26.11.2015
Ngày
3/11/2015 vừa qua, Luật sư Trần Thu Nam và Luật sư Lê Văn Luân bị một nhóm người
lạ mặt vô cớ vây đánh trọng thương và cướp điện thoại, khi tới tiếp xúc lấy lời
khai của các nhân chứng tại nhà bà Đỗ Thị Mai, mẹ của nạn nhân vị thành
niên Đỗ Đăng Dư bị đánh chết ngày 5-11-2015 tại đồn công an trong thời gian tạm
giam vì bị tình nghi trộm cắp tiền bạc của người hàng xóm.
Cái chết
của Đỗ Đăng Dư mà gia đình nạn nhân và nhiều người cho là có thể do công an khi
điều tra xét hỏi dùng cực hình tra tấn ép cung gây ra mặc dù công an đưa ra
nguyên nhân cái chết của nghi can là do đồng tù chung phòng đánh đập. Theo số
liệu không chính thức, trong thời gian 3 năm qua, ở Việt Nam có tới 226 trường
hợp người chết trong thời gian bị tạm giam, tạm giữ.
Sáng
ngày 12/11/2015, Luật sư Trần Vũ Hải đã bị khoảng 10 công an mặc thường phục đến
nhà bắt vô cớ, trái pháp luật, đưa tới đồn công an ở nơi ông cư trú, thuộc phường
Xuân La, quận Tây Hồ, Hà Nội.
Một số
người trong giới luật sư ở Việt Nam không muốn nêu tên cho biết ông Hải bị bắt
giữ vì mới đây ông được Đoàn Luật sư Thành phố Hà Nội phân công tìm hiểu làm
sáng tỏ vụ hành hung gây thương tích trầm trọng cho hai đồng nghiệp là Luật sự
Trần Thu Nam và Luật sư Lê Văn Luân, khi họ đang tác nghiệp với thân chủ.
Công luận
trong và ngoài Việt Nam rất bất bình khi nhìn hình ảnh hai Luật sư Nam và Luân
bị đánh sưng mặt và đầy máu, cũng như Luật sư Hải cho hay “Tôi là luật sư nhưng
họ bắt tôi như con chó, con lợn…” và và “lại có những hành động rất là vô
văn hóa…”. Sự thể này cho thấy quyền hành nghề luật sư bị vi phạm thô bạo tại
Việt Nam. Vì sao?
Theo nhận định của chúng tôi, câu trả lời tổng
quát là vì tại Việt nam vẫn tồn tại một chế độ độc tài toàn trị với một “nhà nước
pháp quyền” (rule by law), chứ không phải “nhà nước pháp trị” (rule of law) như
trong các chế độ dân chủ tự do. Chính trong khung cảnh này mà quyền hành nghề
của luật sư không an toàn về mặt pháp lý, dẫn đến các hành động vi phạm thô bạo
đến nhân thân về mặt thực tế. Vậy đâu là sự khác biệt giữa một nhà nước pháp
quyền và nhà nước pháp trị?
Theo sự
hiểu biết của chúng tôi thì, nhà nước pháp quyền là nhà cầm quyền cai trị bằng
pháp luật do các cơ quan lập pháp của chế độ làm ra, chỉ có tính cưỡng hành một
chiều với nhân dân (những giai cấp bị trị), còn đối với nhà cầm quyền (giai cấp
thống trị) chỉ thi hành luật pháp tùy tiện theo lợi ích nhà nước, mà không cần
tuân thủ pháp luật.
Trong
khi nhà nước pháp trị là nhà cầm quyền cai trị theo pháp luật do các cơ quan lập
pháp dân cử làm ra, có tính cưỡng hành với nhân dân và cả nhà cầm
quyền cũng phải tôn trọng pháp luật, mọi vi phạm pháp luật của người dân cũng
như nhà cầm quyền đều bị chế tài theo pháp luật.
Tại Việt
Nam, sau 30-4-1975 thống nhất đất nước, đảng CSVN đã thiết lập chế độ độc tài đảng
trị hay toàn trị cộng sản(Cộng hòa xã hội chủ nghĩa) với quan điểm Mác xít về
tính chất (giai cấp) và vai trò của nhà nước (công cụ của giai cấp thống trị)
đã coi luật pháp cũng chỉ là công cụ của nhà nước chuyên chính vô sản.
Vì vậy,
suốt 40 năm qua (1975-2015), nhà cầm quyền CSVN đã cai trị nhất quán bằng nghị
quyết của đảng CSVN, dù có được Quốc hội (của đảng, do đảng và vì đảng) thể chế
hóa thành pháp luật (chúng tôi gọi là “nghị luật”). Các cơ quan thi hành nghị
luật như công an, tòa án nhân dân cũng chỉ là công cụ của đảng CSVN.
Vai trò
bào chữa cho các bị can, bị cáo trước các cơ quan tư pháp Việt Nam, đi từ tên gọi
bào chữa viên nhân dân (1976-1989), đến luật sư (1989-2015) đều không có tính độc
lập về tổ chức cũng như hoạt động nghề nghiệp. Các đoàn thể nghề nghiệp này chỉ
là một bộ phận trang trí cho chế độ, vẫn không thoát khỏi vòng kim cô “Đảng
lãnh đạo, nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ”. Muốn có tư cách “bào chữa viên
nhân dân” điều kiện tiên quyết phải là cán bộ, công nhân viên nhà nước, không cần
bằng cấp chuyên môn, mà chỉ cần có kiến thức luật pháp (nắm vững nghị quyết của
đảng).
Từ sau
năm 1989 Đoàn Luật sư Thành phố HCM được thành lập theo các quyết định của Ủy
ban Nhân dân Thành phố, điều kiện phải là cán bộ, công nhân viên nhà nước mới
được bãi bỏ, và quy chế hành nghệ buộc phải có bằng cấp chuyên môn về luật,
cũng phải tập sự ba năm như Quy chế Luật sư đoàn Sài Gòn trong chế độ dân
chủ pháp trị Việt Nam Cộng Hòa (VNCH) trước năm 1975 ở Miền Nam. Nhưng dù
là tổ chức Bào chữa viên nhân dân hay Đoàn luật Sư cũng phải có chi bộ đảng
lãnh lãnh đạo, trưởng và phó đoàn đều phải là đảng viên CS.
Chúng
tôi nhớ lại, trưởng đoàn và phó đoàn Bào chữa viên nhân dân Thành phố HCM là
hai cựu sinh viên Luật khoa Sài Gòn nằm vùng và đã được kết nạp vào đảng CSVN
trong khi còn hoạt động bí mật nội thành - đó là cựu Thẩm phán công tố VNCH Triệu
Quốc Mạnh và Luật sư Nguyễn Đăng Trừng. Sau khi đổi tên thành Đoàn Luật sư TP
HCM, hai người này vẫn giữ chức vụ trưởng đoàn và phó đoàn. Trong cuộc bầu lại
ban lãnh đạo Đoàn Luật sư TP HCM vừa qua, Nguyễn Đăng Trừng đã không được bầu
mà còn bị khai trừ khỏi đảng CSVN, không rõ vì sao.
Tuy
nhiên khách quan, công bằng mà nói, kể từ sau khi thực hiện chính sách “Mở cửa”
20 năm qua (1995-2015), thực tế đã đẩy đưa từng bước “nhà nước pháp quyền” qua
“nhà nước pháp trị” theo một tiến trình chuyển đổi trái với ý muốn của đảng và
nhà cầm quyền Việt Nam. Vì vậy trên thực tế, nhà cầm quyền CSVN cũng đã phải từng
bước trả lại cho nhân dân các quyền dân chủ, dân sinh, nhân quyền căn bản. Người
ta hy vọng và tin tưởng rằng nhà nước pháp trị sẽ hình thành ở cuối quá trình
chuyển đổi này trong một tương lai không xa. Vì chỉ trong khung cảnh nhà nước
pháp trị, các quyền dân chủ, dân sinh và nhân quyền, trong đó có quyển hành nghề
của các luật sư, mới được tôn trọng, bảo vệ và hành xử theo pháp luật, độc lập
với các cơ quan tư pháp nhà nước.
Nhớ lại,
trong nhà nước pháp trị VNCH ở Miền Nam trước năm 1975, mặc dù còn phôi thai và
nhiều khuyết điểm, các quyền dân chủ, dân sinh và nhân quyền, trong đó có quyền
hành nghề luật sư của chúng tôi, đã được nhà cầm quyền tôn trọng, bảo vệ và hành
xử một cách phù hợp với hoàn cảnh đất nước đang có chiến tranh. Chẳng hạn, theo
luật Tố tụng Hình sự VNCH, luật sư với vai trò phụ tá công lý có quyền tham gia
vào các vụ án hình sự hay vụ kiện dân sự ngay từ khi khởi tố hay khởi kiện. Luật
sư chỉ cần nộp thư nhiệm cách vào bất cứ giai đoạn nào của tiến trình tố
tụng, không cần đợi sự cho phép của cơ quan thụ lý vụ án hay vụ kiện. Các cơ
quan tố tụng như cảnh sát tư pháp, tòa án (công tố, xử án) có trách nhiệm để
cho luật sư tham khảo hồ sơ và thông báo kịp thời cho luật sư tham dự các vụ hỏi
cung theo luật (để tránh tình trạng dùng nhục hình ép cung); nếu vi phạm, các
biên bản hỏi cung có thể trở nên vô hiệu. Điều này trong nhà nước pháp quyền hiện
nay tại Việt Nam vẫn còn là một đòi hỏi chính đáng của giới luật sư nhưng chưa
được đáp ứng. Một số đồng nghiệp của chúng tôi đang hành nghề tại Việt Nam than
phiền rằng, muốn đại diện pháp lý cho thân chủ, luật sư phải có đơn xin phép
(chế độ xin cho), có được cơ quan chức năng chấp nhận mới được hành nghề và
luôn bị gây khó khăn phiền phức khi tham gia vụ án có liên quan đến đảng và nhà
nước, thậm chí có thể bị hành hung như trường hợp hai Luật sư Nam và Luân, hoặc
bị bắt giam như Luật sư Hải mới xẩy ra.
Vậy
thì, muốn cho vai trò và quyền hành nghề luật sư, cũng như các nhân quyền, dân
quyền, nhân quyền căn bản được tôn trọng, bảo vệ và hành xử trọn vẹn tại Việt
Nam; chấm dứt được tình trạng công an giả dạng thường dân đánh đập tàn bạo để
đe dọa, khủng bố luật sư khi đang thực hiện nghiệp vụ như hai luật sư Nam và
Luân; hay bị bắt bớ giam cầm trái phép, đối xử tàn tệ; cũng như tránh tình trạng
tra tấn ép cung các nghi phạm (như trường hợp vị thành niên Đỗ Đăng Dư)… chúng
tôi nghĩ rằng không có con đường nào khác ngoài con đường chuyển đổi hòa bình từ
“nhà nước pháp quyền” trong chế độ độc đảng, độc tài toàn trị hiện nay, qua
“nhà nước pháp trị” trong chế độ đa đảng, dân chủ pháp trị ở tương lai. Đảng và
nhà cầm quyền CSVN nghĩ sao?
***
Chú thích: Năm 1989, theo yêu cầu của Hội Luật
gia TP HCM về việc viết tham luận để góp ý với Đại hội 7 của đảng CSVN, chúng
tôi có viết bài “Vai trò của luật sư trong nền dân chủ pháp trị xã hội chủ
nghĩa”với bút hiệu Luật gia Thiện Ý, gửi qua Hội Luật gia Thành phố. Hai
năm sau (1991) bất ngờ có một nhân viên Tòa soạn báo Sài Gòn Giải Phóng đến gặp
chúng tôi để đưa 30 đồng tiền lúc bấy giờ, nói là tiền nhuận bút cho bài viết vừa
nêu. Tôi thắc mắc hỏi là bài này tôi gửi cho Hội Luật gia cách nay hai năm, sao
bây giờ mới đăng tải. Nhân viên này cho hay tòa soạn có nhận được bài này, thấy
có giá trị nên giữ lại, không dám đăng, vì lúc đó Đảng chưa có quan điểm về
“dân chủ pháp trị”. Nay sau Đại hội 7, Nghị quyết Đại hội đã đưa ra mục tiêu
xây dựng một nhà nước pháp quyền. Thảo nào, sau đó các cơ quan tuyên truyền của
nhà nước đã cổ vũ và giáo dục nhân dân “sống và làm việc theo pháp luật”.
Nhưng thực tế, các cán bộ đảng viên CS vẫn tiếp tục “sống và làm việc theo nghị
quyết của đảng”.
---------------------------
*Các
bài viết được đăng tải với sự đồng ý của Ðài VOA nhưng không phản ánh quan điểm
hay lập trường của Chính phủ Hoa Kỳ.
No comments:
Post a Comment