Nghệ
sĩ và khán giả xung đột, nhà nước nên đứng ở đâu?
09/08/2020
https://www.luatkhoa.org/2020/08/nghe-si-va-khan-gia-xung-dot-nha-nuoc-nen-dung-o-dau/
Khi một nghệ
sĩ, người làm văn hóa, hay nói rộng ra, một cá nhân nổi tiếng, người của công
chúng như Duy Mạnh tung ra những phát biểu vô văn hóa, mạ lị khán giả, thậm chí
sai trái, động chạm đến chủ quyền đất nước, công chúng có thể làm gì? Yêu cầu
“cơ quan chức năng vào cuộc xử lý” có phải là việc làm đúng?
Về khía cạnh “xúc phạm nhân phẩm
người khác“
Nếu coi rằng tự do ngôn
luận là một quyền tuyệt đối, thì tự do chửi nhau cũng là quyền. Duy Mạnh chửi một
khán giả, khán giả đó có thể huy động bè bạn chửi lại Duy Mạnh, và rồi các fan
của Duy Mạnh lại tham gia để bảo vệ thần tượng. Đôi bên cứ thế chửi rủa nhau đến…
chán thì thôi.
Dĩ nhiên, đây là điều
không tốt; ngôn từ thù địch (hate speech) là một thứ làm bẩn môi trường mạng, tạo
ra năng lượng tiêu cực làm tổn hại tất cả mọi người. (Mà thật ra, tự do ngôn luận
không phải là quyền tuyệt đối. Người ta có quyền có quan điểm và giữ quan điểm
đó cho riêng mình, chứ không phải luôn luôn có quyền phát biểu quan điểm đó
ra).
Chửi nhau là không tốt, vậy
còn lựa chọn nào khác cho những người bị Duy Mạnh xúc phạm? Họ có thể khởi kiện.
Luật pháp ở quốc gia nào cũng đều không cho phép việc mạ lị, xúc phạm danh dự
nhân phẩm người khác.
Tuy nhiên, việc xử lý những
cá nhân mạ lị, xúc phạm người khác, trên thực tế sẽ rất phức tạp. Cùng bị “chửi”
như nhau nhưng có người cảm thấy bị nhục mạ, tổn thương, người khác lại thấy
bình thường. Ngay cả Duy Mạnh cũng vậy, anh ta tỉnh bơ… chửi lại độc giả trên
facebook của mình.
Về khía cạnh chủ quyền quốc
gia
Duy Mạnh nói (comment với
một độc giả): “Nó (Trung Quốc) có chiếm thì nó chiếm hai cái đảo đ. có người,
chứ nó chiếm nước mày để nó phải nuôi 90 triệu dân của mày hả? (…) Một tháng đi
làm đã chắc kiếm được 100 củ chưa mà đòi bàn chuyện chính trị hả?”.
Nhìn vào phát ngôn của
Duy Mạnh, nhiều người khẳng định anh ta là người thiếu ý thức cộng đồng, không
hiểu biết về chính trị, thậm chí không yêu nước.
Nhưng… không yêu nước thì
rất nhiều người khác cũng không yêu nước chứ đâu riêng gì Duy Mạnh. Và không
yêu nước không bị coi là vi phạm pháp luật. Yêu nước là một tình cảm cá nhân,
giống như yêu gia đình, yêu trai/gái, yêu làng xóm, yêu đội tuyển quốc gia, yêu
Hồ Chí Minh, yêu Donald Trump, v.v. Ta là ai mà bắt một người phải yêu một cái
gì đó, một ai đó?
Thế nhà nước làm
gì?
Việc tốt nhất nhà nước
làm là… không làm gì cả.
Quan hệ giữa Duy Mạnh và
khán giả, độc giả là quan hệ dân sự. Quan hệ dân sự là quan hệ ngang hàng trong
các vấn đề liên quan đến nhân thân và tài sản, mà cốt lõi của nó nằm ở nguyên tắc
tự do thỏa thuận. Chuyện mua bán, lấy vợ lấy chồng, làm công ăn lương, và cả
chuyện xúc phạm danh dự của nhau đều nằm trong các quan hệ dân sự.
Khi có tranh chấp dân sự,
người ta giải quyết theo con đường dân sự (tự thỏa thuận với nhau, nhờ trung
gian hòa giải, kiện ra tòa dân sự, v.v.)
Duy Mạnh có xúc phạm ai
thì cũng vẫn là trong khuôn khổ quan hệ dân sự, do đó:
·
Nhà nước không được tự ý
can thiệp, trừ phi nạn nhân có đơn kiện; và
·
·
Nếu kiện, thì nạn nhân phải
đâm đơn kiện ra tòa án dân sự, chứ không phải ra bộ này, cục kia.
Có nghĩa là, việc kiến
nghị Bộ Văn hóa – Thể thao – Du lịch hay Cục Quản lý Nghệ thuật Biểu diễn, hay
Cục Phát thanh, Truyền hình và Thông tin điện tử… hay bất kỳ bộ, cục nào khác,
nhằm xử phạt phát ngôn của Duy Mạnh và cấm Duy Mạnh biểu diễn đều vô hình trung
trao cho nhà nước những quyền hạn mà nó không nên có.
Nay nhà nước xử phạt Duy
Mạnh, mai họ có thể xử phạt một nhà báo, một blogger, một nhà hoạt động vì lý
do tương tự. Nói đơn giản, người dân Việt Nam chửi bới thô tục các quan chức
nhà nước, lãnh đạo doanh nghiệp và người nổi tiếng rất nhiều, nếu xử phạt Duy Mạnh
được thì cũng xử phạt những người chửi bới đó được.
Theo lẽ thường, ai thấy bị
Duy Mạnh xúc phạm thì phải đâm đơn kiện ra tòa, nhờ tòa phân xử.
Có một sự khác biệt rất lớn
giữa xử phạt hành chính và xét xử ở tòa dân sự.
Xử phạt hành chính mang
tính đơn phương, cưỡng bức từ phía công quyền, và có giá trị áp dụng chung cho
mọi vi phạm tương tự, nhằm mục đích bảo vệ lợi ích công cộng. Nghĩa là nếu xử
lý Duy Mạnh vì nói bậy thì phải xử lý tất cả những hành vi nói bậy khác, giống
như xử lý người vượt đèn đỏ. Xử lý hình sự cũng có tính chất tương tự, nhưng áp
dụng cho những hành vi có độ nguy hiểm cao hơn và do tòa án xem xét (chứ không
phải cơ quan hành pháp).
Xét xử dân sự chỉ phát
sinh khi có đơn kiện, nghĩa là người dân tự nguyện nhờ tòa phân xử, chứ tòa
không tự nhiên nhúng tay vào vụ việc. Nguyên lý ở đây là vụ việc chỉ liên quan
tới lợi ích của cá nhân, tổ chức, chứ không phải là lợi ích công cộng. Nói nôm
na là thân ai người nấy lo, nhà nước không lo. Trong quá trình xét xử, nguyên
đơn có thể rút đơn kiện, tòa dừng xét xử; các bên cũng có thể chủ động thỏa thuận
ngoài tòa và đề nghị tòa công nhận thỏa thuận đó. Một người xúc phạm người khác
có thể bị phạt cả tỷ đồng, nhưng trong một vụ khác, một người chửi ba đời người
khác ra nhưng không bị kiện thì cũng không tòa nào đụng đến.
Tóm lại, không bộ, không
cục nào có thể làm thay việc của tòa án trong trường hợp này.
Không nên cổ xúy cho sự can
thiệp bất hợp lý của chính quyền
Nếu Bộ Văn hóa – Thể thao
– Du lịch hoặc Cục Phát thanh, Truyền hình và Thông tin điện tử muốn nhân cơ hội
này lấy lòng dân, tỏ ra yêu nước và tôn trọng nhân phẩm của mỗi cá nhân, đây là
thời điểm lý tưởng để họ xử phạt Duy Mạnh, ví dụ bằng cách ra quyết định cấm
Duy Mạnh biểu diễn.
Đáng tiếc, đó lại là một
quyết định dân túy (nịnh dân) và cũng là tiền lệ xấu: Từ nay về sau, bất cứ nghệ
sĩ nào có phát ngôn bị một bộ phận dư luận coi là thiếu văn hóa, xúc phạm người
khác, không yêu nước, không đạo đức, không hợp thuần phong mỹ tục, v.v. thì các
cục, bộ có liên quan đều có thể dựa vào “tiền lệ Duy Mạnh” để xử phạt nghệ sĩ
đó ngay.
Nếu là người ủng hộ tinh
thần pháp luật, nhà nước pháp quyền, chúng ta không nên tạo cơ hội (đồng nghĩa
với mặc nhiên đồng tình) cho các cơ quan nhà nước, cơ quan hành chính “quản lý”
nghệ sĩ, tùy tiện xử phạt nghệ sĩ “theo ý kiến số đông”, thậm chí có thể xâm phạm
tự do ngôn luận. Việc này, vô hình trung, củng cố cho chế độ kiểm duyệt ngôn luận
vốn đang phổ biến ở nước ta dưới rất nhiều hình thức: xử phạt hành chính, bỏ tù,
cấm báo chí tư nhân, đình bản, v.v.
Vậy nên làm gì? Như trên
đã nói, hoặc là các nạn nhân khởi kiện Duy Mạnh, hoặc là dùng sức mạnh công luận.
Việc khởi kiện không hứa
hẹn hiệu quả, vì quá trình xét xử, chứng minh hành vi vi phạm rất phức tạp và tốn
nhiều thời gian, ngay cả ở những nước phát triển. Cho nên, chỉ có công luận là
mạnh hơn cả. Sức mạnh của công luận nằm ở khả năng tẩy chay Duy Mạnh: tẩy chay
tất cả sản phẩm băng đĩa của Duy Mạnh, tất cả các sô diễn của Duy Mạnh, tất cả
các chương trình âm nhạc có mời Duy Mạnh, tất cả các hãng băng đĩa, bầu sô nào
hợp tác với Duy Mạnh. Đó là cách mà công luận, hay là xã hội dân sự, có thể làm
tốt nhất và văn minh nhất.
“Bình dân Học vụ” là một nhóm viết được thành lập
ngày 10/6/2020 với mục đích tập trung vào những bài viết cung cấp kiến thức căn
bản, đơn giản nhất về logic, triết học, chính trị, pháp luật… cho người đọc Việt
Nam. Phương châm của nhóm là phải bắt đầu mọi thứ từ điều cơ bản nhất: tập cách
tư duy.
No comments:
Post a Comment