấy thỏa thuận thuế quan sẽ làm phức
tạp nỗ lực của Mỹ trong việc theo đuổi các mục tiêu khác.
Thỏa
thuận này cũng làm suy yếu vị thế lãnh đạo toàn cầu của Mỹ. Bất chấp tốc độ
tăng trưởng kinh tế nhanh chóng, GDP bình quân đầu người của Việt Nam chỉ đạt
4.717 đô la, chỉ nhỉnh hơn Jordan và Namibia để xếp thứ 140 về GDP bình quân đầu
người trong các nền kinh tế toàn cầu. Việc áp bức các nước nghèo không phải là
điều giúp tạo nên vị thế quốc tế.
Thông
qua việc áp dụng thuế quan trừng phạt, Trump có thể thành công trong việc giảm
thâm hụt thương mại của Mỹ với Việt Nam. Bằng cách công khai hoan nghênh cách
tiếp cận này, Việt Nam có thể giữ được thiện chí của Trump và một phần tiếp cận
thị trường Mỹ. Tuy nhiên, khi xét đến những thiệt hại về mặt chiến lược và kinh
tế của cách tiếp cận này, thật khó để không xem thỏa thuận này là một tổn thất.
--------------------
Henrietta
Levin
là nghiên cứu viên cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế. Bà từng
giữ các vị trí cấp cao tại Hội đồng An ninh Quốc gia và Bộ Ngoại giao Mỹ, tập
trung vào Trung Quốc, Đông Nam Á, và cấu trúc khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình
Dương.
Nguồn: Henrietta Levin, “The
U.S.-Vietnam Trade Deal Makes No Sense,” Foreign Policy, 16/07/2025
No comments:
Post a Comment