Nguyễn Giang
BBC World Service, Asia Region
26
tháng 11 2015
Câu
chuyện quốc tế tuần này là xung khắc Thổ Nhĩ Kỳ và Nga đột nhiên lên cao sau
vụ bắn hạ Su-24.
Tình bạn Erdogan và Putin bỗng đổi thành thù.
Nước
Nga thấy bị tổn thương, thậm chí bị 'phản bội' vì Thổ Nhĩ Kỳ không chỉ công
khai lên án việc Nga ném bom vào nhóm sắc tộc Turkmen đồng minh của họ mà còn
nói Nga là 'lừa đảo'.
Nhưng sự
bực bội hiện rõ của Putin với Tổng thống Erdogan của Thổ Nhĩ Kỳ còn đến từ chỗ
hai người từng khá thân.
Vì hai vị này khá giống nhau.
Một
nhà báo của BBC Tiếng Nga theo dõi vụ Su-24 cho hay "cuộc đấu khẩu của
Putin với lãnh đạo Thổ Nhĩ Kỳ giống như hai tay làm ăn nói về nhau, không phải
hai chính khách".
Hai người
này đều dùng bàn tay sắt xử lý đối lập trong nước.
Họ đều
dùng trọng pháo, phi cơ và đặc nhiệm khét tiếng để "xử lý" hoạt
động vũ trang chống đối trong nước.
Ông
Putin ra tay không khoan nhượng ở Chechnya, còn ông Erdogan bắn phá ở vùng người
Kurd.
Cả hai
dùng các nhóm vũ trang thân hữu cho mục tiêu ở biên giới mềm.
Ông
Putin hỗ trợ cho phiến quân chống Kiev tại Đông Ukraine, còn ông Erdogan có vài
nghìn tay súng Turkmen ở Syria để chống lại Damascus.
Họ còn cùng đang thổi lên chủ nghĩa dân tộc
để tạo tính chính danh.
Học
thuyết Putin nói Moscow có quyền đem quân bảo vệ "các cộng đồng nói tiếng
Nga" ở bên ngoài.
Ông
Erdogan thì vừa ve vãn phái Hồi giáo bảo thủ vừa hô hào bảo vệ các sắc tộc
nói tiếng Thổ, từ người Uighur ở Tân Cương, Trung Quốc cho đến người Turk ở Đức
và khắp vùng Trung Đông.
Cả hai
cùng quay lại quá khứ nên những bóng ma thời xưa đẩy họ vào thế đối mặt.
Biên
giới mềm hay cứng?
Đầu tiên là vấn đề biên giới quốc gia và
'không gian dân tộc'.
Để hiểu
Thổ Nhĩ Kỳ ngày nay, ta không thể quên Đế quốc Ottoman từng chiếm các vùng nay
là Ai Cập, Hy Lạp, Bulgaria, Romania, Macedonia, Hungary, Palestine, Jordan,
Syria, Lebanon và Bắc Phi.
Tồn tại
hơn sáu thế kỷ, từ 1301 đến 1922, Đế quốc Ottoman mà người Thổ Nhĩ Kỳ làm chủ
có tuổi lâu hơn bất cứ một triều đại Trung Hoa hay Anh Quốc nào.
Dù Thổ
Nhĩ Kỳ ngày nay là nước cộng hòa nhưng làn sóng phục hồi hào quang Ottoman gần
đây cũng rất mạnh.
Các đồng
nghiệp ở BBC Tiếng Thổ Nhĩ Kỳ cho hay tại nhiều đô thị không chỉ có mốt mặc lại
quần áo quý tộc Ottoman mà còn có triển lãm nghệ thuật, thành tựu văn hóa của
thời đó.
Nga và
NATO đang tranh cãi dữ dội về chuyện chiếc Su-24 bị bắn rơi tại đâu, trong
hay ngoài không phận Thổ Nhĩ Kỳ.
Nhưng
đó là đường biên giới hiện đại, còn trong tiềm thức không ít người Thổ thì
không chỉ vùng Bắc Latakia mà thậm chí cả Syria đều từng thuộc đế quốc
Ottoman.
Vùng xung
đột hiện nay lại là địa bàn của dân nói tiếng Thổ đã ở đó từ thế kỷ 11.
Đường
biên và quốc tịch hiện đại ở Trung Đông đôi khi không phải là tác nhân chính để
đánh giá vùng ảnh hưởng của một nhóm người và lòng trung thành của họ.
Giống
như vậy, Moscow từng nói nhóm phiến quân nói tiếng Nga ở Đông Ukraine có
"quyền lịch sử" để tự vệ trước "phát-xít Kiev".
Nay Nga
gặp phải cảnh có những tay súng Turkmen ở Syria thân hữu với Ankara bắn và giết
lính Nga mà chẳng làm gì được.
Vẻ mặt
ngạc nhiên của ông Putin ở Sochi khi lên án Thổ Nhĩ Kỳ cho thấy Nga muốn tham
chiến ở Trung Đông để trở lại 'bàn tiệc lớn' với Hoa Kỳ và châu Âu nhưng không
chuẩn bị kỹ cho các yếu tố địa phương tại Syria.
Nhưng vấn
đề của Nga không chỉ dừng lại đó.
Lằn
ranh tôn giáo
Nga vốn
quen đối đầu với Phương Tây nhưng khi vào cuộc chiến Trung Đông sẽ phải dính
líu tới các tuyến xung khắc tôn giáo lâu đời.
Theo Hồi
giáo Sunni, đảng của ông Erdogan ở vị trí 'tự nhiên' chống lại trục Tehran -
Damascus theo Hồi giáo Shia.
Iran và
Syria dưới quyền ông Bashar al-Assad lại là đồng minh của Moscow.
Sau khi
xảy ra vụ Su-24, hai nước Hồi giáo Sunni, Ả Rập Saudi và Qatar ủng hộ Thổ Nhĩ
Kỳ, còn Iran nghiêng về Nga.
Những
xung khắc lâu dài này không dễ xóa nhòa.
Đây không phải là lần đầu tiên Thổ Nhĩ Kỳ
giao chiến với Nga.
Crimea
là nơi quân Nga đánh nhau đẫm máu với Đế quốc Ottoman mấy năm liền, từ 1853 đến
1856.
Nhưng
nay, chuyện Ankara và Moscow đánh nhau chắc khó xảy ra.
Biến Thổ
Nhĩ Kỳ, nước chiếm trọng vùng Nam Hắc Hải thành vùng thù địch phải canh gác như
thời Chiến tranh Lạnh không nằm trong lợi ích an ninh của Nga.
Dù trả
đũa kinh tế là điều chắc chắn, các ràng buộc quá phức tạp của Moscow và Ankara
trên quốc tế và trong khu vực có thể khiến Moscow đành ngậm bồ hòn làm ngọt.
Chiếc
Su-24 và sinh mạng mấy binh sỹ Nga rất có thể sẽ được tính vào phần "chi
phí" trong cuộc chơi 'đại cường' của ông Putin tại Trung Đông.
--------------------------------
No comments:
Post a Comment