Nguyễn Mạnh Hùng
16/03/2020
Hôm nay, Thứ Bảy, 14 tháng 3, đáng lẽ Hội nghị Thượng
Đỉnh US-ASEAN trù liệu họp ở thủ đô cờ bạc Las Vegas, nhưng bị hoãn lại vì dịch
coronavirus.
Môt số người cho đây là một điều đáng tiếc, nó đánh
mất một cơ hội để ASEAN và Hoa Kỳ hợp tác và phối hợp hành động nhằm phục vụ
quyền lợi chung, như đối phó với dịch cúm hay với vấn đề an ninh khu vực, đặc
biệt ở Biển Đông.
Đối với riêng Việt Nam, một số nhà bình luận cho rằng
Viêt Nam cần tăng cường quan hệ chiến lược, thậm chí cần phải làm đồng minh với
Hoa Kỳ, để có thể “ thoát Trung ”. Một chuyên viên của RAND Corporation còn
khuyến cáo Tổng Bí Thư Nguyễn Phú Trọng nên sang Hoa Kỳ gặp Tổng Thống Trump
càng sớm càng tốt, để nâng quan hệ chiến lược giữa hai nước.
Hai vấn đề cần đặt ra : Một, việc hoãn cuộc
họp thượng đỉnh có phải là một cơ hội bị “ bỏ lỡ ” ? Hai, Việt
Nam có nên là đồng minh của Hoa Kỳ trong lúc này không ?
Về câu hỏi thứ nhất, Greg Rushford trong báo cáo ngày 5 tháng 3, cho rằng dịch cúm chỉ
là một cái cớ “ che đậy ” cho việc hủy bỏ một cuộc họp đáng bị hủy vì thiếu tổ
chức, không có chương trình nghị sự rõ rệt, một số lãnh đạo ASEAN trước đó hoặc
nói rõ sẽ không tham dự hoặc tỏ ra không mặn mà với nó và có thể chỉ gửi đại diện
tham dự như cách hành động của Tổng Thống Trump đối với hội nghị thuợng đỉnh
ASEAN trong hai năm qua. Ngoài ra, hội nghị trù liệu chỉ có một phiên họp ngắn
ngủi buổi chiều Thứ Bảy rồi sau đó chụp ảnh chung. Không có cuộc họp tay đôi giữa
Hoa Kỳ với một quốc gia nào khác, ngoài Indonesia để bàn dự án rời thủ đô
Indonesia khỏi Jakarta ra Borneo với kinh phí hơn 30 tỷ mà một viên chức thân cận
của Tổng Thống Jokowi đã bay sang Hoa Kỳ thảo luận trước với Jared Kusher, con
rể Tổng Thống Trump và Ivanka Trump, con gái ông.
Rõ ràng Trump
chỉ muốn có cơ hội chụp ảnh chung (photo-op) với các nguyên thủ ASEAN để
tạo cho mình hình ảnh một lãnh đạo thế giới đối với cử tri Mỹ. Đêm hôm 14/3 cũng là đêm Tổng Thống Trump sẽ đến đọc diễn văn trước cuộc
họp của Liên Minh Cộng Hòa người Mỹ gốc Do Thái (Republican Jewish Coalition),
nơi ông sẽ gặp Sheldon Adelson, một người nhiệt tình ủng hộ Trump và là một nhà
tài trợ có thế lực của đảng Cộng Hòa. Những diễn tiến ngày hôm ấy đều nhằm phục
vụ nhu cầu chính trị cá nhân của ông Trump. Thế mà các nhà lãnh đạo ASEAN bị ép
phải chấp nhận họp ngày 14/3 vì đó là “ ngày duy nhất hợp với chương trình làm
viêc của ” Tổng Thống Trump.
(Xem thêm chi tiết trong The Rushford
Report, March 5, 2020).
Trong hoàn cảnh ấy, nếu hội nghị Thương đỉnh Mỹ-ASEAN không bị hủy, nó sẽ đặt các lãnh đạo ASEAN vào tình trạng khó xử. Họ cần Hoa Kỳ nhưng bất mãn vì, khác với các Tổng Thống tiền nhiệm, Trump coi thường ASEAN ra mặt bằng cách không những không tham dự Thượng đỉnh ASEAN hai năm liền, và năm 2018 chỉ cử một đại diện cấp khá thấp. Họ miễn cưỡng tham dự nhưng hẳn không thể hài lòng với cách Hoa Kỳ ép họ phải sắp xếp chương trình riêng để thích ứng với một ngày do Hoa Kỳ ấn định. Chưa kể họ còn phải cân nhắc có nên thuê phòng ở khách sạn của tổ hợp Trump để lấy lòng ông ấy hay ở chỗ khác để giữ thể diện quốc gia. Chuyện này nhỏ mà không dễ.
Về câu hỏi thứ hai, Việt Nam có nên tăng
cường quan hệ chiên lược với Hoa Kỳ, thậm chí phải là đồng minh của Hoa Kỳ, để
chống áp lực của Trung Quốc ?
Triển vọng đồng minh quân sự giữa Việt Nam và Hoa Kỳ
trong lúc này là một ảo tượng nguy hiểm. Hoa Kỳ không muốn đồng minh làm gánh nặng
cho mình, và sẵn sàng bỏ rơi đồng minh trong những cuộc đổi chác (gần đây nhất
là trường hợp của người Kurds ở Syria và Iraq). Do đó, họ không muốn liên
minh với Việt Nam để có khi phải giúp Việt Nam trong trường hợp Việt Nam có đụng
độ với Trung Quốc. Ngoài
ra, với chính sách “ America First ”, chính quyền Trump đã gây
mâu thuẫn và làm suy yếu hệ thống đồng minh của họ ở nhiều nơi trên thế giới.
Có thể nói Hoa Kỳ không có quyền lợi chiến lược để thành đồng minh của Việt
Nam. Mặt khác, Việt Nam với chính sách “ ba không ” cũng không chủ trương làm đồng
minh của Hoa Kỳ. Ngươi Việt đã có khá nhiều kinh nghiệm đau đớn khi làm đồng
minh của Hoa Kỳ.
Đối với Việt Nam, sách lược dùng Hoa Kỳ làm đối trọng
với Trung Quốc là điều cần thiết nên làm. Tôi đã đề cập đến vấn đề này ít nhất
từ 10 năm trước, và giải thích rõ rệt trong hai bài khảo cứu U.S.-Vietnam
Relations : Evolving Perceptions and Interests đăng trong cuốn Strategic
Asia 2014-1015 : U.S. Alliances and Partnership at the Center of Global Power xuất
bản ở Hoa Kỳ và The Politics of United States-China-Vietnam Triangle
in the 21st Century xuất bản ở Singapore năm 2015. Nhưng thời điểm
này thì không phải lúc.
Việt Nam có thể thoải mái hơn trong quan hệ với
ASEAN, Cộng đồng Âu Châu, và Nhật Bản, nhưng so sánh tương quan lực lượng với
Trung Quốc, thì chỉ Hoa Kỳ mới có khả năng làm đối trọng khả tín của Việt Nam.
Vì chữ “khả tín” cho nên lúc này không phải là thời điểm tốt để Việt Nam xúc tiến
việc ấy. Nếu Tổng Bí Thư Trọng sang đây ông có thể bị biến thành một phụ diễn
miễn cưỡng, có khi vụng về, trong một màn “ photo op ” của Tổng
Thống Trump khi ông này dùng cuộc họp báo chung cho nhu cầu chính trị nội bộ,
như trường hơp của Tổng Thống Ukraine Zelensky hay của Tổng Thống Phần Lan
Niinisto.
Về Biển Đông và thế chiến lược Việt-Mỹ-Trung, người
ta thấy có môt hố sâu khác biệt trong lối suy luận của những người quan tâm đến
chiến lược và quyền lợi quốc gia một bên, với bên kia là lối suy luận của một vị
Tông Thống thiếu hiểu biết chiến lược, tự phụ với tài buôn bán và thương lượng
của mình, quan tâm nhiều đến quyền lợi cá nhân, và thích có cơ hôi tạo dáng qua
những photo-ops.
Đối với các chiến lược gia Mỹ, mà đại diện là quân đội
và các cơ quan nghiên cứu (think tanks), thử thách chiến lược của Mỹ là Trung
Quốc và nguy cơ bị Trung Quốc đẩy ra khỏi Biển Đông. Nếu để Trung Quôc chiếm được
địa vị độc tôn ở đây thì Hoa Kỳ không có chỗ đứng trong một khu vực cực kỳ quan
trọng về phương diện kinh tế và chiến lược trong nhiều năm tới. Quyền lợi chiến
lược của Hoa Kỳ là tạo ra thế đa cực ở vùng này, nghĩa là phải khuyên khích và
hỗ trợ cho việc tăng cường khả năng và ý chí đề kháng Trung Quốc của một số quốc
gia lớn, nhỏ ở trong vùng mà Việt Nam là một con bài quan trọng, nhất là sau
khi ông Duterte đắc cử Tổng Thông Phi Luật Tân với chính sách xa Mỹ gần Trung
Quốc. Lối suy nghĩ này được thể hiện qua các văn bản chiến lược như U.S.
National Defense Strategy và các lời tuyên bố của giới quân sự. Nếu
để ý, ta thấy các tuyên bố có tinh cách cứng rắn và thách thức với Trung Quốcc
phần lớn bắt nguồn từ các nhà lãnh đạo quân sự Hoa Kỳ; họ hậu thuẫn và thúc đẩy
các cuộc tuần tra bảo vê an ninh hàng hải và các cuộc viếng thăm hải quân và
trao đổi quân sự càng ngày càng nhiều hơn với các quốc gia trong vùng.
Nhưng ngược lại, vị Tổng chỉ huy của họ lại có những
hành động làm suy yếu thế lực của Hoa Kỳ trong vùng Á châu - Thái Bình Dương bắt
đầu bẳng việc rút khỏi Hiệp ước đối tác xuyên Thái Bình Duơng (TPP), thay thế
các thỏa hiệp đa phương bằng những cuộc thương lượng tay đôi mà ông nghĩ rằng
ông có tài o ép các đồng minh và đối tác để thủ lợi cho Hoa Kỳ mà không cần biết
cách hành động ấy có làm tổn hại lòng tin và đẩy họ về phía Trung Quốc.
Khuynh hướng chú trọng đến kinh tế thương mại và điều
đình song phương dẫn đến mong muốn điều đình một “ thương ước lớn nhất thế giới
” với Trung Quốc (the biggest deal there is anywhere in the world) qua một
tổng hợp các biện pháp vừa đe dọa trừng phạt vừa ve vãn xoa dịu. Cuối cùng, vì
nhu cầu chính trị cá nhân Trump đã phải bằng lòng với một thỏa ươc tạm thời mà
không đòi được Trung Quốc phải thực hiện những nhượng bộ căn bản. Việc một người
tự cao và thích photo ops làm cho mình quan trọng như Tổng Thống
Trump, trong trường hợp này, đã đành phải ký kết tay đôi, không phải với Chủ Tịch
Tập Cận Bình hay Thủ Tướng Lý Khắc Cường, mà với Phó Thủ tướng Lưu Hoà (Liu He)
của Trung Quôc cho thấy Trump cần Trung Quốc đến mức nào. Khi
so sánh quyền lợi của Mỹ và đặc biệt nhu cầu cá nhân của ông Trump, thì đi với
Trung Quốc phải quan trọng hơn đi với Việt Nam. Đó là lý do tại sao trong khi
các phụ tá của Trump, kể cả Ngoại Trưởng Pompeo và Phó Tổng Thông Pence, chỉ
trích Trung Quốc, Tổng Thống Trump vẫn gọi ông Tập là “ người bạn tốt ” khen ngợi
ông này hành xử có trách nhiệm đối với các cuộc biểu tình phản đối ở Hong Kong
và dịch cúm ở Trung Quốc.
Vì lý do này, tin tưởng vào lời hứa và cam kết của
các chiến lược gia Mỹ và các phụ tá của ông Trump về vai trò và cam kết của Hoa
Kỳ ở Biển Đông với một ông Tổng Thống coi đồng minh không ra gì, không muốn gây
gổ với Trung Quốc, tuyên bố và hành động bất nhất khó lường, là môt điều cần phải
cân nhắc kỹ.
Nguyễn
Mạnh Hùng
14/03/2020
------------------------------------
Bài nhận được ngày 16.3.2020
Tác giả là Professor Emeritus of George Mason
University,
Nonresident Senior Associate, Center for Strategic and International Studies
Nonresident Senior Associate, Center for Strategic and International Studies
No comments:
Post a Comment