NỘI DUNG :
Lê
Mạnh Hùng
.
Người
Việt Online
.
========================================
.
Lê Mạnh Hùng
March 19, 2020
Dịch bệnh COVID-19
nổ ra tại Trung Quốc từ Tháng Mười Hai, 2019 và đến nay đã lan truyền ra đến
trên 125 quốc gia. Tuy nhiên đặc biệt là tại Mỹ và Anh các chính quyền chỉ mới
đến tuần này mới bắt đầu công nhận sự nghiêm trọng của bệnh dịch này.
Cả Anh và Mỹ đều cho đến nay đưa ra biện minh từ các
mô hình toán học của họ về bệnh dịch. Các mô hình tóan học này như thế nào để
có thể làm thay đổi thái độ của chính phủ Trump và Boris Johnson.
Tại đây chúng ta thử biến mình thành những nhà dịch
bệnh học nghiệp dư để tìm hiểu xem những mô hình này có thể cho ta biết tầm mức
nghiêm trọng của dịch bệnh này như thế nào.
Ông cựu đổng lý văn phòng của ông Trump Mick
Mulvaney có lần đã tuyên bố “Cúm cũng giết người vậy. Đây không phải là Ebola.
Không phải là SARS. Không phải là MERS. Nó không giống như vụ dịch Ebola.”
Tất cả những lời tuyên bố của ông Mulvaney đều đúng.
Theo thống kê của Mỹ trong mùa Đông 2017-18 riêng tại Hoa Kỳ, cúm giết đi
61,099 người. Theo Tổ Chức Y Tế Thế Giới (WHO) thì bệnh COVID-19 không giết người
bằng Ebola, dịch bệnh SARS năm 2003 và dịch bệnh MERS năm 2012. Thành ra nó
không phải là một trận dịch Ebola.
Nhưng ông Mulvaney đã lầm khi coi COVID-19 không
nghiêm trọng bằng Ebola. Và đó là điều mà một mô hình tòan học đơn giản có thể
cho ta thấy.
Các nhà dịch bệnh học đặt tầm quan trọng vào hai
thông số khi thiết lập một mô hình cho sự lan truyền và tầm mức nghiêm trọng của
bệnh dịch. Thứ nhất là mức độ sát hại của nó và thứ hai là tốc độ lan truyền của
nó.
Truớc
hết chúng ta thử tìm thông số thứ nhất: Tỷ lệ sát hại của COVID-19 như thế nào?
Theo phân tích của Trung Tâm MRC Centre for Global
Infectious Disease Analysis của các trung tâm Centers for Disease Control của Tổ
Chức Y Tế Thế Giới (WHO), thì so sánh với các trận dịch khác và cúm ta có bảng
sau đây:
Bệnh
dịch Tỷ
lệ sát hại
Ebola
50%
MERS
34.4%
Dậu mùa
30%
SARS
9.6%
COVID-19 (theo thống kê TQ) 3.4%
COVID-19 (dự phóng)
1%
Sởi (measles)
0.2%
Cúm thường
0.1%
Tỷ lệ tử vong này có thể thay đổi rất nhiều tùy theo
thời gian, không gian cũng như là khả năng chữa chạy. Tỷ lệ sát hại của
COVID-19 rõ ràng là một chỉ tiêu di động thành ra tại đây ta cho vào hai con số,
một do WHO ước tính dựa theo báo cáo của Trung Quốc và một dựa vào dự phóng của
một nghiên cứu thực hiện bởi Trung Tâm Y Khoa thuộc viện đại học Imperial
College London vốn tính thêm cả những truờng hợp bệnh không được khám phá cũng
như những truờng hợp tử vong vì bệnh không được ghi nhận.
Các tác giả công trình nghiên cứu cho biết họ tin tuởng
đến 95% rằng tỷ lệ tử vong thật nằm giữa 0.5 và 4% với 1% là có nhiều sác
xuất đúng nhất. Nó cũng là tỷ lệ được các nhà dịch bệnh học dùng trong mô hình
của họ.
Trong bối cảnh này, so với Ebola và MERS thì
COVID-19 rất gần với cúm thường, thành ra ta có thể không ngạc nhiên khi người
ta lúc đầu coi thường COVID-19.
Thế nhưng khi so sánh thông số thứ hai thì ta thấy
nó tệ hơn cúm nhiều và trong mọi truờng hợp nó còn tệ hơn cả Ebola và SARS nữa.
Con số 61,099 người chết về bệnh cúm tại Mỹ trong
mùa Đông 2017-18 chiếm khoảng 0.14% tổng số người bị cúm (ước tính là
44.8 triệu trường hợp). Ngoài ra còn bao gồm 808,129 truờng hợp nặng đủ phải đi
nằm bệnh viện (tỷ lệ 1.8%).
Nay nếu ta giả
thử một vụ lây lan cho COVID-19 tương tự như cúm năm 2017-18 thì ta thấy
phải nhân lên gấp 10 cả hai trường hợp, tức là khoảng 600,000 người thiệt mạng
và 8 triệu người năm bệnh viện tại một nước Mỹ mà tổng số giường bệnh trong các
bệnh viện chỉ lên đến chưa đầy 1 triệu. Nếu tỷ lệ tử vong mà như là tại Trung
Quốc thì con số tử vong và nằm bệnh viện còn lên đến cao hơn nữa, ít nhất là 2
triệu người chết và 32 triệu người nằm bệnh viện, môt điều có thể nói là sẽ làm
sụp đổ hệ thống y tế nước Mỹ.
Điều
này dẫn đến vấn đề thứ hai. Liệu COVID-19 có dể lây lan bằng cúm hay không?
Thông số mà các nhà dịch bệnh học dùng để đo lường tốc
độ lây lan của nó có ký hiệu là R0. Nó là môt phương trình tùy thuộc vào nhiều
yếu tố, nhưng về căn bản nó tương đối giản dị một thông số R0 bằng 1 có nghĩa
là một người bệnh có thể truyền bệnh cho môt người khác. Nếu con số này giảm xuống
duới 1 thì bệnh này dự trù sẽ tàn lụi đi một cách mau chóng. Nếu con số này lớn
hơn 1 thì nó sẽ dự trù lan truyền ra ngòai, và lan truyền càng mau nếu con số
đó càng cao.
Duới đây là một danh sách các thông số R0 cho các bệnh
dịch trên. Tuy rằng hệ số này tùy thuộc vào nhiều yếu tố, nhưng những con số
này được coi như là ước tính trong trường hợp không có gì kiềm chế:
Bệnh
dịch Hệ
số lan truyền
Sởi
15
Đậu mùa
4.8
SARS
3
Covid-19
2.8
Ebola
1.9
Cúm
1.3
MERS
0.8
(Theo WHO Centers for Disease Control, MRC Centre
for Global Infectious Disease Analysis)
Trông vào đây ta có thể thấy tại sao người ta muốn
ai cũng cần phải chủng ngừa chống lại lên sởi và đậu mùa, vì một khi có ai bị mắc
bệnh nó sẽ mau chóng lan truyền sang tất cả những ai không có miễn nhiễm.
Hệ số trên
cho thấy COVID-19 lây lan mạnh hơn cúm thường rất nhiều. Nhưng tại sao SARS có hệ số lây lan tương tự như COVID-19 lại không tao
ra một cuộc khủng hoảng như hiện nay? Đó là vì SARS chỉ trở thành lây lan
vài ngày sau khi có những triệu chứng rõ rệt. Điều đó có nghĩa là như các
chuyên gia về dịch bệnh giải thích “hành động vào lúc đó để cô lập bệnh nhân có
thể làm đứt giây truyền truyền bệnh.”
Với COVID-19, vấn đề là nó có thể lây lan cho người
khác ngay cả vài ngày trước khi có triệu chứng. Thành ra để làm đứt đường dây
truyền bệnh, các nước tại Châu Á như Nam Hàn, Đài Loan dùng biện pháp thử nghiệm
tích cực để cô lập những nguời bị nhiễm siêu vi khiến cho tỷ lệ lan truyền dần
dà trở thành thấp hơn nhiều so với Châu Âu hay Mỹ. Và đó là lý do hiện nay các
nuớc Châu Âu và Mỹ cũng bắt đầu phải gia tăng thử nghiệm cũng như gia tăng các
biện pháp cô lập và “social distance.”
(Lê
Mạnh Hùng)
------------------------------------------
.
Người Việt Online
Mar 21, 2020
WASHINGTON,
DC (NV) – Hơn 300 người ở Mỹ thiệt mạng vì
COVID-19, theo CNN.
Tính đến tối
Thứ Bảy, 21 Tháng Ba, tổng cộng 323 bệnh nhân qua đời. Minnesota loan báo ca tử vong đầu tiên, còn Washington có nhiều người
chết nhất: 94 người, theo sau là New York: 74 người, theo thống kê của CNN.
Nhiều công ty tư nhân đang hỗ trợ chính phủ trữ khẩu
trang, quạt thông gió và nhiều thứ khác.
Cơ Quan An Toàn Thực Phẩm và Dược Phẩm (FDA) cho
phép dùng phương pháp xét nghiệm nhanh đầu tiên, có thể cho kết quả trong khoảng
45 phút.
Hàng chục triệu người ở năm tiểu bang đang có lệnh phải
ở nhà để ngăn virus lây lan.
Số ca nhiễm cả
nước đã vượt qua 25,000.
Bãi biển Venice, Los Angeles, vẫn đông người sáng Thứ
Bảy dù California ra lệnh người dân ở nhà. (Hình: AP Photo/Mark J. Terrill)
Giữa lúc người dân California đang điều chỉnh cách
sinh hoạt, Thống Đốc Gavin Newsom kêu gọi giới trẻ tránh đi biển.
“Hãy là người hàng xóm tốt, công dân tốt,” ông Newsom nói. “Đây là lúc phải
hiểu rằng lệnh này không chỉ dành cho người lớn tuổi, mà còn dành cho các bạn
vì các bạn có thể ảnh hưởng đến tính mạng của họ. Đừng nên ích kỷ.”
Vài giờ trước đó, Thống Đốc New York Andrew Cuomo cảnh
báo giới trẻ về mối nguy hiểm của COVID-19 sau khi 54% trong số hơn 10,000 ca ở
năm tiểu bang là người tuổi từ 18 đến 49.
“Các bạn không phải là Siêu Nhân,” ông Cuomo nhấn mạnh.
“Các bạn cũng có thể nhiễm virus rồi làm
lây lan, và có thể khiến người thân của mình nhiễm bệnh.”
California,
New York, New Jersey, Illinois và Connecticut khuyến cáo
nhân viên không quan trọng nên ở nhà nhằm ngăn virus lây lan, giảm gánh nặng
cho hệ thống y tế, và tiết kiệm thiết bị y tế. (Th.Long)
*
.
.
.
No comments:
Post a Comment