ĐỌC
SÁCH NGÀY CHỦ NHẬT: HÀNH TRÌNH LỊCH SỬ 4000 NĂM CỦA Ý NIỆM THƯỢNG ĐẾ
( Cuộc xung đột giữa Hamas đại diện cho thế lực
Hồi Giáo ở Trung Đông và Israel, quốc gia của những người Do Thái đang bùng
phát dữ dội, để giúp các bạn có thể hiểu sâu hơn về cuộc xung đột tôn giáo và sắc
tộc đẫm máu này, mình đăng lại ở đây bài điểm cuốn Lịch Sử Thượng Đế của Karen
Armstrong, một tác giả nổi tiếng với những tác phẩm nghiên cứu tôn giáo. DT )
*****
Nhà văn người Anh Karen Armstrong được độc giả
biết đến từ lâu qua những cuốn sách nổi tiếng của bà về các vấn đề tôn giáo :Trận
chiến vì Chúa (The Battle for God), Thánh chiến (Holy War), Hồi giáo (Islam), Đức
Phật (Buddha) và Sự biến chuyển vĩ đại (The Great Transformation). Một số độc
giả khác thì lại nhớ đến bà như là một cựu nữ tu quyết định rời bỏ dòng tu của
mình và thích nghi với cuộc sống bình thường trong một hành trình đã được kể lại
qua hai cuốn tự truyện: Qua cổng hẹp (Through the Narrow Gate) và Cầu thang xoắn
ốc (The Spiral Staircase). Trong Lịch sử Thượng Đế (1) Karen Armstrong đã tổng
hợp và cập nhật các nghiên cứu trước đó của mình để trình bày cái hành trình lịch
sử 4000 năm về ý tưởng về Thượng Đế trong ba tôn giáo độc thần: Do Thái giáo,
Cơ đốc giáo và Hồi giáo. Với sự uyên bác đáng kinh ngạc, bà đã chỉ ra những điểm
khác biệt và nhấn mạnh tới những điểm tương đồng giữa ba truyền thống hiểu biết
về Chúa, liên hệ các yếu tố trung tâm của mỗi truyền thống với những yếu tố
tương đồng trong các truyền thống khác trong một văn bản có sắc thái độc đáo,
giản dị và dễ tiếp cận.
Sau các chương riêng biệt dành cho các chủ đề
chính trong các quan niệm về Thượng Đế của các tín đồ Do Thái, Cơ đốc và Hồi
giáo, tác giả dành sự chú ý cho các ý tưởng về Thượng Đế của các triết gia, các
nhà tâm linh thần bí và nhà cải cách, phục dựng lại các ý tưởng thần học và phê
bình tôn giáo kể từ thời kỳ Khai sang đến nay và kết luận bằng một chương về viễn
cảnh tương lai của ý tưởng về Thượng Đế trong thần học hiện đại.
Theo đánh giá của Karen Armstrong, mối quan hệ
gắn bó giữa triết học và thần học trong sự hiểu biết về Thượng Đế đã được phát
triển triệt để nhất trong Hồi giáo. Điều đó giải thích lý do vì sao Armstrong
thường sử dụng các thuật ngữ Hồi giáo để mô tả các vấn đề hoặc sự phát triển
tương tự trong các truyền thống tôn giáo khác. Trong mọi trường hợp, kinh nghiệm
tôn giáo của người dân, bắt nguồn từ hoàn cảnh lịch sử, địa lý và chính trị, là
nguồn gốc để dẫn đến sự thay đổi quan niệm về Chúa. Việc tìm kiếm hình mẫu Thượng
đế theo thuyết độc thần trong ba truyền thống tôn giáo là một xu hướng có nhiều
điểm tương đồng, bất chấp những khác biệt lớn tạo nên đặc điểm của các tôn giáo
đó. Nhưng việc lạm dụng sử dụng phương pháp tôn giáo so sánh đôi khi có thể gây
ra nhiều ý kiến chỉ trích đối với Armstrong, chẳng hạn như khi bà tự tin khẳng
định rằng chủ nghĩa thần bí là phổ biến đối với mọi tín ngưỡng vì “thứ mà nhà
thần bí cố ý tạo ra trong chính mình: một số bài tập thể chất hoặc tinh thần nhất
định mang lại tầm nhìn cuối cùng”. Hay như khi bà so sánh một cụm từ của người
Hồi giáo về việc “cởi bỏ các nút thắt” với một cụm từ tương tự được tìm thấy
trong Phật giáo Tây Tạng như là “một dấu hiệu khác cho thấy sự đồng thuận cơ bản
của các nhà thần bí trên toàn thế giới”.
Armstrong không ngần ngại tiết lộ niềm tin thần
học của chính mình khi bà theo dõi sự phát triển của những ý tưởng về Thượng Đế
:“Thật không may, chủ nghĩa cá nhân đã trở thành một hình thức thờ ngẫu tượng mới
ở phương Tây... Người ta đã quên rằng mọi cá tính đích thực đều bắt nguồn từ
Chúa” hoặc “Con người không thể chịu đựng được sự trống rỗng và hoang vắng; họ
sẽ lấp đầy khoảng trống bằng cách tạo ra một ý nghĩa mới để làm điểm trọng tâm.
Chủ nghĩa cực đoan không phải là sự thay thế tốt cho Thượng Đế; nếu chúng ta muốn
tạo ra một đức tin mới đầy sức sống cho thế kỷ 21, có lẽ chúng ta nên suy ngẫm
về lịch sử của Thượng Đế để rút ra một số bài học và lời cảnh báo
Chương thứ chín- Thời kỳ Khai sáng- đưa ra một
tổng quan ngắn gọn về ảnh hưởng của công nghiệp hóa đối với sự phát triển của
các quan niệm tôn giáo. Những ý tưởng về Tiến bộ đã làm nảy sinh những nỗ lực
tìm cách chứng minh (thực chứng)cho sự tồn tại của Thượng Đế. Armstrong đã đề cập
đến Pascal, Descartes và các triết gia lỗi lạc khác, những người đã có những
đóng góp đáng kể cho cả khoa học và sự hiểu biết của chúng ta về Thượng Đế. Các
triết gia thời bấy giờ đang cố gắng giải thoát mình khỏi hình ảnh Thượng Đế-vị
Thần bạo lực và đến với Thượng Đế-vị Thần của lý trí. Do đó, trào lưu biến mọi
tôn giáo thành một thứ "tôn giáo của trái tim" đã hình thành và phát
triển.
Thời kỳ Khai sáng và khuynh hướng tìm kiếm một
Thượng Đế của lý trí cũng đã dẫn đến một phản đề, một trào lưu ngược lại với một
niềm tin rằng “Chúa đã chết”. Thế kỷ 19 chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của chủ
nghĩa hư vô và chủ nghĩa vô thần. Nietzsche và Freud, Darwin và Marx cùng các
nhà tư tưởng lỗi lạc khác tuyên bố rằng từ nay không cần thiết phải đề cập đến
khái niệm về Chúa. Các học thuyết truyền thống bị ghẻ lạnh và bị bỏ rơi. Sau sự
kiện Auschwitz, tôn giáo một lần nữa lại đã bị thử thách. Một số người còn đi
xa hơn khi cho rằng thần học truyền thống đã biến mất sau nạn diệt chủng-
Holocaust.
Trong chương thứ mười một, Armstrong đặt ra
câu hỏi :liệu còn có chỗ cho Thượng Đế trong một thế giới trong tương lai nữa
hay không? Armstrong kết luận rằng ngay cả khi ý tưởng thông thường về Thượng Đế
không có chỗ đứng trong cuộc sống của chúng ta, nhân loại sẽ tiếp tục phát minh
ra những biểu tượng mới và nuôi dưỡng cảm giác kỳ diệu mà nó rất cần. Tác giả gợi
ý rằng mặc dù nhiều người trong chúng ta thừa nhận tin vàoThượng Đế, nhưng các
vấn đề phổ biến trong các xã hội trên khắp thế giới ngày hôm nay lại cung cấp bằng
chứng cho thấy điều này không hoàn toàn đúng. Nói đúng hơn là các ý tưởng về
Chúa đã trở thành “hư danh”. Chiều kích tâm linh ngày càng bị lép vế và thu hẹp
bởi những phát minh và khám phá về công nghệ và khoa học. Do đó, con người ngày
càng bị đẩy ra xa khỏi vương quốc của những tồn tại thần bí hoặc vương quốc tâm
linh của họ.
Karen Armstrong nhấn mạnh một số điểm mấu chốt
để chúng ta hiểu về tầm quan trọng của các khía cạnh tâm linh trong quá khứ, hiện
tại và tương lai của nhân loại, điều mà xã hội đương đại ngày càng coi nhẹ nó.
Ngày nay, những căng thẳng tôn giáo và nhiều cuộc xung đột trên khắp thế giới,
phần lớn trong số đó có nguồn gốc sâu xa từ các vấn đề tôn giáo, vì thế điều
quan trọng hơn bao giờ hết là tìm ra tiếng nói chung. Nửa đầu thế kỷ 20, nhân
loại đã chứng kiến sự phát triển của thần học tự do đề cao sự hiện diện của
Chúa mà không cần viện đến những giáo điều và học thuyết cơ bản. Tuy nhiên, kể
từ những năm 1970, tình hình này đã bị đảo ngược lại và xu hướng cực đoan hoá/
chính thống hoá bắt đầu lan rộng ở cả ba tôn giáo độc thần. Tinh thần khoan
dung bị mờ nhạt đi và khuynh hướng chính trị hóa bắt đầu phát triển.
Armstrong nhấn mạnh rằng trong một giai đoạn lịch
sử nhất định, các nhà tư tưởng Hồi giáo đã mặc nhiên thừa nhận rằng không có sự
mâu thuẫn giữa khoa học và đức tin. Ngoài ra, rõ ràng là tôn giáo
Judeo-Christian nghiêm ngặt hơn nhiều so với Hồi giáo khi giải thích về đức
tin, sự mặc khải và khái niệm tổng thể vềThượng Đế . Dựa trên những ý tưởng do
Karen Armstrong thể hiện, chúng ta có thể tin rằng khái niệm về Thượng Đế trong
Do Thái giáo, Cơ đốc giáo và Hồi giáo đã đan xen vào nhau qua các thời đại và sự
tương đồng về cơ bản lớn hơn sự khác biệt .
Do đó, thật hợp lý khi tin rằng vì có một quá
khứ chung, các tôn giáo lớn có khả năng thỏa hiệp. Một sự thỏa hiệp như vậy có
thể đạt được bằng cách xóa bỏ các định kiến sai lạc bấy lâu nay liên quan đến Hồi
giáo, Muhammad và nhận thức chung về tôn giáo Hồi giáo. Armstrong chứng minh rất
rõ ràng rằng Muhammad không bao giờ ủng hộ việc chinh phục phần còn lại của thế
giới bằng vũ lực và áp đặt Hồi giáo lên phần còn lại của thế giới. Tác giả
trích dẫn nhiều đoạn trong kinh Koran để chứng minh cho cách tiếp cận khá khoan
dung của ông, điều luôn bị người phương Tây và một số người Hồi giáo cực đoan
hiểu sai. Tiếp cận với những nghiên cứu chuyên sâu về một số sự kiện và sự kiện
lịch sử nhất định được trình bày trong tác phẩm Lịch sử Thượng Đế này, chúng ta
có thể hiểu sâu hơn về động cơ và nhận thức cơ bản về ba tôn giáo độc thần được
thảo luận, từ đó mang đến cho cộng đồng thế giới cơ hội giải quyết xung đột một
cách hòa bình.
……………….
Chú thích (1) Karen Armstrong . Lịch sử Thượng
Đế. Hành trình 4000 năm Do Thái giáo, Ki-tô giáo và Hồi Giáo ( tên nguyên bản :
A HISTORY OF GOD. The 4.000 year quest of Judaism, Christianity and Islam).
Nguyễn Minh Quang dịch. NXB Hồng Đức. Hà nội 2020.
https://www.facebook.com/photo/?fbid=10160343940941137&set=pcb.10160343941686137
https://www.facebook.com/photo/?fbid=10160343941641137&set=pcb.10160343941686137
.
No comments:
Post a Comment