‘Đi kinh tế mới’ sau
ngày ‘giải phóng’: Khai hoang hay lưu đày?
https://luatkhoa.com/2025/05/di-kinh-te-moi-sau-ngay-giai-phong-khai-hoang-hay-luu-day/
HÌNH
:
https://luatkhoa.com/wp-content/uploads/2025/05/Kinh-te-moi-I-1536x864.jpg
Nguồn
ảnh: AFP, Getty Images. Đồ họa: Thanh Tường / Luật Khoa.
Sau
1975, vô số người miền Nam đã bị bắt đi lao động tập thể và đến các khu kinh tế
mới (mà ngày nay người dân quen gọi là “đi kinh tế mới”). Lao động ra sao,
trong bao lâu, đến khu kinh tế mới nào, v.v. tùy vào địa vị của họ và gia đình
trước năm 1975.
Năm
1979, một thuyền nhân tên Lâm Phát Sang cho
biết chính quyền đã bắt anh đi lao động trong 30 ngày vì từng là phiên
dịch viên cho quân đội Mỹ. [1]
Anh
trốn thoát sau chín ngày lao động vì lo sợ bị chết đói. Anh kể rằng mỗi ngày,
tám tiếng đồng hồ, anh trồng khoai lang và lúa nhưng chỉ được cho ăn một tô
cháo.
Năm
1980, một thuyền nhân khác tên Nguyễn Văn Bắc nói
ông từng bị đưa đến một khu kinh tế mới đang được xây dựng, cách Nha
Trang khoảng 30km về phía Đông. [2]
“Chúng
tôi không được cấp nước uống hay dụng cụ làm nông tử tế nào. Trồng trọt trên đất
hoang là rất cực,” ông Bắc nói với phóng viên AFP.
Vào
lúc này, chính quyền nói rằng sẽ cấp cho người dân sáu tháng lương thực khi đến
các khu kinh tế mới, nhưng ông Bắc chỉ nhận được hai tháng.
Năm
1977, một nhà báo người Anh cho
biết đã bắt gặp các nhóm trẻ em từ 12 đến 13 tuổi đi đào kênh. [3] Một
người làm phiên dịch cho báo chí quốc tế nói
rằng, vào chủ nhật, hai người em của cô là sinh viên phải đi đào kênh cả
ngày. [4]
Một
thuyền nhân có cha từng là quân nhân Việt Nam Cộng hòa kể rằng vào năm 1986 sau
khi anh tốt nghiệp trung học phổ thông, chính quyền đã cho anh hai lựa chọn
“nghĩa vụ lao động” – tức là lao động 1,5 năm với điều kiện gia đình tự túc đồ
ăn, hoặc 3 năm và được nhà nước cung cấp đồ ăn.
Sau
năm 1975, vô số người dân miền Nam đã bị bắt đi lao động tập thể và đi đến các
khu kinh tế mới. Lao động ra sao, trong bao lâu, đến vùng kinh tế mới nào, v.v.
tùy vào địa vị của họ và người thân trước năm 1975.
Trong
khi đó, chính quyền cho rằng việc lao động tập thể hay di cư đến các khu kinh tế
mới là để phân bố lại lực lượng lao động và khai hoang.
Đến
năm 1979, việc vận hành các
khu kinh tế mới được cho là không hiệu quả. [5]
Tuy
nhiên, chính quyền vẫn tiếp tục mở rộng các khu kinh tế mới, cưỡng bức người
dân không biết làm nông phải trồng trọt trên những mảnh đất cằn cỗi.
HÌNH
:
Các
tỉnh có khu kinh tế mới vào năm 1978 được tô đậm trong bản đồ. Nguồn ảnh: CIA.
Để
không phải di cư đến những khu vực bỏ hoang này, người dân chỉ còn cách vượt
biên, rất nhiều người trong số này đã chết mất xác ở Biển Đông.
Lao
động tập thể và các khu kinh tế mới bắt đầu từ khi nào? Vì sao hình thức này lại
trở thành nỗi kinh hoàng đối với người dân sau năm 1975?
“Cải
tạo con người”
Chưa
đầy một năm sau khi chế độ Sài Gòn sụp đổ, đời sống người dân miền Nam nhìn
chung chưa có biến động gì quá lớn.
Tuy
nhiên, số người thất nghiệp ngày càng gia tăng.
Đầu
năm 1976, đã có ba triệu người
thất nghiệp ở miền Nam, tương đương 1/3 lực lượng lao động. [6]
Người
dân làm lao động nặng trong một khu kinh tế mới. Ảnh: Jean-Claude
LABBE/Gamma-Rapho/Getty Images.
Để
giảm áp lực dân số cho Sài Gòn, có khoảng 210.000 người
đã bị đưa đến các khu lao động như ở Long Khánh, Bình Dương, Bến Tre, v.v. [7]
Vào
tháng 3/1976, bà Nguyễn Thị Bình, lãnh đạo Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng
hòa miền Nam Việt Nam, cho
biết miền Nam muốn Mỹ và quốc tế tiếp tục viện trợ để cứu lấy nền kinh
tế. [8] Chính quyền miền Nam lúc này xác định kinh
tế miền Nam sẽ có hơi hướng tư nhân hơn miền Bắc. [9]
Miền
Nam sẽ cho phép kinh tế tư nhân và kinh tế cá thể hoạt động. Bà Nguyễn Thị
Bình khẳng
định các “nhà tư sản dân tộc”, “chủ sở hữu nước ngoài” vẫn sẽ tiếp tục
sản xuất hàng hóa. [10] Nông dân sẽ được giữ
lại đất đai, nhưng nhà nước sẽ độc quyền thu mua lúa gạo. [11] Kinh tế
tập thể sẽ được đưa vào lĩnh vực nông nghiệp và công nghiệp, nhưng cho phép người
dân lựa chọn tham gia.
Tuy
nhiên, kế hoạch này chưa bao giờ thành hiện thực.
Chính
phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam bị giải tán vào tháng 7/1976 sau khi
Quốc hội thống nhất giữa hai miền được bầu ra.
Quốc
hội đã quyết
định miền Nam sẽ phải “tiến hành cải tạo xã hội chủ nghĩa và xây dựng
chủ nghĩa xã hội”. [12]
“Cải
tạo con người” là một trong những bước đầu tiên của cải tạo xã hội chủ nghĩa.
Từ
năm 1976, chính quyền bắt đầu bắt giữ, giam giữ vô thời hạn hàng loạt công chức,
quân nhân của chế độ Việt Nam Cộng hòa. Ước tính có khoảng 50.000
người đã bị đưa đi lao động khổ sai. [13]
Người
dân làm lao động nặng trong một khu kinh tế mới. Ảnh: Jean-Claude
LABBE/Gamma-Rapho /Getty Images.
Vào
tháng 2/1977, Hội đồng Chính phủ khởi động chương
trình kinh tế mới, thành lập các nông trường quốc doanh và các hợp tác xã,
tập thể sản xuất. [14]
Theo
đó, “nông nghiệp là mặt trận số một, thủy lợi là biện pháp then chốt, khai
hoang, xây dựng vùng kinh tế mới là một mũi nhọn của nông nghiệp”.
Một
bài báo vào tháng 4/1977 cho biết, nhằm đẩy
người dân đến các khu kinh tế mới, chính quyền đã cắt
khẩu phần gạo của những người không có giấy chứng nhận việc làm. [15]
[16]
Chính
quyền đặt mục tiêu giảm bốn triệu dân tại Sài Gòn xuống
còn 1,5 triệu người. [17] Đến lúc này, có khoảng 400.000
người dân miền Nam đến các khu kinh tế mới. [18]
Khai
hoang hay lưu đày
Chính
quyền cho rằng việc lao động tập thể và di dân đến các khu kinh tế mới là nhằm
mục đích khai hoang và phân bố lại lực lượng lao động.
Tờ Washington
Post dẫn lời “Mai Lương”, phó giám đốc Vụ Hợp tác Quốc tế của Bộ Nông
Nghiệp, nói
rằng từ năm 1976, chính quyền đã bắt đầu kế hoạch di dời 1,8 triệu dân
không có việc làm đến các nơi chưa có dân cư nhằm mục đích khai hoang. [19]
Đến
năm 1979, đã có khoảng 600.000 ha đất được khai hoang, ước tính khoảng hơn một
nửa diện tích này nằm ở Tây Nguyên và các tỉnh miền Nam.
Việc
khai hoang nhằm mục đích tăng sản lượng nông nghiệp, đối phó với tình trạng thiếu
hụt lương thực.
Thứ
trưởng Bộ Ngoại giao Hoàng Bích Sơn cho
rằng các khu kinh tế mới nhằm mục đích phân bố lại lực lượng lao độ,
đưa nông dân trở lại nông thôn. [20]
Tuy
nhiên, vào lúc này, Mỹ và Liên Hiệp Quốc nhấn
mạnh rằng rất nhiều thuyền nhân (trong đó có những quân nhân của chế độ
cũ và người Hoa) cho biết họ phải rời bỏ đất nước vì sợ bị đưa đến các khu kinh
tế mới. [21]
Một
cựu quân nhân cho
biết chính quyền thả ông ra khỏi trại cải tạo sau bốn năm giam giữ với
điều kiện là phải sống ở khu kinh tế mới. [22]
Một
khu kinh tế mới gần Sài Gòn có tên Lê
Minh Xuân được thiết kế cho 10.000 người đến sinh sống, nhằm cải tạo
6.500 ha đất mặn và đất phèn. [23]
Mỗi
gia đình được cấp lương thực sáu tháng đầu tiên, được trợ cấp 45 đồng/tháng
(tương đương 9 USD) và được cấp đất để tự trồng trọt, chủ yếu là trồng thơm.
Một
bài báo đăng vào năm 1977 cho
biết đất đai tại hầu hết các khu kinh tế mới thường cằn cỗi, không được
tưới tiêu, không phù hợp để làm nông. [24]
Điều
kiện sống của cư dân rất khó khăn khi không có thuốc men, xà phòng, rất khó tìm
được các nhu yếu phẩm thiết yếu.
Cán
bộ quản lý được cho là ăn chặn tiền xây dựng, bảo trì mà nhà nước cấp cho các
khu kinh tế mới.
Ngày
càng có nhiều tin
đồn về việc có người chết vì lao động kiệt sức tại các khu kinh tế mới.
[25]
Một
thuyền nhân cho
biết chính quyền tại Cần Thơ đã bắt giữ toàn bộ công nhân, quản đốc và
chủ nhà máy. [26]
Các
công nhân sau đó đã được thả ra, nhưng các quản đốc và các chủ nhà máy đã bị
đưa đến các khu lao động.
Do
điều kiện sống khó khăn, người dân thành thị không quen với việc làm nông, nhiều
gia đình đã trốn khỏi các khu kinh tế mới.Tuy nhiên, từ năm 1979, việc di cư đến
các khu kinh tế mới không còn là một lựa chọn. (còn tiếp)
Mời
độc giả đón đọc bài Kỳ 2: ‘Đi kinh tế mới’ sau ngày ‘giải phóng’: Nỗi
kinh sợ của dân miền Nam lẫn miền Bắc.
----------------------------------
Chú
thích
1.
Aug 26, 1979, page 10 – The Philadelphia Inquirer at Newspapers.com –
Newspapers.com. (2025). Newspapers.com. https://www.newspapers.com/image/174928329/?match=1&clipping_id=169458517
2.
Jun 26, 1980, page 4 – The Sydney Morning Herald at Newspapers.com –
Newspapers.com. (2025). Newspapers.com. https://www.newspapers.com/image/123995167/?match=1&clipping_id=169458547
3.
Nov 04, 1977, page 15 – Express-News at Newspapers.com –
Newspapers.com. (2025). Newspapers.com. https://www.newspapers.com/image/77675177/?match=1&clipping_id=169458645
4.
Xem [3]
5.
Xem CHÍNH SÁCH XÂY DỰNG VÙNG KINH TẾ MỚI Ở VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 1976 –
1980. (2025). Tapchikhxhhcm.org.vn. http://tapchikhxhhcm.org.vn/index.php/tapchikhxh/article/view/538/458
6.
Mar 15, 1976, page 11 – Arizona Daily Star at Newspapers.com –
Newspapers.com. (2025). Newspapers.com. https://www.newspapers.com/image/166532700/?match=1&clipping_id=169459293
7.
Feb 21, 1976, page 4 – Simpson’s Leader-Times at Newspapers.com –
Newspapers.com. (2025). Newspapers.com. https://www.newspapers.com/image/43795576/?match=1&terms=%22South%20Vietnam%22%2C%20shortage
8.
Xem [6]
9. Xem
[6]
10.
Xem [6]
11.
Xem [6]
12.
Ấn phẩm. (2019). Quochoi.vn. https://quochoi.vn/tulieuquochoi/anpham/Pages/anpham.aspx?AnPhamItemID=234#_ftn5
13.
Jun 12, 1976, page 13 – The Missoulian at Newspapers.com.
(n.d.). https://www.newspapers.com/image/352183327/?match=1&clipping_id=169459545
14.
Xem [5]
15.
Valley Morning Star from Harlingen, Texas. (1977, April 29).
Newspapers.com. https://www.newspapers.com/newspage/42823546/
16.
Xem [15]
17.
Xem [15]
18.
Xem [15]
19.
Xem [1]
20.
Xem [19]
21.
Xem [19]
22.
Jul 02, 1995, page 10 – Longview News-Journal at Newspapers.com.
(n.d.). https://www.newspapers.com/image/220350324/?match=1&clipping_id=169412841
23.
Oct 19, 1977, page 21 – Iowa City Press-Citizen at Newspapers.com.
(n.d.). https://www.newspapers.com/image/205082877/?match=1&clipping_id=169460712
24.
Sep 08, 1977, page 15 – Honolulu Star-Bulletin at Newspapers.com.
(n.d.). https://www.newspapers.com/image/272063932/?match=1&clipping_id=16946082225.
Jun 02, 1978, page 4 – The Burlington Free Press at Newspapers.com.
(n.d.). https://www.newspapers.com/image/199927381/?match=1&clipping_id=169460849
No comments:
Post a Comment