Phá
600ha rừng làm hồ có cứu được 100.000 người dân thiếu nước không?
Khải Đơn
07/09/2023
Cùng thử tìm hiểu xây hồ có thực sự cứu nguy cho
người dân vì hạn hán ra sao.
Tôi nhận được rất nhiều chất vấn của người đọc,
chủ yếu tập trung vào các ý sau:
1.
Người dân Hàm Thuận Nam cần có hồ chứa nước để chống hạn hán, tại sao lại ngăn
cấm họ mưu sinh có nước uống, hay bảo vệ rừng chỉ là ý tưởng lãng mạn của các
anh hùng bàn phím?
Để trả lời câu hỏi này, tôi sẽ cố gắng làm rõ
mệnh đề xây hồ nước sẽ chống được hạn hán.
Trước khi hồ Sông Móng – Ka Pét gây xôn xao
dân mạng, thì đến năm 2016, huyện Hàm Thuận Nam sở hữu 14 hồ chứa nước, phục vụ
nước tưới cho 8.000ha cây trồng và cung cấp nước sinh hoạt cho 7.394 hộ dân, với
tổng chiều dài các tuyến kênh mương khoảng 328,2km.(1)
Tôi sử dụng công cụ đo khoảng cách trên Google
Maps và xem được khu vực Mỹ Thạnh sẽ bị chuyển thành hồ Sông Móng – Ka Pét nằm ở
vị trí như sau (các vị trí đo là tương đối, để bạn có thể tưởng tượng khoảng
cách, tôi không có chuyên môn địa lý
Ảnh: Google map
Vùng màu đỏ trong hình, nơi sẽ trở thành hồ Sông
Móng – Ka Pét được bao bọc bởi nhiều hồ khác đã xây dựng nhưng không hề giảm hạn
hán như đã hứa
Vùng rừng xã Mỹ Thạnh sẽ bị xóa sổ làm hồ
cách: hồ Đạ Mi 17km, cách hồ Hàm THuận 26km, cách hồ Biển Lạc 27,7km, Cách hồ
Sông Móng 13,2km, Cách hồ Ba Bàu 17,8km, Cách hồ Đu Đủ 24,64km. Có thể nói, nơi
này đã được bao quanh bởi nhiều hồ nước quy mô lớn mà theo báo
Bình Thuận là “địa phương đang phát huy lợi thế về sản xuất nông nghiệp”
(năm 2023).
Tuy nhiên, cũng chính báo Bình Thuận thừa nhận
rằng Hàm Thuận Nam “là một vùng đất khô hạn”. Có nghĩa là về tự nhiên, nơi đây
sẽ có tháng 3-4 cao điểm mùa khô là khô hạn. Khô hạn với nơi này không phải
thiên tai, đó là đặc tính địa lý của khu vực bán hoang mạc. Cũng như Ninh Thuận,
một số tháng trong năm là mùa khô hạn, là tự nhiên phải khô hạn.
Hiện nay, thông tin “hạn hán” và người dân
đang mong ngóng nước được sử dụng rất triệt để trong những ngày nay để biện
minh cho việc PHẢI LÀM HỒ và PHẢI PHÁ RỪNG MỚI LÀM HỒ ĐƯỢC.
Hạn hán xảy ra như một thiên tai, gần đây có
hai đợt hạn hán lớn xảy ra tại Việt Nam và các quốc gia khu vực xung quanh như
Lào, Campuchia, Thái Lan, Đồng bằng Sông Cửu Long không chỉ riêng Bình Thuận,
trong năm 2016 và năm 2020. Cần nhấn mạnh ở hai năm bản lề này là đây là thiên
tai và không thường xuyên xảy ra.
Tuy nhiên, ta đều biết biến đổi khí hậu đang
khiến thiên tai có xu hướng sẽ cực đoan hơn trong các năm sắp tới. Vậy nghĩa
là, nếu tỉnh Bình Thuận cực kỳ quan tâm tới hạn hán, thì cũng nên cực kỳ quan
tâm đến lũ quét.
Ta quay trở lại câu hỏi các hồ chứa nước có thực sự
giúp cải thiện tình trạng hạn hán không?
Trước dự án hồ Ka Pét này, đã có 14 hồ tồn tại
từ năm 2016, và đã trải qua thử thách hạn hán năm 2020.
Tháng 5/2020, cũng báo Bình Thuận viết “hồ Tà
Mon, huyện Hàm Thuận Nam đã
hết nước, không còn nguồn nước để cung cấp cho sản xuất. Hồ Ba Bàu,
Tân Lập, Đu Đủ mực nước cũng xuống thấp nên diện tích thanh long trên địa bàn
huyện này thiếu nước tưới, hàng ngàn hộ dân thiếu nước sinh hoạt” (2), và “Có
khoảng 26.000 hộ dân với khoảng 97.000 nhân khẩu ở khu vực nông thôn tại 38 xã,
phường, thị trấn thiếu nước sinh hoạt cục bộ”.
Vậy 14 cái hồ, sau 5 năm thử nghiệm qua 2 đợt
hạn hán, vẫn gần 100.000 người thiếu nước sinh hoạt. Các cái hồ đó đã thực sự
phát huy vai trò chống hạn hán như nó nói không? Câu này bạn tự tìm câu trả lời.
Quay trở lại với anh Tifosi, cáo buộc các độc
giả có ý muốn bảo vệ rừng là không “thương tiếc cho gần 100.000 người dân Bình
Thuận thiếu nước sinh hoạt, sản xuất”. Vì lý do đạo đức, nhiều người đọc chùn
bước. Tất nhiên không ai trong chúng ta muốn sống thiếu nước, vậy người đọc lập
tức sẽ cảm thấy mình sai trái khi làm vậy với dân Bình Thuận, họ không dám nghĩ
tới chuyện bảo vệ khu rừng nữa. Hoặc họ nghĩ có khi xây thêm một cái hồ nữa thì
sẽ bớt khát cho dân ở đó. Nhưng nếu hạn hán tới mà hồ cạn sạch như năm 2020 thì
tác dụng của hồ là gì?
Người dân Hàm Thuận Nam ít nhất đã cho chính
quyền Bình Thuận ít nhất 14 lần làm hồ để cứu họ có nước sinh hoạt sản xuất,
nhưng chính những cái hồ đó vào mùa hạn hán cũng hết nước và cũng 100.000 nhân
khẩu đó không hề có nước sinh hoạt dù có hồ. Vậy nghĩa là, lý luận xây hồ sẽ giảm
hạn hán là không đáng tin cậy.
Bạn có phá hết luôn rừng Núi Ông, rừng Mỹ Thạnh
xây thêm một cái hồ nữa cũng không hề có gì chắc chắn nếu hạn hán xảy đến thì
luận điệu các hồ trữ nước đã hết nước không xảy ra thêm một lần nữa như bài viết
bên trên.
2.
Tính đến các nguy cơ thời tiết cực đoan khác
Vì tỉnh Bình Thuận quá lo lắng cho sự hạn hán
cực đoan vì biến đổi khí hậu của Hàm Thuận Nam, tôi nghĩ mình cũng nên chú ý
tính toán thêm một thái cực thời tiết cực đoan khác là lũ lụt ở vùng này.
Khi tôi tìm đến thông tin lũ lụt thì tìm được
bài viết vào tháng 9/2022, khi có bão số 4 xảy ra và đi ngang qua nơi này. Bản
tin trên báo Bình Thuận viết, “UBND huyện Hàm Thuận Nam yêu cầu UBND các xã Hàm
Thạnh, Mương Mán, Hàm Mỹ, Hàm Kiệm thông báo kịp thời cho người dân trên các
phương tiện truyền thanh và người dân dọc tuyến xả lũ từ các hồ chứa nước Sông
Móng, Ba Bàu không
lưu thông qua lại trên tuyến xả lũ trong thời gian trên“. (4)
Vào tháng 10/2022, Hàm Thuận Nam bị ngập lụt nặng
nề, ở khu vực gần UBND xã Tân Lập và thị trấn Thuận Nam (6). Báo Bình
Thuận viết, “mưa lớn cục bộ kết hợp lượng nước lũ từ thượng
nguồn đổ về lưu vực sông Phan gây lũ, ngập
lụt diện rộng trên địa bàn các xã, thị trấn của huyện Hàm Thuận
Nam” (7) thiệt hại 2,1 tỷ đồng, nhiều nhà dân và vườn thanh long ngập trong nước
lũ. Xã Tân Lập là nơi có đập Tà Mon, hồ Tân Lập. Các hồ này cũng không hề làm
được chức năng điều tiết chống lũ như nó được dự tính là chống hạn giảm lũ.
Cách đây chỉ vài ngày, vào ngày 2/9/2023, vì
mưa lớn, hồ Lòng Sông và hồ Hàm Thuận dâng cao, “mực nước hồ Hàm Thuận sẽ
đạt cao trình mực nước cao nhất trước lũ 602,5m trong ngày 2/9” (5).
Vậy có nghĩa là ở Hàm Thuận Nam, tình trạng hạn
hán xảy ra vào 2016, 2020 là do thiên tai ở quy mô lớn. Nhưng lũ lụt thì năm
nào cũng xảy ra vào mùa mưa bão. Nước thì từ thượng nguồn về ào ạt làm nước
dâng lên nhanh chóng. Vườn thanh long ngập, nhà và đường phố cũng ngập. Mà thượng
nguồn của Hàm Thuận Nam nằm ở đâu? – Nó nằm ở chính khu vực rừng núi Ông, Mỹ Thạnh
sắp bị phá và khu vực Lâm Đồng cao hơn đó.
Vậy kịch bản xây thật nhiều hồ chống hạn không
hề chứng minh được tác dụng của nó khi hạn hán thực sự tới, nhưng lại rất chắc
chắn có thể gây ra lũ quét nếu rừng đặc dụng và rừng phòng hộ ở trên cao bị cạo
sạch.
Giữa hai kịch bản này, bạn nghĩ 100.000 người
dân Bình Thuận cần gì? – Làm sao tôi biết được, không hề có cuộc thăm dò ý kiến
của chính người dân ở các khu vực trên cho biết họ cần gì cả, anh Tifosi và cả
tôi đều đoán mò hết.
3.
Đánh giá tác động môi trường của dự án này cho thấy điều gì?
Khi một dự án như hồ Ka Pét ra đời, sẽ cần có
một cái hồ sơ tên là đánh giá tác động môi trường nộp cho Bộ Tài Nguyên Môi Trường.
Và hồ sơ này, là người dân, bạn hoàn toàn có thể truy cập tại 2 link tôi để ở số
(8). Nếu bạn có chuyên môn về kiến trúc và xây dựng, tôi mong bạn sẽ dành thời
gian đọc để xem những thông tin trong đây có gì.
Với kỹ năng hạn hẹp của một người viết, tôi đọc
một số chi tiết sau:
Tại trang 13 của báo
cáo đánh giá tác động môi trường, loại đất được ghi là “Diện tích sử
dụng đất của dự án: 697,73ha (Nghị Quyết số 93/2019/QH14 ngày 26/11/2019
của Quốc hội, đã cập nhật lại diện tích đất có rừng theo số liệu
kiểm kê hiện trạng rừng được Phân viện điều tra quy hoạch rừng Nam Bộ
lập tháng 12 năm 2020 và cập nhật lại hiện trạng rừng trồng đến thời
điểm tháng 04/2022)” Trong bản tóm tắt của báo cáo cũng tương tự, không hề nêu
rõ về cơ cấu rừng trong 697,73ha này là gì. Nếu không biết cơ cấu rừng và môi
trường từng phần, thì báo cáo sẽ đánh giá tác động của cái gì trên diện tích
đó?
Tại trang 16, phần đánh giá về tác động xấu đến
các đối tượng tự nhiên được chia ra là sông suối, hồ đập. Bạn có biết rừng đặc
dụng, rừng phòng hộ được xếp vào nhóm nào không? Nó được xếp vào nhóm “các đối
tượng tự nhiên khác” trong vỏn vẹn một cái gạch đầu dòng 5 dòng có nội dung như
sau: “Gần khu vực dự án không có rừng, khu dự trữ sinh quyển, vườn
quốc gia, khu bảo tồn thiên nhiên, khu dự trữ thiên nhiên thế giới. Tuy
nhiên ở khá xa dự án khoảng 5km về phía Tây Nam có khu bảo tồn thiên
nhiên Núi Ông. Trong vùng ngập lòng hồ không có di tích văn hóa lịch sử,
chỉ có khoảng 30 ngôi mộ của đồng bào dân tộc xã Mỹ Thạnh”.
137,95ha rừng đặc dụng, 1/5 lượng đất sẽ xài
cho một dự án khổng lồ rộng 600ha, được đánh giá bằng 5 dòng, và trong 5 dòng
đó nó bị xóa xổ hoàn toàn là không tồn tại. Xin lưu ý, đây cũng là bản đánh giá
tác động môi trường mà người dân nhận được, có trong tay các đại biểu quốc hội.
Bản đánh giá này đã xóa xổ 1/5 diện tích rừng đặc dụng khỏi dự án như chưa từng
có sự tồn tại.
Càng đọc sâu vào bản báo cáo này, tôi càng thấy
sự không đáng tin cậy của nó. Cụ thể, trong cùng trang 17, ở đầu trang viết có
30 ngôi mộ của đồng bào dân tộc xã Mỹ Thạnh, đến giữa trang nó đã trở thành 20
ngôi mộ. Không biết bằng cách màu nhiệm nào các thạc sĩ, kỹ sư chủ nhiệm cái đề
tài này đủ can đảm xóa xổ 10 ngôi mộ trong nửa trang giấy và khẳng định “Trên
diện tích đất của dự án không có nhà cửa của người dân và công trình
hạ tầng nào ngoài 20 ngôi mộ nằm trong vùng ngập lòng hồ”. Bạn có xây mộ
của người thân tại đó không nếu bạn không có nhà tại đó? – Càng đọc báo cáo tôi
càng thấy cái báo cáo này như một cuốn tiểu thuyết bịa đặt vậy.
Đến trang 18, ở phần “Tóm tắt các nguồn gây
tác động đến môi trường của dự án trong giai đoạn thi công dự án”, có một
chi tiết tôi chú ý đó là phần Phát quang thực vật, san nền, được các anh chị
làm báo cáo ghi mức độ tác động là “tất yếu, tạm thời và “trung bình”. Không rõ
chặt sạch rừng có phải là tạm thời không thì tôi không diễn giải được.
Tới một hoạt động khác cùng trang, khác cột là
“Rà phá bom mìn, Phát quang thực vật, san nền” để giải phóng mặt bằng, thì
tác động được ghi là “Tất yếu, lâu dài, mức độ cao”. Thứ nhất là việc phân chia
này không hiểu vì sao cùng một yếu tố được viết thành 2 cột, với 2 mức độ khác
nhau dù cùng là một hoạt động là san nền. Còn đánh giá cao, trung bình, thấp
cũng không được giải thích cụ thể là dùng phương pháp nào, do chúng tao nhìn mà
thấy hay tự tưởng tượng ra điền đại vô cho xong thì không rõ. Tôi nhấn mạnh,
không hề có mức độ, chuẩn mực, phương pháp nào được giới thiệu ở bảng này.
Tới trang 51, khi trích dẫn báo cáo kiểm kê hiện
trạng rừng trong diện tích dự án, thì bảng này lại lòi ra 136,88ha rừng đặc dụng,
bên trên thì không có rừng bên dưới thì có rừng là sao vậy? Cũng không hiểu mấy
người làm cái báo cáo này có đọc không hay ngồi google xong cắt dán nữa.
Để biện minh cho dự án hồ, báo cáo này viết ở
trang 39 (xem theo đánh số trang, trên file PDF là trang 70) giải thích về sự
phù hợp của dự án như sau: “Vị trí thực hiện dự án “Hồ chứa nước Ka
Pét”, thuộc xã Mỹ Thạnh và xã Hàm Cần, huyện Hàm Thuận Nam, tỉnh Bình
Thuận. Tại huyện Hàm Thuận Nam tình trạng hạn hán, thiếu nước nghiêm
trọng trong mùa khô liên tục xảy ra những năm gần đây với mức độ ngày
càng mạnh và khốc liệt hơn làm ảnh hưởng rất lớn đến đời sống người dân và phát triển
kinh tế xã hội của địa phương”.
Mời bạn xem lại ý 1 và 2 bên trên của tôi. Hạn
hán chỉ xảy ra ở nơi đây năm 2016 và 2020, trong khi đó lũ lụt xảy ra ở đây
hàng năm.
4.
Một vài người đọc nói bài
viết trước của tôi sử dụng số liệu họp quốc hội năm 2019 cũ rồi, Quốc
hội đã thay đổi sửa đổi, dự án đã tốt lên rồi.
Bạn có thể đọc thông tin cả hai phiên họp quốc
hội năm 2019 và 2023 tại đây (3a) và (3b). Thông tin về diện tích rừng đặc dụng
trong hai kỳ họp này thay đổi rất ít, nghĩa là đến kết luận năm 2023, đất rừng
đặc dụng là 137,95 ha (giảm 24,6ha); đất rừng phòng hộ là 0,51ha (giảm 0,4ha);
đất rừng sản xuất là 440,4ha (giảm 30,69ha).
Các loại rừng/đất được sử dụng làm hồ Ka Pét
(từ ĐTM tháng 6/2023)
Nghĩa là tổng diện tích rừng đặc dụng vẫn chiếm
khoảng 1/5 diện tích toàn dự án, là diện tích phá rừng cực kỳ lớn. Thay đổi
quan trọng nhất giữa hai phiên họp 2019 và 2023 là… tăng tiền đổ vào đầu tư
thêm 288 tỷ đồng. Tiền đó là đầu tư của chính phủ. Tiền thuế của bạn đang được
sử dụng để phá rừng, nhưng giờ thì nhiều tiền hơn năm 2019.
Ngoài ra, những câu hỏi mà các đại biểu quốc hội
nêu vào năm 2019 như tại sao trồng lại rừng mới chỉ là keo lai, giáng hương, bạch
đàn… không được trả lời hay có giải pháp gì hết trong phiên họp mới này. Câu hỏi
về độ đa dạng sinh học cực lớn của 20% diện tích là rừng đặc dụng sẽ bị đem đấu
giá cũng không được trả lời trong phiên họp 2023.
5.
Hai ngày vừa qua, Facebook Đoàn Đại biểu Quốc Hội tỉnh Bình Thuận liên tục đăng
các post về dự án này, sử dụng các luận điểm sau: “Bao năm qua, khát, khô là điều
hiển nhiên của người dân Hàm Cần, Mỹ Thạnh… Do vậy, khi Quốc hội thông qua việc
xây dựng hồ Ka Pet để mang lại cuộc sống mới cho người dân nơi đây, đã khơi dậy,
tiếp thêm niềm khát khao cháy bỏng trong họ”.
Trang
FB của Đoàn Đại Biểu Quốc Hội tỉnh Bình Thuận viết: “Theo UBND huyện
Hàm Thuận Nam, ngay bây giờ, người dân ở 2 xã Hàm Cần, Mỹ Thạnh cũng mong ngóng
sớm xây dựng hồ Ka Pet để có nước sản xuất, có cuộc sống mới. Bởi trong mùa khô
rồi, chứ không đâu xa, người dân ở đây đã ra sông Linh đào giếng lấy nước cho
sinh hoạt, nên nước cho sản xuất là một sự xa xỉ. Sao có thể không quan tâm,
khi đã gần 50 năm sau giải phóng mà 2 xã còn nhiều đồng bào thuộc diện nghèo, cận
nghèo đến vậy (Mỹ Thạnh: nghèo chiếm 66%, cận nghèo 11%; Hàm Cần: nghèo 20,53
%, cận nghèo 42,67% dân số), bất chấp những chính sách hỗ trợ liên tục được triển
khai. Bởi cái chính là chính quyền có cấp đất 04, đất dân tự khai phá, hộ ít nhất
cũng khoảng 1ha đất, hộ nhiều cũng tới 2 – 4 ha đất nhưng không có nước thì chỉ
hy vọng đến “con cá” được cho, chứ làm sao phát huy “cần câu”, dù đã được tập
huấn kỹ thuật trồng, nuôi cây này, con nọ”.
Tôi không rõ là năm 2016 lúc đã có mớ hồ Sông
Móng, hồ Ba Bàu, Hồ Đu Đủ, Hồ Tân Lập cách xã Mỹ Thạnh chỉ 10-20km, sao mãi bảy
năm sau tới 2023 mà bà con ở đó vẫn nghèo 66% như vậy? Đó đâu phải là lỗi của
50 năm sau giải phóng? Con số đó cũng chứng minh là xây những 14 cái hồ rồi mà
người dân vẫn không bớt nghèo, thì có xây thêm một cái hồ nữa các bạn có chắc
chắn là hết nghèo không?
Không ai có thể chắc chắn và chính quyền tỉnh
Bình Thuận cũng không hề chứng minh được sự chắc chắn của họ. Trong khi xã Mỹ
Thạnh nằm trong bán kính cách một đống hồ bên trên chỉ từ 10-20km, mà vẫn nghèo
66%. Vậy hồ không thể nào là nguyên nhân giúp ta nhanh giàu được các bạn ạ.
6.
Bạn có thể làm gì nếu chỉ là một cá nhân yếu ớt?
Trong báo cáo đánh giá tác động môi
trường ở link bên dưới có đầy đủ hết tên họ và số điện thoại cũng như
học vị của những người đã ngồi sáng tác ra cái báo cáo đánh giá tác động môi
trường cẩu thả trên. Nó là một mắt xích quan trọng để dự án này được đại biểu
quốc hội nhắm mắt thông qua.
Nếu bạn làm trong giới học thuật, bạn có thể chất vấn họ đã thực hiện
cái báo cáo kỳ cục trên kiểu gì mà cho ra các đánh giá ảo diệu và không đáng
tin cậy như vậy.
Nếu bạn là một người bình thường, hãy lên trang web của tỉnh Bình Thuận,
Facebook của ủy ban nhân dân tỉnh bình thuận, huyện Hàm Thuận Nam, Facebook của
Đoàn đại biểu quốc hội và tag họ vào các đối thoại phải trả lời về những quyết
định này.
Những gì mà FB Đoàn Đại biểu Quốc hội Tỉnh Bình Thuận (10) nỗ lực viết
và đáp trả những ngày này cho thấy, họ đang lắng nghe và họ sẽ phải lắng nghe những
gì bạn nói.
_____
Chú thích trong bài:
(1) https://baobinhthuan.com.vn/ham-thuan-nam-thuc-hien-tai-co-cau-nganh-thuy-loi-7839.html
(2) https://baobinhthuan.com.vn/cap-do-han-han-o-binh-thuan-cang-tang-86008.html
(3b) https://quochoi.vn/tintuc/Pages/tin-hoat-dong-cua-quoc-hoi.aspx?ItemID=76070
(5) https://baobinhthuan.com.vn/xa-lu-ho-long-song-va-ho-ham-thuan-111818.html
(6) https://baobinhthuan.com.vn/ham-thuan-nam-thiet-hai-nang-do-mua-lu-trong-dem-101657.html
(7) https://baobinhthuan.com.vn/ham-thuan-nam-uoc-thiet-hai-2-1-ty-dong-do-mua-lu-101722.html
(8) https://monre.gov.vn/VanBan/Lists/VBDuThao/Attachments/1818/bao%20cao%20DTM%20Kapet%20Tham%20van.pdf
(9) https://baobinhthuan.com.vn/ham-thuan-nam-phat-huy-loi-the-san-xuat-nong-nghiep-106616.html
No comments:
Post a Comment