BBC phỏng vấn TS Phạm Đỗ Chí
21 tháng 2 2019
Sau
kỳ nghỉ Tết dài truyền thống, Hà Nội và chính phủ Việt Nam đang tất bật bắt tay
vào việc tổ chức kỳ họp thượng đỉnh lần hai giữa Hoa Kỳ và Triều Tiên.
Đây cũng là dịp hiếm có để nhà nước Việt Nam thể
hiện vai trò chính trị và trung gian của mình trên trường ngoại giao thế giới,
và theo tuyên bố của chính phủ nước này, là cơ hội quảng bá Hà Nội cho đầu tư
và thương mại quốc tế.
Nhưng trước cuộc họp còn chuyến thăm chính thức của
chủ tịch Kim Jong-un mà giới quan sát nói là để Bắc Triều Tiên học hỏi mô hình
Đổi Mới của Việt Nam từ 1986, được coi là "thích hợp với hoàn cảnh đặc biệt
của Triều Tiên".
*
BBC
phỏng vấn TS Phạm Đỗ Chí, cựu chuyên viên Quỹ Tiền tệ Quốc tế về chủ đề này. Đầu
tiên là câu hỏi Bình Nhưỡng sẽ học gì, muốn chỉ học điều gì từ Hà Nội.
TS
Phạm Đỗ Chí: Theo quan sát của tôi, với ông Kim Jong-un, điều thiết
yếu là sẽ theo đuổi mục tiêu phát triển kinh tế nhưng không thay đổi về chính
trị, tức là vẫn duy trì chế độ toàn trị như Việt Nam.
Đương nhiên Việt Nam rất hân hoan với việc
"làm thầy" này, và lại có dịp quảng cáo "mô hình phát triển kinh
tế thị trường với định hướng xã hội chủ nghĩa của Việt Nam", mô hình mà
chính ông cựu Bộ trường Đầu tư Kế hoạch Bùi Quang Vinh thành thật thú nhận là
"không có trong lý thuyết mà cũng không ai hiểu trong thực tế".
*
BBC: Thế
còn quan hệ với Hoa Kỳ thì sao, những gì ông biết tại Mỹ trước chuyến đi
thì Tổng thống Trump có thông điệp gì cho chính giới Việt Nam?
TS
Phạm Đỗ Chí: Tổng thống Trump theo dự đoán của tôi trong kỳ họp
riêng với lãnh đạo Việt Nam sẽ kêu gọi họ tăng cải cách nền kinh tế theo hướng
thị trường và giảm xuất siêu với Hoa Kỳ, cũng như tôn trọng và thực hiện nhiều
hơn quyền sở hữu trí tuệ, đại loại theo chiều hướng các kêu gọi với Trung Quốc
như tiền đề cho việc giải quyết cuộc thương chiến đang trong thời kỳ "hưu
chiến' đến 12 giờ đêm ngày 1/3, tức là một ngày sau cuộc họp ở Hà Nội.
Theo tôi, ta cần xem hội nghị Trump - Kim và chuyến
thăm của ông Trump quay lại Việt Nam trong biến chuyển nổi bật nữa ở thời sự
quốc tế. Đó là thời điểm dự kiến kết thúc giai đoạn hưu chiến Mỹ-Trung về
thương mại và đang có những vận động ráo riết từ phía Trung Quốc để ông Tập Cận
Bình cũng họp thượng đỉnh với ông Trump ngay sau cuộc họp Hà Nội, tức là vào
ngày 1/3/19 - dù cũng chưa có tin sẽ họp ở đâu - để xét duyệt và chấp thuận các
cam kết kinh tế và thương mại cấp bộ trưởng ở Bắc Kinh trong tháng 2.
Trung Quốc mong có thảo luận sau khi Tổng thống
Trump mới vừa tuyên bố có thể gia hạn hưu chiến sau ngày 1/03 để tránh khỏi việc
Mỹ tăng thêm thuế suất lên 25% trên các mặt hàng Trung Quốc đang chịu thuế 10%,
cũng như áp dụng lên cả trên 200 mặt hàng mới của Trung Quốc.
Hoa Kỳ phải đắn đo do dự vì nhân cơ hội và cái đà có
sẵn, không thể chỉ chấp nhận vài biện pháp nhập khẩu hàng Mỹ của Trung Quốc để
giảm thất thu thương mại mà phải là các thay đổi căn bản cấu trúc kinh tế Trung
Quốc để giảm các rào cản sản xuất và đầu tư Hoa Kỳ ở Trung Quốc, cũng như chặn
đứng hẳn nạn gián điệp và ăn cắp công nghệ của Mỹ.
*
BBC: Có
cơ hội nào cho Việt Nam đổi vai từ 'người thầy' dạy về Đổi mới kinh
tế cho Bắc Triều Tiên sang vai trò lĩnh hội kinh nghiệm về cải cách thể chế và
thị trường với Mỹ hôm 28/2 khi Tổng thống Trump có cuộc viếng thăm chính thức
hay không?
TS
Phạm Đỗ Chí: Ở đây, Hàn Quốc sẽ đóng vai trò quan trọng nhất. Triều
Tiên có điều kiện lợi ích nhất là sự dẫn dắt và giúp đỡ của Hàn Quốc trong vấn
đề cải tổ thị trường, đầu tư xây dựng hạ tầng vốn là điểm mạnh có sẵn của miền
Bắc với các chi tiêu cao về quân sự, sản xuất hàng tiêu dùng với sự chuyển giao
công nghệ, tiếp cận các thị trường xuất khẩu với lợi thế sẵn của Hàn Quốc, và
nhất là tham dự chuỗi sản xuất của nước này trong các khu liên hợp có sẵn ở khu
vực biên giới hay mở thêm ở các nơi khác với sự đoàn tụ gia đình Hàn-Triều.
Từ kinh nghiệm cũ của Việt Nam, làm sao thích ứng
được với việc bỏ cấm vận từ từ theo lịch trình của thế giới với Triều Tiên, vì
mọi thứ còn tùy theo lịch phi hạt nhân hóa và thực hiện điều này một cách thực
sự của Bình Nhưỡng.
*
BBC: Bản
thân Triều Tiên nên học gì, và tránh sai lầm gì của Việt Nam?
TS
Phạm Đỗ Chí: Cốt lõi nhất của cải tổ thị trường là lập lại hệ thống
giá cả tự do, nhất là trong các nông sản thiết yếu, ví dụ cải tổ thị trường lúa
gạo của Việt Nam những năm 1985-86 là kinh nghiệm quý báu; xóa bỏ hợp tác xã,
cho tự do luân chuyển hàng hóa giữa các miền vùng; mở rộng các mặt hàng tiêu thụ,
ngay cả vài mặt hàng xa xỉ phẩm, để tăng cường động lực làm việc, sản xuất và
tiêu thụ trong đa số tầng lớp dân chúng vốn sống trong nhiều thập niên nghèo khổ,
cả thiếu lương thực chết đói trong nhiều năm.
Bài học hay nhất như là cách đi tắt (shortcut) mà
Việt Nam có thể truyền cho Triều Tiên là tránh dùng những 'quả đấm thép' như
Việt Nam trong những năm 2007-2016, tức là tránh giao vốn cho các xí nghiệp
nhà nước lớn thua lỗ trong sản xuất như Vinashin, Vinalines.
Đây là kinh nghiệm sâu cay nhất của Đổi Mới ở Việt
Nam đã để lại núi nợ công và nợ xấu ngân hàng, mà các chính phủ đương thời và
tương lai ở Việt Nam phải "đổ vỏ". Bình Nhưỡng có may mắn khôn ngoan
phải biết kinh nghiệm này của Hà Nội mà tránh!
Tôi nghĩ rằng Triều Tiên hoàn toàn có thể có bước đi
chắn chắn hơn Đổi Mới ở Việt Nam. Về tài chính, họ có thể được tài trợ nhiều
ban đầu từ Hàn Quốc và các định chế quốc tế như ADB, Ngân hàng Thế giới và Quỹ
Tiền tệ Thế giới nên có thể chi trả những năm đầu cho bội chi ngân sách tăng vọt
vì các chi tiêu công, nhất là cho đầu tư phát triển.
Trong lãnh vực ngân hàng, họ nên mở ngay một Ngân
hàng Trung ương điều hành và hỗ trợ nền kinh tế thị trường dù phôi thai, và cho
phép sớm các ngân hàng tư hỗn hợp (joint ventures) với vốn nước ngoài để thiết
lập từ đầu một hệ thống ngân hàng thương mại vững chắc với sự chuyển giao quản
trị và công nghệ từ bên ngoài, nhất là lại từ Hàn Quốc.
Đây sẽ là bước đi vững chắc so với Đổi Mới ở VN,
đang tiềm tàng quả bom nổ chậm của khối nợ xấu ngân hàng được ước tính bởi các
cơ quan tín dụng quốc tế ở mức 10-12%, thay vì con số chính thức 2-3% GDP.
*
BBC: Cũng
nhân kỳ gặp này nhiều khả năng Tổng thống Donald Trump sẽ kêu gọi cải
cách, thì chính phủ Việt Nam có thể làm gì?
TS
Phạm Đỗ Chí: Vào lúc Việt Nam đang là "tấm gương sáng"
thì chính quyền có thể nhân dịp này công bố một số biện pháp cải cách thể chế
và thị trường, có thể áp dụng nhanh chóng, như là 'pre-emptive
strikes' đáp lại lời kêu gọi của Mỹ mà vẫn giành phần chủ động và sáng
kiến.
Theo tôi, phải dũng cảm thừa nhận là thế giới đi về
phía trước, nên không thể né tránh mãi cải cách thể chế theo hướng nhà nước
pháp quyền.
Cải cách thật sự ở các nước văn minh trên thế giới,
coi như đương nhiên, chỉ có thể xảy ra tại Việt Nam trong điều kiện cực kỳ lý
tưởng (ideal) là "một Nhà nước Pháp quyền thật sự với tất cả quyền lực Nhà
nước thuộc về nhân dân (của dân, vì dân và do dân)". Theo cách đó thì Hiến
pháp hiện hữu cần được sửa để bỏ Điều 4, và phải thiết lập cho công dân quyền bầu
cử và ứng cử trực tiếp. Nếu Chính phủ hay đại biểu Quốc hội không làm được việc,
nhân dân sẽ thay đổi họ bằng những lá phiếu.
Nếu cải tổ thể chế chính trị căn bản gốc này được thực
thi, những chính sách khác như "Phát triển xã hội dân sự", "Phát
triển kinh tế thị trường" sẽ theo sau như bóng với hình vì nhân dân nắm
quyền chủ động.
Nhưng việc đó có thể là về lâu dài, còn trong khi
chờ đợi, các biện pháp chính yếu sau hoàn toàn có thể được thực hiện ngay:
§ Chính phủ và Quốc hội sẽ tổ chức các hội nghị, phiên thảo luận để các tầng
lớp nhân dân, các tổ chức đại diện cho các chủ thể kinh tế xã hội và các chuyên
gia, được tham gia xây dựng luật pháp và thảo luận các chính sách quan trọng
trước khi quyết định ban hành, đảm bảo luật pháp chính sách vì lợi ích của đa số.
§ Cải cách hệ thống tòa án để có minh bạch, độc lập với ảnh hưởng chính trị,
và bảo vệ quyền pháp lý của người dân.
§ Về kinh tế, cần giảm số mức thuế thu nhập cá nhân, tăng ngưỡng thu nhập
chịu thuế, giảm mức thuế tối đa còn 20%, Tạo thuận lợi cho kinh doanh và tiếp tục
tinh giản bộ máy nhà nước ở trung ương và địa phương.
§ Rút ngay bớt các luật lệ kinh doanh và các rào cản hoạt động doanh nghiệp
tư nhân. Cho phép doanh nghiệp tư nhân tham gia đầu tư các công trình cơ sở hạ
tầng, tránh bớt nạn tham nhũng thất thoát trong đầu tư công, như việc xây đường
ở VN hiện đắt gấp ba lần giá bên Mỹ.
*
BBC: Các
vấn đề được cho là liên quan đến một quan niệm cũ về an ninh của thể chế thì
sao? Dân chủ, nhân quyền, quyền biểu tình, tự do báo chí? Việt
Nam thoáng hơn Bắc Hàn nhưng cũng chưa tự do hẳn, theo ông
thì Việt Nam cần làm gì?
TS
Phạm Đỗ Chí: Theo tôi, sớm hay muộn thì cũng cần ban hành quyết
định tha bổng ngay các người đã hoạt động về dân chủ, nhân quyền hay mới đây
kêu gọi bảo vệ chủ quyền lãnh thổ; sửa soạn và đệ trình sớm ra Quốc hội Luật
biểu tình đã bị dời nhiều năm.
Và cũng cần ban hành các đạo luật mới nới rộng tự do
báo chí và truyền thông, và quyền sử dụng Internet tự do hơn. Trung Quốc bị Hoa
Kỳ đưa vào tầm ngắm một phần vì hạn chế thông tin, và theo cách nghĩ của người
Mỹ, nếu anh không có môi trường tự do để sáng tạo thì anh chỉ biết đi ăn cắp sản
phẩm trí tuệ, công nghệ của nước khác. Việt Nam cần tránh vết xe đổ này.
Nhà nước cũng cần cấp phép và đăng ký điều lệ hoạt động
cho các tổ chức xã hội dân sự do nhân dân thành lập: thực hiện cơ chế quản lý
đối với tổ chức dân sự như đối với doanh nghiệp.
Cấp phép cho tổ chức công đoàn tại doanh nghiệp, bắt
đầu trong hai ngành sử dụng nhiều lao động như may mặc, da giày. Điều này liên
quan trực tiếp đến các vụ kiện ở Mỹ cho rằng tại các nước công nhân bị
"áp bức" thì giá hàng rẻ không bình thường, cạnh tranh không 'fair'
với thợ Mỹ.
Tất nhiên, để tăng tiềm năng xã hội, thì cần ban
hành quy chế tài chính cho các tổ chức xã hội dân sự, bao gồm các tổ chức chính
trị xã hội, các tổ chức xã hội nghề nghiệp: được quyền huy động đóng góp từ
nhân dân dưới các hình thức tiền bạc, hiện vật, bất động sản. Miễn thuế thu nhập,
thuế thừa kế cho những khoản đóng góp, hiến tặng.
Các hội văn học, khoa học và kỹ thuật hoạt động như
các hội dân sự của trí thức, phải sống nhờ kinh phí đóng góp của hội viên,
không do ngân sách bao cấp nữa. Thế mới là kinh tế thị trường thực sự.
Tóm lại, hội nghị Kim-Trump không chỉ là cơ hội
ngoại giao mà còn là dịp để Việt Nam xem mình thực sự đang đứng ở đâu, đã đi
những bước gì đúng, sai, để đi tiếp.
Lộ trình thách đố với ông Kim Jong-un sẽ thực hiện
được ra sao đang thu hút sự tò mò của cả thế giới, còn với nước 'đăng cai' hội
nghị, câu chuyện là Việt Nam đã tiến bộ rồi nhưng có dám tiến bộ tiếp
không, nghĩa là tiến tới cải cách thể chế?
---------------
Tiến
sỹ Phạm Đỗ Chí, người từng làm tư vấn cho Tổng bí thư Kaysone Phomvihane của
Lào và Tổng thống Togo, và về Việt Nam làm tư vấn, gần đây có bài kêu gọi 'Việt Nam hãy tỉnh ngủ'
để cải cách chính trị và kinh tế. Ông hiện sống tại Florida, Hoa Kỳ.
No comments:
Post a Comment