50 năm kết thúc
chiến tranh: Di sản Võ Thị Sáu dưới ánh sáng tư liệu mới
Royce Novak
Gửi cho
BBC từ Ohio, Hoa Kỳ
Alex-Thái
Đình Võ dịch thuật
21 tháng 7
năm 2025
https://www.bbc.com/vietnamese/articles/c62dy58mndgo
Lúc nửa
đêm, những đốm nhang rực lên như bầy đom đóm cam giữa biển đêm thơm ngát.
Mỗi đốm là
đầu que nhang, mỗi que đánh dấu một phần mộ. Từ xa, tiếng nhạc hành khúc cách mạng
vang vọng theo gió về phương bắc, phủ lên những lời trò chuyện khẽ khàng của
dòng người đang xếp hàng dọc lối chính. Tất cả đều tìm đến Nghĩa trang Hàng
Dương để tưởng niệm những tù nhân đã chết trên hòn đảo vừa nên thơ vừa u uất
này – Côn Đảo.
Trong số
đó, phần lớn du khách dừng chân trước mộ Võ Thị Sáu – cô gái trẻ bị xử bắn tại
đây vào năm 1952 khi mới 19 tuổi vì tham gia kháng chiến chống thực dân. Tin rằng
cô rất linh thiêng, nhiều người đến dâng lễ để cầu may mắn trong công việc, học
hành hay sự nghiệp.
Võ Thị Sáu
vừa là linh hồn linh thiêng thu hút du khách đến Côn Đảo, vừa là anh hùng dân tộc
đã được bất tử hóa qua văn chương, âm nhạc, nghệ thuật và điện ảnh. Tên của cô
xuất hiện ở nhiều con đường, trường học trên khắp cả nước.
Tuy vậy,
những câu chuyện kể về cuộc đời Võ Thị Sáu lại không thống nhất – thậm chí nhiều
khi mâu thuẫn. Bài viết ngắn này tìm cách sàng lọc những mâu thuẫn trong các tường
thuật về cô, để tìm hiểu xem liệu có sự thật lịch sử nào, nếu có, ẩn sau lớp
lớp truyền thuyết và huyền thoại hay không.
Sau khi
qua đời, tương truyền Võ Thị Sáu rất thiêng, mộ phần của bà trở thành một địa
chỉ tâm linh đối với người dân và các quan chức
Một câu
chuyện đầy mâu thuẫn
Huyền thoại
về Võ Thị Sáu – vốn được phản ánh trong "tường thuật chính thức" về
cuộc đời cô – là điều quen thuộc với phần lớn người Việt Nam, nhưng vẫn đáng được
nhắc lại ngắn gọn ở đây. Cô sinh vào đầu những năm 1930 tại làng Đất Đỏ, tỉnh
Bà Rịa. Gia đình cô có sáu anh chị em, trong đó có một người anh trai đã rời
nhà để gia nhập lực lượng Việt Minh. Được truyền cảm hứng từ anh trai khi còn ở
tuổi thiếu niên, Võ Thị Sáu tham gia đơn vị Công an xung phong, làm nhiệm vụ
trinh sát. Khi vẫn còn là một thiếu nữ chưa trưởng thành, cô đã thực hiện nhiều
hành động táo bạo, nổi bật nhất là vụ ném lựu đạn vào lễ kỷ niệm ngày Quốc
khánh Pháp (Bastille Day) ở Đất Đỏ, khiến một sĩ quan Pháp thiệt mạng và nhiều
binh lính bị thương.
Tuy nhiên,
cô đã bị bắt năm 1950 trong một vụ ném lựu đạn thất bại nhằm vào một chánh tổng
thân Pháp tên là Tòng. Sau khi bị tra tấn tại đồn mật thám Bà Rịa, cô bị chuyển
đến nhà lao Chí Hòa ở Sài Gòn. Tại đây, các nữ tù nhân lớn tuổi đã dìu dắt cô
theo con đường cách mạng, đồng thời dạy cô đọc và viết trong thời gian chờ bị
đưa ra xét xử trước tòa án quân sự. Sau khi bị tuyên án tử hình, cô bị chuyển
ra Côn Đảo vào năm 1952 để hành quyết.
Sau cái chết
của Võ Thị Sáu, một số nhân viên Pháp và các tù nhân thân Pháp nhiều lần tìm
cách phá hoại bia mộ của cô – nhưng rồi từng người trong số họ đều lần lượt qua
đời trong vòng vài tháng sau đó. Chính những cái chết bí ẩn này đã củng cố danh
tiếng linh thiêng và đáng sợ của Võ Thị Sáu, và dần dần hình thành nên một tín
ngưỡng thờ cúng cô trên đảo.
Từ năm
1954, những câu chuyện về Võ Thị Sáu bắt đầu được kể lại cho công chúng miền Bắc
– chủ yếu qua lời của các văn nghệ sĩ và ký giả, những người tiếp cận thông tin
qua các đồng bào tập kết từ miền Nam. Trong khi tại Côn Đảo, các nữ tù nhân
tưởng niệm Võ Thị Sáu theo những hình thức thờ cúng gắn với tín ngưỡng nữ thần
phổ biến ở Nam Bộ, thì ở miền Bắc, các nhà văn – nghệ sĩ đã kể lại và thêm thắt
câu chuyện theo phong cách hiện thực xã hội chủ nghĩa.
Sau khi
chiến tranh chấm dứt vào năm 1975, hai cách hiểu khác nhau này về Võ Thị
Sáu bắt đầu va chạm. Khi ấy, người ta dần nhận ra rằng cách tưởng nhớ và diễn
giải về cuộc đời cô khác nhau rõ rệt giữa miền Bắc, các cựu tù nhân Côn Đảo và
cả người dân quê nhà cô ở Đất Đỏ. Những mâu thuẫn trong các tường thuật này ban
đầu không được thảo luận công khai, nhưng một số điểm bất nhất quá rõ ràng để
có thể bỏ qua. Dễ nhận thấy nhất là năm sinh của Võ Thị Sáu: theo tường thuật
chính thức, cô sinh năm 1935 (nghĩa là bị xử bắn khi mới 17 tuổi), nhưng các
tài liệu sau này cho thấy cô sinh năm 1933 (tức là bị xử bắn ở tuổi 19). Một số
sách thiếu nhi in trong thập niên 1970 cũng thể hiện dấu hiệu tranh luận này, với
ghi chú rằng: "trong hồ sơ xử án, bọn Pháp ghi Võ Thị Sáu sinh năm 1933
cho 'đủ' tuổi."(1)
No comments:
Post a Comment