80 NĂM SAU DỆ NHỊ THẾ CHIẾN, THẾ GIỚI LẠI LOẠN LY (Thụy My / RFI)

 

80 năm sau Đệ nhị Thế chiến, thế giới lại loạn ly

Thụy My  -  RFI

Đăng ngày: 09/05/2025 - 12:44

https://www.rfi.fr/vi/%C4%91i%E1%BB%83m-b%C3%A1o/20250509-80-n%C4%83m-sau-%C4%91%E1%BB%87-nh%E1%BB%8B-th%E1%BA%BF-chi%E1%BA%BFn-th%E1%BA%BF-gi%E1%BB%9Bi-l%E1%BA%A1i-lo%E1%BA%A1n-ly

 

Hôm nay là ngày nghỉ lễ nhân chiến thắng phát-xít Đức, chỉ có Le Monde và Le Figaro xuất bản, các nhật báo khác đã ra số đúp từ hôm qua. Le Monde nhận định, « 80 năm sau khi Đệ nhị Thế chiến kết thúc, hai châu Âu đối mặt với nhau ». Điều chắc chắn duy nhất là trật tự quốc tế sau 1945 đã sụp đổ, và trật tự mới vẫn chưa được xây dựng.

 

HÌNH :

Các nhân viên an ninh tuần tra trên quảng trường Đỏ ở Matxcơva, được phong tỏa trước « Ngày chiến thắng », kỷ niệm 80 năm Đức quốc xã bại trận trong Đệ nhị Thế chiến. Ảnh chụp ngày 08/05/2025. REUTERS - Maxim Shemetov

 

Pháp, Đức, Ba Lan, Anh : Động lực mới cho châu Âu

 

Le Monde cho rằng buổi lễ mang dáng vẻ một cuộc tưởng niệm : châu Âu và Nga mừng kỷ niệm 80 năm thế chiến chấm dứt, đồng thời biết rằng trật tự quốc tế xuất hiện sau đó nay cũng không còn. Hai phần của một châu lục được tách biệt bởi một đất nước đang chiến tranh là Ukraina, mà cuộc xâm lăng của Nga đã buộc phải quay lại với số phận một vùng đất đẫm máu. Hai châu Âu đang là trung tâm của một sự hỗn loạn toàn cầu, do các đại cường khác thống trị.

 

Ở Tây Âu, các nền dân chủ ngày càng trở thành thiểu số, cố gắng kháng cự. Trong tuần này, cặp Pháp-Đức sẽ tái hợp, cộng thêm đối tác thứ ba là Ba Lan. Tân thủ tướng Friedrich Merz vừa nhậm chức hôm thứ Ba đã đi thăm ngay đối tác ưu tiên là Pháp và trong cùng ngày sang Ba Lan, một láng giềng quan trọng đang lên. Một làn gió mới năng động thổi đến vào lúc châu Âu phải đối phó với Vladimir Putin và Donald Trump.

 

Hôm nay thứ Năm 08/05 là lễ cấp quốc gia và thứ Sáu 09/05 nhân kỷ niệm tuyên bố Schuman - là cơ sở của việc thành lập Liên Hiệp Châu Âu - tổng thống Pháp Emmanuel Macron và thủ tướng Ba Lan Donald Tusk sẽ gặp gỡ ở Nancy ; để ký kết các hiệp ước song phương mà Pháp chỉ dành cho các đối tác thân thiết nhất là Đức, Ý, Tây Ban Nha và giờ đây thêm Ba Lan. Nếu mọi sự tốt đẹp, nhóm này sẽ cùng đến thăm Kiev vào thứ Bảy 10/05, cùng với ông Keir Starmer, thủ tướng của một vương quốc chưa bao giờ thân thiện với EU như thế kể từ khi rời bỏ.

 

 

« Phương Tây chúng ta từng biết không còn nữa »

 

Vừa qua có những rắc rối bất ngờ. Thủ tướng Đức phải chờ đến vòng hai mới được bầu. Một vùng tối khác là cử tri Rumani dành 40 % số phiếu vòng một bầu cử tổng thống cho ứng cử viên cực hữu. Và ánh hào quang của Keir Starmer bị mờ đi vì kết quả ở phòng phiếu của một đảng cực hữu khác là Reform UK của Nigel Farage.

 

Nhưng bóng đen đáng ngại nhất theo Le Monde, là đồng minh lớn của năm 1945, nay được đại diện bởi một tổng thống Mỹ dân túy, thường xuyên tạo những cú sốc, khi thì xuất hiện trên mạng xã hội trong trang phục giáo hoàng, hôm sau lại đóng vai Jedi trong « Chiến tranh giữa các vì sao ». Donald Trump không kỷ niệm ngày 08/05 mà muốn tổ chức duyệt binh mừng chiến thắng vào đúng ngày sinh nhật ông, 14/06. Các đối tác châu Âu dần dà coi đồng minh Hoa Kỳ như đối thủ. Bà Ursula von der Leyen trên báo Đức Die Zeit nhìn nhận : « Phương Tây như chúng ta từng biết không còn nữa ».

 

Ở phía đông, Vladimir Putin ngày mai sẽ chủ trì cuộc duyệt binh « lớn chưa từng thấy » trên quảng trường Đỏ Matxcơva để kỷ niệm 80 năm « Cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại ». Phòng không ở mức cảnh báo tối đa để tránh các drone Ukraina gây nhiễu loạn cho buổi lễ - Kiev từ chối trò chơi mang tính cơ hội, ngưng bắn ba ngày để Nga mừng lễ. Ukraina hôm nay tố cáo Nga tấn công « trên tất cả các chiến tuyến » dù Putin loan báo hưu chiến.

 

 

Bắt tay với Putin để tách khỏi Trung Quốc : Sự phá sản của thuyết « Kissinger đảo ngược »

 

Các toán quân Trung Quốc sẽ tham gia diễu hành ở Matxcơva và Minsk : đây là động thái quan trọng của Tập Cận Bình. Ông Tập không những có mặt trên quảng trường Đỏ bên cạnh Vladimir Putin và vài nhà lãnh đạo khác, mà còn thăm chính thức Matxcơva ba ngày từ 07 đến 10/05. Như vậy lý thuyết « Kissinger đảo ngược » mà một số chuyên gia đưa ra để biện minh cho việc Trump xích gần với Putin đã bị phá sản.

 

Theo lý lẽ của họ, mục tiêu của tổng thống Mỹ trong nhiệm kỳ hai là cải thiện quan hệ với Matxcơva để tách rời Nga khỏi Trung Quốc, như Richard Nixon và cố vấn Henry Kissinger đã đối thoại với Trung Quốc thời Mao để tách Bắc Kinh xa khỏi Liên Xô. Trên thực tế, quan hệ Nga-Trung tốt đẹp hơn bao giờ hết. Một phần lớn nhờ Trung Quốc mà Nga duy trì được nền kinh tế và huy động kỹ nghệ quốc phòng để theo đuổi cuộc chiến tranh với Ukraina, sự ủng hộ này chưa hề giảm sút.

 

Tệ hơn nữa, chiến lược của Donald Trump nhằm làm Trung Quốc yếu đi, cho tới nay lại giúp Tập Cận Bình củng cố vị thế trong nước. Tập không đầu hàng trong cuộc chiến tranh thương mại, mà còn dùng làm cái cớ để biện hộ cho kinh tế đang sa sút. Ngược với sự thiếu kiên nhẫn của Trump, Tập và Putin, hai nhà độc tài đã nhiều năm trị vì, biết rằng họ có nhiều thời gian hơn. Tám mươi năm sau Đệ nhị Thế chiến, Putin và Trump phá hoại trật tự quốc tế, Tập đóng vai người bảo vệ những gì còn lại của chủ nghĩa đa phương.

 

Ông Tập vừa công du thành công Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam, để thu hoạch hoa trái có được từ tình trạng bất ổn do đại địch thủ Mỹ gieo rắc. Bộ trưởng quốc phòng Singapore, Ng Eng Hen đã cảnh báo trong hội nghị an ninh Munich hồi tháng Hai : Cũng như ở châu Âu, hình ảnh Hoa Kỳ xuống thấp tại châu Á, và Trung Quốc tha hồ lợi dụng. Đến thăm các quốc gia vùng Vịnh vào giữa tháng Năm, ông Donald Trump có thể trắc nghiệm ảnh hưởng của mình trong một khu vực đang hỗn loạn khác là Trung Đông.

 

 

« Ngày chiến thắng » của Putin không êm ả với các drone Ukraina

 

Tại thủ đô nước Nga, đặc phái viên Le Monde tả lại không khí lễ hội và sự tuyên truyền ầm ĩ của chính quyền. Những chữ « chiến thắng », « tự hào » xuất hiện khắp nơi, ở lối vào các cửa hiệu, trường học, trên vé metro và vé xem kịch, dọc theo các lối đi trong công viên và trên đường phố Matxcơva.

 

Nhưng cuộc chiến tranh ở Ukraina lại hiển hiện trong dịp này. Tối thứ Hai rạng sáng thứ Ba, cả trăm drone Ukraina tấn công vào Matxcơva và một số thành phố khác. Truyền hình chiếu những cảnh như xác drone rơi xuống một đại lộ, mặt tiền ám khói đen của một tòa nhà. Không có ai thiệt mạng, nhưng cuộc tuần hành tưởng niệm đáng lẽ diễn ra ngay sau cuộc duyệt binh ngày 09/05 đã bị hủy bỏ.

 

Bốn phi trường lớn của thủ đô (Chérémétiévo, Domodedovo, Vnoukovo và Joukovski) phải ngưng một phần các cuộc cất cánh và hạ cánh, tương tự với nhiều thành phố lớn trên sông Volga như Nijni Novgorod, Samara và Saratov. Ngay cả tại Volgograd cũng vậy, đây là thành phố biểu tượng cho Cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại, trước đây là Stalingrad, nơi diễn ra trận đánh làm thành một trong những bước ngoặt của Đệ nhị Thế chiến. Một số thành phố khác dù nằm xa biên giới Ukraina cũng bị drone viếng thăm như Voronej, Penza. Tại Matxcơva, những người lái xe bắt đầu phàn nàn vì hệ thống định vị bị gây nhiễu để bảo vệ bầu trời khỏi drone Ukraina.

 

Tổng thống Volodymyr Zelensky đã cảnh báo là không thể bảo đảm an ninh cho các phái đoàn ngoại quốc thăm Matxcơva, vì Nga có thể tự gây hỏa hoạn, cho nổ bom...và sau đó vu khống cho Kiev. Các vụ tấn công bằng drone chỉ cách quảng trường Đỏ có vài kilomet thực sự là mối đe dọa cho an ninh, trong khi Kremlin loan báo có 29 nhà lãnh đạo nước ngoài, đa số là các nước thuộc Liên Xô cũ. Một nhà ngoại giao châu Âu lấy làm tiếc : « Thật hết sức đáng buồn : đã cùng chiến thắng Đức quốc xã nhưng nay lễ mừng và duyệt binh được Kremlin lợi dụng để ca ngợi cuộc chiến tranh nhắm vào Ukraina ».

 

 

Thế giới loạn lạc, các hiệp ước giải trừ quân bị thành lỗi thời

 

Trong khi thế giới đầy căng thẳng, La Croix phiên bản Internet đặt câu hỏi, liệu có nên xé bỏ các hiệp ước giải trừ quân bị hay không ? Một số quy ước về giảm bớt thậm chí loại trừ các loại vũ khí như nguyên tử, mìn, bom bi…có vẻ đã trở nên lỗi thời. Tám mươi năm sau khi Đức quốc xã đầu hàng, chi quân sự của thế giới lên đến mức kỷ lục : 2.718 tỉ đô la trong năm ngoái.

 

Nhà nghiên cứu Marc Finaud nhấn mạnh tác động tâm lý của việc Putin sửa đổi chủ trương sử dụng vũ khí hạt nhân năm 2024. Các hiệp ước song phương Mỹ-Nga dường như không mấy tác dụng trong bối cảnh cuộc xâm lăng Ukraina. Trong số các hồ sơ nóng bỏng có hiệp ước New START về hạn chế vũ khí chiến lược ký năm 2010 dưới thời Obama, sẽ hết hạn vào ngày 05/02/2026 sau khi được Joe Biden gia hạn.

 

Tổng thống Mỹ tìm kiếm thỏa thuận với Bắc Triều Tiên và Iran, Trung Quốc ; nhưng think tank Crisis Group không loại trừ kịch bản ác mộng « một cuộc đối đầu vũ trang ở châu Á và xung đột rộng lớn hơn ở châu Âu, mưu toan lật đổ chế độ Iran, Trung Đông bốc lửa ». Khi đó hiệp ước về lực lượng quy ước ở châu Âu (FCE, 1990), ký kết vào lúc ngỡ rằng chiến tranh vĩnh viễn chấm dứt, sẽ chỉ tồn tại trên lý thuyết.

 

Tại cựu lục địa, nhiều nước cố gắng rút lại các cam kết như về mìn chống cá nhân. Hồi tháng Ba, Ba Lan, Litva, Estonia và Latvia đã gài dọc theo biên giới trước mối đe dọa từ Matxcơva. Phần Lan vốn có 1.400 kilomet đường biên giới chung với Nga đã theo chân kể từ tháng Tư. Theo chuyên gia Yannick Queau, như vậy hình ảnh một châu Âu tôn trọng luật pháp quốc tế sẽ bị ảnh hưởng.

 

Các nhà nghiên cứu cho rằng cần có những khuôn khổ mới, một khi tình trạng hỗn độn hiện nay kết thúc. Trong các hiệp ước tương lai có thể bổ sung những công nghệ mới liên quan đến chiến tranh mạng hay trí thông minh nhân tạo. Nguy cơ là việc xuất hiện một nhóm nước mà việc sử dụng vũ khí tự hành và robot sát thủ được coi như việc đã rồi. Đồng thời phải quan tâm đến sự trỗi dậy của các cường quốc khác. Hiện thời Hoa Kỳ không muốn mở rộng thêm ngoài quan hệ Mỹ-Nga, nhưng đến một thời điểm nào đó phải tính đến Trung Quốc.

 

 

Ấn-Pakistan : Đối đầu quân sự đã vượt ngưỡng

 

Tại châu Á, Le Figaro nhận thấy « Ấn Độ và Pakistan đã vượt qua một cái ngưỡng trong cuộc đối đầu quân sự ». Những vụ oanh tạc của Ấn Độ để trả thù vụ tấn công hôm 22/04 của những kẻ khủng bố Pakistan, đang ở mức độ chưa từng thấy kể từ một phần tư thế kỷ qua.

Đặc phái viên của tờ báo ở New Delhi tả lại cảnh ngoại trưởng Ấn Vikram Misri cùng với hai phát ngôn viên quân đội bước vào phòng họp báo. Chín tiếng đồng hồ trước đó, không quân Ấn Độ bắt đầu oanh tạc Pakistan. Giọng nói run lên vì giận dữ, ông biện minh : « Những tên khủng bố Pakistan và các thành viên của (nhóm khủng bố) Lashkar-e-Taiba đã tấn công dã man các du khách Ấn Độ ở Pahalgam, ở vùng Jammu-and-Kashmir, sát hại 26 người với sự tàn bạo cực kỳ. Đa số nạn nhân bị bắn thẳng vào đầu ngay trước mặt người thân ». Về phía Pakistan bác bỏ mọi liên can. Một nhà nghiên cứu lưu ý là việc Pakistan hạ được tiêm kích Ấn Độ ngay trên không phận Ấn cho thấy yếu điểm của không quân nước này, và thái độ sau đó chứng tỏ hai bên khó thể xuống thang. Nhưng một chuyên gia khác cho rằng xung đột vũ trang sẽ chỉ đi vào ngõ cụt như hồi 2001, dù năm 1998 cả đôi bên đều đã thử nghiệm vũ khí nguyên tử.

 

 

Lêô XIV : Đức giáo hoàng người Mỹ gây kinh ngạc

 

Các báo đều có nhiều bài viết chi tiết về thể thức bầu Giáo hoàng, những khuôn mặt nhiều hy vọng nhất, những kỳ vọng nơi Giáo hoàng mới…Dù là ngày nghỉ lễ, thông tín viên các nhật báo lớn đều không bỏ sót nhất cử nhất động tại Vatican để tường thuật trên trang web. Và khói trắng đã bốc lên từ nhà nguyện Sixtine vào lúc 18 giờ 08 phút, gây phấn khích cho đám đông chờ đợi tại quảng trường Thánh Phêrô, được ước tính khoảng 100.000 người.

 

Le Figaro và La Croix nhận xét, không phải là « papabile » (nhân vật có thể trở thành Giáo hoàng) cũng chẳng phải « outsider », Hồng y Mỹ Robert Francis Prevost, 69 tuổi, đã trở thành Giáo hoàng thứ 267 của giáo hội Công giáo, với tông hiệu Lêô XIV (Léon theo tiếng Pháp). Đây là lần đầu tiên trong lịch sử có Giáo hoàng người Mỹ, cuộc bầu cử đã gây ngạc nhiên cho thế giới. Với chọn lựa này của mật nghị Hồng y, giáo hội đã chứng tỏ khả năng đổi mới của mình.