Giải
pháp hai nhà nước Israel và Palestine: Hiện trạng và triển vọng
Đỗ Kim Thêm
24/11/2023
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2023/11/1-143-1024x576.jpg
Hình ảnh thành phố và đất nước bị chia cắt. Nguồn ảnh:
Ilia Yefimovich
Hiện trạng
Sau ngày 7/10/2023, tình hình chiến sự tại
Trung Đông diễn biến cực kỳ tệ hại, khiến cho chính giới và công luận quốc tế
quan tâm đặc biệt đến một giải pháp quen thuộc từ lâu, đó là hai nhà nước
Israel và Palestine được hoạt động song hành trong yên bình.
Giải pháp này tiên liệu là Israel và Palestine
đều có chủ quyền dân tộc tự quyết, toàn vẹn lãnh thổ và cùng hoạt động độc lập
trong hai khu vực rõ rệt giữa Địa Trung Hải và sông Jordan.
Giải pháp này được Tổng thư ký Liên Hiệp Quốc
Antonio Guterres, Tổng thống Mỹ Joe Biden, Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken và
Ngoại trưởng Đức Annalena Baerbock nhiệt tình cổ vũ. Nhưng đâu là hiện trạng và
triển vọng thực thi cho giải pháp này?
Nội dung
Thực ra, giải pháp này đã được thảo luận từ
hơn 70 năm trước, vì trước năm 1947 nhà nước của người Israel hay Ả Rập chưa
có, mà chỉ có khu vực Palestine, do Anh được quốc tế ủy nhiệm, cai quản.
Kế hoạch của Liên Hiệp Quốc ngày 29/11/1947 dự
trù phân chia khu vực Palestine thành hai phần, một cho Israel và một cho Ả Rập
và Jerusalem được đặt dưới sự quản lý của Liên Hiệp Quốc. Các quốc gia thuộc khối
Ả Rập bỏ phiếu chống lại giải pháp này,
trong khi đại biểu người Israel đồng thuận.
Ngày 14/5/1948, nhà nước Israel được thành lập;
tuy nhiên, vẫn chưa có một nhà nước Palestine độc lập.
Sau đó, từ năm 1967 các vùng lãnh thổ
Palestine như phía Đông Jerusalem, Bờ Tây Jordan và Dải Gaza đã bị Israel chiếm
đóng.
Về sau, Yasser Arafat, nhà lãnh đạo Tổ chức Giải
phóng Palestine (PLO) khẳng định, không công nhận nhà nước Israel và gián tiếp
đưa ra khái niệm này tại một Hội nghị Thượng đỉnh Ả Rập năm 1982 ở Fez, Maroc.
Trong một bài phát biểu trước Đại hội đồng
Liên Hiệp Quốc ngày 13/12/1988, Arafat tuyên bố là “Nhà nước Palestine” thành
hình và chỉ đề cập gián tiếp về nhà nước Israel.
Nhưng tình thế thay đổi, ngày 9/ 9/1993,
Arafat thông báo cho Thủ tướng Israel Yitzhak Rabin một quyết định lịch sử:
“PLO công nhận quyền của Nhà nước Israel tồn tại trong hòa bình và an ninh. PLO
từ bỏ khủng bố và tất cả các hình thức bạo lực khác”. Đổi lại, Rabin công nhận
“PLO là đại diện của nhân dân Palestine”.
Năm 2005, Israel rút hoàn toàn ra khỏi Dải
Gaza. Kể từ năm 2012, PLO có được quy chế Quan sát viên tại Liên Hiệp Quốc.
Các trở ngại trong việc thực thi
Việc thực thi giải pháp hai nhà nước có nhiều
khó khăn mà vấn đề cơ bản là, ai sẽ đại diện cho phía Palestine.
Sau nhiều tranh chấp nội bộ, tổ chức khủng bố
Hamas là lực lượng nắm thực quyền kiểm soát Dải Gaza, nhưng theo quan điểm của
Israel lại không phải là một đối tác phù hợp để đàm phán.
Ngay cả đối với người Palestine, Mahmoud
Abbas, Chủ tịch Cơ quan Tự trị Palestine, không được đa số coi là đại biểu
chính thức, vì trong hơn 15 năm qua, không có một cuộc bầu cử nào đã được tổ chức
tại Palestine. Điều kiện này là tất yếu để cho tất cả người Palestine và Israel
công nhận cho tiến trình đàm phán.
Cho dù vấn đề chính danh này có thể được giải
quyết hay không, cũng có hai chủ đề khác gây nhiều tranh cãi: Việc phân định
biên giới giữa Israel và Palestine và quy chế của thành phố Jerusalem.
Năm 1980, Quốc hội Israel tuyên bố: “Jerusalem
toàn diện và thống nhất” là thủ đô chính thức của Israel. Nhưng phía Đông
Jerusalem, một phần của lãnh thổ Palestine cũng được người Palestine xem là thủ
đô của riêng mình chiếu theo luật pháp quốc tế.
Một trở ngại khác là một hành vi vi phạm luật
quốc tế: Khoảng 450.000 người Israel định cư ở Bờ Tây Jordan trong các khu thuộc
vùng lãnh thổ Palestine.
Vì số lượng người dân Israel sống ở Bờ Tây
Jordan quá đông, nên việc rút hoàn toàn ra khỏi khu vực là không thực tế. Nhưng
vấn đề còn có hai khía cạnh khác.
Một mặt là về an ninh. Nỗi lo sợ thường xuyên
của Israel là, nếu rút dân đi hoàn toàn, thì khu vực này sẽ trở thành Dải Gaza
thứ hai, nghĩa là, tiềm năng tấn công của tổ chức khủng bố Hamas có thể thành
thảm hoạ thực tế.
Mặt khác, ngay trong guồng máy của chính phủ
Israel hiện tại cũng có lập luận khác để chống lại việc triệt thoái. Nhiều đại
biểu của dân định cư xem Bờ Tây là trung tâm sinh hoạt xã hội quan trọng của
Israel.
Sau khi nhà nước Israel được thành lập, trong
cuộc chiến tranh Trung Đông lần đầu tiên vào tháng 11/1947, năm quốc gia Ả Rập
tấn công Israel, có khoảng 700.000 người Ả Rập đã chạy trốn hoặc bị trục xuất
khỏi lãnh thổ Palestine.
Hiện nay, khoảng 5,9 triệu người Palestine
đăng ký chính thức với Cơ quan của Liên Hiệp Quốc đặc trách cứu trợ người tị nạn
Palestine. Vấn đề là họ đi về đâu trong khi mật độ dân số giữa Địa Trung Hải và
thung lũng Jordan lên quá cao. Giấc mơ hồi hương không phải chỉ là của những
người Palestine tị nạn, mà còn là của thế hệ hậu duệ. Thực tế này làm cho việc
tranh chấp không có giải pháp.
Tính khả thi
Nhìn chung trong toàn cảnh, chiến cuộc tại Dải
Gaza còn tiếp diễn, nên giải pháp hai nhà nước khó khả thi.
Nhưng, cho dù thế, liệu có nên đưa giải pháp
này trở lại trong một nghị trình đàm phán ngoại giao nào không? Câu trả lời là
không, vì cần phải có nhiều thời gian hơn, nghĩa là, tuỳ thuộc vào tương lai
còn quá mù mờ.
Trước mắt, chính quyền Israel thấy không thể
đàm phán với Palestine, mà ưu tiên hàng đầu là kiên quyết loại bỏ tổ chức Hamas
về mặt quân sự và không quan tâm đến một giải pháp chính trị hoà hoãn đặc biệt
nào. Áp lực quốc tế về mặt nhân đạo ngày càng gia tăng, khiến Israel cũng gặp
khó khăn trong việc thu phục nhân tâm và dè dặt phần nào trong mức độ kiềm chế.
Nhìn lại diễn biến các cuộc đàm phán trong thời
gian qua, đa số quan sát viên có nhận định chung là, giải pháp cho hai nhà nước
đều thất bại, cụ thể là bắt đầu với Hội nghị Madrid 1991, Olso I 1993,
Gaza-Jericho 1994, Olso II 1995, David 2000, Taba 2001 và gần đây nhất là 2013
– 2014. Thực tế cho thấy, cả hai phía đều không có đủ thành tâm và thiện chí để
tuân theo các thỏa thuận được đề ra.
Tinh thần đấu tranh kiên cường của hai dân tộc
Palestine và Israel là lý do chính, nó vẫn còn thể hiện ở mức độ quá cao. Mọi
người hầu chỉ đồng cảm đứng về một phía, nghĩa là, giữ một thái độ kiên quyết đấu
tranh gây tàn phá và khó thay đổi trong lúc này.
Do đó, chính giới quốc tế thấy rằng, một sự
chung sống trong hoà bình và thịnh vượng cho hai dân tộc trong cùng một lãnh thổ
nhỏ bé này còn là mơ ước trong tương lai xa vời và cũng không thể nào đề ra một
giải pháp khác hữu hiệu hơn để thay thế cho giải pháp hai nhà nước.
Thật ra, xét cho cùng, không có một cách lựa
chọn thay thế nào khác cho giải pháp hai nhà nước. Israel sẽ chỉ có được hòa
bình khi Palestine cũng có nhà nước của riêng họ. Một lần nữa, cả hai phải đối
thoại nghiêm túc về giải pháp này, cho dù đã không đạt được tiến bộ nào trong
suốt thời gian qua.
Triển vọng
Điều gì sẽ xảy ra với Dải Gaza sau khi chiến
tranh kết thúc?
Trước đây, những gì được coi là không tưởng
thì hiện nay đột nhiên trở nên cụ thể hơn trong bóng hậu trường chính trị. Do
đó, có nhiều lý do mới để lạc quan hơn về tính khả thi cho giải pháp.
Trước hết, triển vọng cho sự đồng thuận về đối
thoại rõ ràng hơn. Chủ yếu là nhờ Mỹ tích cực làm trung gian vận động mà các cuộc
đàm phán giữa Israel và Palestine diễn ra. Đến nay còn có thêm các nước Thổ Nhĩ
Kỳ, Qatar, Ai Cập và nhà nhiều nước khác cùng tham gia hỗ trợ tiến trình này.
Tổng thống Mỹ Joe Biden lên tiếng ủng hộ giải
pháp hai nhà nước. Gần đây, trong một bài viết được phổ biến trên Washington
Post, ông kêu gọi chấm dứt bạo lực và tạo ra một “cấu trúc quản trị thống nhất
của Bờ Tây và Dải Gaza dưới một chính quyền Palestine được hồi sinh. Giải pháp
hai nhà nước là cách duy nhất để bảo đảm an ninh lâu dài cho cả người dân
Israel và Palestine… Cuộc khủng hoảng đã
khiến cho giải pháp này trở nên cấp bách hơn bao giờ hết”.
Tổng thống Mỹ nhấn mạnh rằng, người dân
Palestine xứng đáng có được một nhà nước của riêng họ và một tương lai không có
Hamas: “Những hình ảnh từ Dải Gaza và cái chết của hàng ngàn thường dân, bao gồm
cả trẻ em, cũng làm tan nát trái tim tôi”.
Ông nhắc lại mục tiêu là, phải chấm dứt vĩnh
viễn chiến tranh, phá vỡ chu kỳ bạo lực, không được chiếm đóng hay bao vây: “…
Những người gây ra bạo lực này phải chịu trách nhiệm. Mỹ sẵn sàng thực hiện các
biện pháp của riêng mình, bao gồm áp đặt lệnh cấm đi lại đối với những kẻ cực
đoan tấn công dân thường ở Bờ Tây”.
Ngược lại, Thủ tướng Israel Netanyahu tỏ ra
hoài nghi về triển vọng này và đưa các biện pháp trừng phạt chống lại những người
định cư cực đoan ở Bờ Tây. Netanyahu cho rằng, Cơ quan Tự trị của Palestine
trong hình thức hiện tại không đủ tư thế để lãnh đạo quân sự của Dải Gaza và
Israel có kế hoạch chịu trách nhiệm quân sự ở Dải Gaza trong tương lai.
Trong khi đó, Tổng thống Palestine Mahmoud
Abbas yêu cầu Tổng thống Biden ủng hộ việc ngăn chặn các cuộc tấn công của lực
lượng Israel ở Bờ Tây và Jerusalem, và thúc đẩy viện trợ nhân đạo nhiều hơn:
“Làm thế nào cuộc diệt chủng này có thể được biện minh là tự vệ? Thật ra, đây
là tội ác chiến tranh cần phải bị trừng phạt”.
Thỏa thuận ngừng bắn
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2023/11/1-144-1068x601.jpg
Ảnh: Binh sĩ Israel chuẩn bị nhận con tin do phía
Hamas trao trả. Nguồn: DPA/ Ilia Yefimovich
Tin vui mới nhất là một thoả thuận ngưng bắn bốn
ngày giữa Israel và Hamas ở Dải Gaza đã chính thức có hiệu lực vào sáng
24/11/2023. Các nước Mỹ, Ai Cập và Qatar sẽ đảm nhận việc kiểm soát đình chiến.
Theo dự trù, vào buổi chiều cùng ngày, 13
trong số 50 con tin đầu tiên bị giam giữ ở Dải Gaza sẽ được thả. Đó là các phụ
nữ và trẻ em. Đổi lại, cho mỗi con tin, Israel dự định thả ba tù nhân
Palestine.
Theo tin của quân đội Israel, vào buổi sáng
hôm nay, một tên lửa đã được phát ra ở khu vực biên giới và có khoảng 200 xe tải
chở hàng viện trợ đã đến phía nam Dải Gaza.
Ngược lại, Bộ trưởng Quốc phòng Israel Galant
tuyên bố rằng, quân đội sẽ tiếp tục chiến dịch quân sự ở Dải Gaza trong ít nhất
hai tháng nữa sau khi ngừng bắn. Ngay cả sau đó, Israel vẫn sẽ có nhiệm vụ trên
lãnh thổ Palestine và sẽ tiếp tục hoạt động cho đến khi nào không còn mối đe dọa
quân sự.
No comments:
Post a Comment