Đế quốc
bành trướng, đế quốc lụn bại – Phần 5: Nước Mỹ vĩ đại
Nguyễn Thọ
19/10/2020
https://baotiengdan.com/2020/10/19/de-quoc-banh-truong-de-quoc-lun-bai-phan-4-nuoc-my-vi-dai/
Tiếp theo
Phần 1: One
China
Phần 2: Bài
học Đài Loan
Phần 3: Empire
rise and falls
Phần 4: Vài
ngộ nhận
***
Phần 5:
Nước Mỹ vĩ đại
Khi nước Mỹ được thành lập
năm 1776, nó bị các đế quốc già như Anh, Pháp, Tây-Ban-Nha, Hà-Lan coi là một
quốc gia non yếu, sản phẩm của những kẻ thất bại từ Châu Âu. Nhưng sau cuộc chiến
tranh Nam-Bắc, xóa bỏ chế độ nô lệ năm 1865, người Mỹ đủ các mầu da đã xây dựng
từ những trang trại Cow Boy và “Túp lều bác Tôm” thành các trung tâm tài chính
và công nghiệp khổng lồ như New York, Chicago, Detroit, Pittburg.
Đến cuối thế kỷ 19, nước
Mỹ đã đuổi kịp châu Âu về khoa học, công nghệ. Trong đại chiến lần thứ nhất, mặc
dù không bị đụng đến một cái lông, Mỹ vẫn giang tay cứu các đồng minh ở lục địa
già.
Chiến tranh thế giới thứ
hai nổ ra, nước Mỹ đã hy sinh gần 300.000 thanh niên để cứu các dân tộc Á, Âu
khỏi chủ nghĩa phát xít. Hơn thế, Mỹ còn là hậu phương cung cấp tài lực, vật lực
cho phần còn lại của thế giới. Không chỉ các đồng minh tư bản như Anh, Pháp,
Trung Quốc (Quốc dân Đảng), mà cả Liên Xô, kẻ thù ý thức hệ, cũng nhận được sự
giúp đỡ hào hiệp từ nước Mỹ[1]. Kế hoạch Marshall 1948-1952 với 13,2 tỷ USD
(Giá hiện nay là 200 tỷ USD) đã giúp Tây Âu phục hồi kinh tế.
Sự hy sinh to lớn trong
và sau cuộc đại chiến đã biến nước Mỹ thành một siêu cường không thể phủ nhận.
Ô-tô, đồ điện, quần Jean Mỹ tràn ngập thế giới. Coca và Pepsi chia nhau thị trường
giải khát. Phim Hollywood, nhac Pop, nhạc Rock được khao khát ngay cả ở Moscow
hay Hà Nội những năm 1960.
Nhưng Mỹ phải tranh giành
thế giới với Liên-Xô, một siêu cường mới lên ngôi từ sau cách mạng 1917. Nước Mỹ,
với nhiều ưu thế hơn cũng đã có lúc ngậm quả đắng trong cuộc chạy đua này.
Sputnik tháng 10.1957 và vụ Gagarin tháng 12.1961 chỉ là hai ví dụ. Cuộc chạy
đua đó không chỉ là cạnh tranh, mà là một cuộc chiến dai dẳng, khốc liệt.
Chiến tranh lạnh là đối đầu
giữa hai mô hình kinh tế (Thị trường và Kế hoạch hóa), hai chế độ (Dân chủ và
Chuyên chính), của hai nền văn hóa (Tự do và Định hướng), hai lối sống (Tự chủ
và bao cấp). Thách thức đó đã gắn kết các xã hội, từ chính khách, giới công
nghiệp đến các nhà khoa học, văn hóa.
Khối Liên Xô thua cuộc
chiến tranh này vào lúc Phương Tây do Mỹ lãnh đạo đang là một khối thống nhất,
thịnh vượng, ưu việt về mọi mặt. Người dân Đông Đức lúc đầu đấu tranh chỉ để
đòi quyền tự quyết, để xây dựng một Đông Đức dân chủ và nhân đạo. Nhưng khi
nhìn sang Tây Đức, người ta đã cùng nhau đòi thống nhất đất nước.
Đối phương ngã ngựa, cạnh
tranh cũng biến mất. Phương Tây say sưa với chiến thắng và không ngần ngại lao
vào cuộc chiến giành thị trường vừa mới chiếm được. Toàn cầu hóa bùng nổ đã đem
lại lợi nhuận vô kể cho giới tư bản. Để làm ra hàng hóa với giá lương tù, người
ta say sưa đổ tiền bạc vào các nền kinh tế XHCN đã tan rã mà Trung Quốc là một
điển hình. Hàng hóa giá bùn kéo theo chủ nghĩa tiêu thụ vô độ và nạn tàn phá
thiên nhiên. Nhà tư bản bất chấp. Trong cái chênh lệch giá khổng lồ họ thu được
đó, có sự chênh lệch về lương và cả sự chênh lệch về các chi phí môi trường.
Cuộc chiến để chứng tỏ
tính ưu việt đã trở thành cuộc chiến về lợi nhuận với những thương vụ méo mó
chưa từng có. Năm 1995, ngân hàng Barings nổi tiếng của nước Anh (từ 1762) đã bị
sụp đổ vì tay buôn cổ phiếu Nick Leeson [2]. Hơn 20 năm sau, cả nước Mỹ say sưa
đầu cơ địa ốc Subprime đã phát nổ quả bom Lehman Brothers, tạo ra cuộc khủng hoảng
tài chính toàn cầu.
Cuộc tranh giành lợi nhuận
bẩn thỉu này đã phá tan những giá trị mà chủ nghĩa tư bản mất hàng trăm năm tạo
dựng. Vụ scandal về khí thải của mấy hãng xe hơi Đức chỉ là mảng nổi của tảng
băng khổng lồ. Khi dịch Corona xảy ra, không quốc gia phương tây nào có khả
năng cung cấp thiết bị y tế và dược phẩm để bảo vệ người dân xứ mình.
Việc chuyển sản xuất sang
các xứ lương thấp không chỉ làm thui chột các nền công nghiệp truyền thống, mà
còn làm mất đi phẩm chất của người thợ phương tây, phá vỡ sự cân bằng xã hội mà
nó đã đạt được trong chiến tranh lạnh. Nước Mỹ, nơi CNTB phát triển sinh động
nhất, cũng là nơi chịu đựng các tác động xấu của quá trình này. Thành phố
Detroit, quê hương của công nghiệp ô-tô Mỹ nay đã tiêu điều với hàng trăm ngàn
người không có tương lai. Hầu hết các hãng điện tử của Mỹ chỉ còn sản xuất ở nước
ngoài.
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2020/10/USA1.jpg
Khu công nghiệp Ô-tô của hãng Packard ở Detroit, nay bỏ hoang. Ảnh:
internet
Điều bi hài là trong số gần
500 tỷ USD Trung Quốc xuất vào Mỹ, đa số là hàng công nghiệp, còn Mỹ quyết bắt
Trung Quốc tăng nhập nông sản của mình để giảm thâm hụt thương mại.
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2020/10/USA2-1068x1413.jpg
Trung Quốc đã trở thành nhà cung cấp hàng công nghiệp cho Mỹ, trong khi
Mỹ trở thành nhà xuất khẩu nông sản và khoáng sản sang đó. Ảnh: DW
Mệt mỏi vì các cuộc chiến
tranh ở Trung đông và Afghanistan, từ 2008 nước Mỹ đã dần từ bỏ vai trò “Sen đầm
quốc tế”. Obama bắt đầu thoái lui ở Iraq và Afghanistan. Mỹ lúng túng quay sang
Đông Á để đối diện với đế quốc Trung hoa mới trỗ dậy. Nhưng thách thức China lại
nằm ngay trong nước Mỹ. Công nghệ và vốn liếng Mỹ đã đổ sang China, ngược lại vốn
liếng tư bản đỏ đan quện vào các Trust tài chính phố Wall. Toàn cầu hóa cũng có
nghĩa là lệ thuộc 100% vào nhau.
Cuối 2016, Trump được bầu nhà Trắng để cứu nước Mỹ đang đi xuống. Thật
ra Trump chỉ là một hiện tượng chứ không phải là vấn nạn của nước Mỹ. Vấn nạn ở
đây là sự thất vọng của dân chúng đã dẫn đến lựa chọn cực đoan.
Một người thiếu đạo đức, không hề có nhãn quan
chính trị làm tổng thống là điều có thể xảy ra. Các nước dân chủ đã từng có những nguyên thủ
tồi. Nhưng vấn nạn của nước Mỹ là một bộ phận dân chúng và cả giới tinh hoa tin
và ủng hộ những điều nhảm nhí như: “Kim J. Un là con người tuyệt vời”, “Không
có biến đổi khí hậu”, “Đảng Dân chủ sẽ xây dựng CNXH ở Mỹ”… v.v Không thể kể hết
hơn 20.000 điều nhảm nhí được tung hô 4 nam qua trên “realDonaldTrump”.
Những người không chịu
coi “nước Mỹ suy yếu” lại cuồng nhiệt hô vang “Làm cho nước Mỹ mạnh trở lại”. Họ
chửi ai phê phán nước Mỹ, nhưng lại tin rằng Tổng thống Mỹ sẽ được bầu ra nhờ
gian lận bầu cử. Họ điên cuồng tự vũ trang để “Giải phóng nước Mỹ” khỏi kẻ thù
của nền dân chủ.
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2020/10/USA-1024x576.jpg
Quần chúng tự phát
kiểu USA. Ảnh: internet
Trump luôn tạo ra những kẻ
thù mới: báo chí, các nhà khoa học, các đối thủ chính trị, các cựu cận thần bị
sa thải, các nhóm nhân quyền, môi trường, kể cả cô bé Thunberg. Không sao, đó
là thói xấu cá nhân! Nhưng
việc luôn có đám đông tung hô sự tiểu nhân chính là vấn nạn của nước Mỹ.
Tôi không thể mổ xẻ hết kết
quả bốn năm cầm quyền của Trump, chỉ muốn nói là: Ông đã thành công trong việc
chia rẽ nước Mỹ, trong việc phá bỏ khối liên minh Phương tây. Đặc biệt ông đã
phá bỏ những cố gắng của Mỹ trong công cuộc bảo vệ môi trường toàn cầu.
Cuộc chiến chống Trung Quốc
là ưu tiên hàng đầu của chính sách đối ngoại Mỹ, bất kể tổng thống nào.
Nhưng Trung Quốc nay đã lớn
mạnh đến mức mà chỉ có một liên minh rộng lớn toàn cầu, một chính sách dài hơi,
nhất quán trên mọi đảng phái, mới có thể khống chế được. Trump đã không hiểu điều
này, khi đẩy phe Dân chủ và các đồng minh EU về phía kẻ thù cùng Trung Quốc.
Nước Mỹ 2020
thật sự đang đứng trước những thử thách nghiệt ngã: Đại hạn Covid với 218.000
sinh mạng, suy thoái kinh tế với hơn 13% lao động thất nghiệp, bất ổn xã hội với
hàng trăm cuộc bạo động, trong một đất nước với 300 triệu khẩu súng.
Mặc dù Trump luôn nghi ngờ
kết quả bầu cử ngày 3.11 tới và không cho biết ông ta có chịu rời nhà trắng khi
thất cử hay không, tôi vẫn hy vọng vào nền dân chủ Mỹ. Kể cả việc Trump thắng cử
kỳ tới thì đó cũng là sự lựa chọn của nước Mỹ. Nếu không đào thải bằng lá phiếu
thì sẽ có đào thải bằng Hiến pháp sau bốn năm nữa. Luật chơi dân chủ Mỹ là vậy.
Nền dân chủ đó vĩ đại vì
có những chính khách như John McCain, người đã bảo vệ đối thủ Obama trong vận động
tranh cử năm 2008 [3]. Khi thất cử, McCain đã chúc mừng Obama, gọi ông ta là tổng
thống của mình.
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2020/10/Cain-1068x1353.jpg
John McCain
Nếu các cử chỉ đó không xảy
ra sau ngày 3.11 tới thì câu chuyện “Đế quốc bành trướng, đế quốc lụi bại” sẽ
có một cái mốc mới.
_____
*Ghi chú:
[1] Từ 1941-1945 Mỹ giúp Liên Xô 11.3 tỷ USD (180 USD tỷ hôm nay),
bao gồm 400.000 xe jeep, 14.000 máy bay 13.000 xe tank, 4 triệu rưởi tấn lương
thực.
[2] https://en.wikipedia.org/wiki/Barings_Bank
[3] Trong một cuộc vận động
tranh cử năm 2008, có bà cụ nói với McCain: Obama là tên Ả-râp khủng bố. Ông
McCain nói: “Không đâu bà, ông ta là công dân tử tế, là người cha tốt. Tôi chỉ
không đồng ý với ông ta một số điều.”
