Dữ
liệu ảnh vệ tinh tiết lộ quy tắc vận hành đập thủy điện thượng nguồn sông
Mekong
Anh Vũ - Tia Sáng
Thiếu những dữ liệu chi tiết về những đập thủy điện
ở thượng nguồn sông Mekong, không ai có thể kiểm chứng được chính xác là liệu
chúng có phải là nguyên nhân chính dẫn đến hạn hán, khô kiệt ở hạ nguồn hay
không.
https://tiasang.com.vn/wp-content/uploads/2022/07/Anh-tin-song-Mekong.jpg
Đập Nọa Trát Độ
trên sông Lan Thương (Mekong) ở Phổ Nhĩ, Vân Nam, Trung Quốc. Nguồn: landee.cn
Để làm sáng tỏ điều đó, một nhóm các nhà nghiên
cứu Việt Nam là Vũ Trung Dũng (ĐH Công nghệ và Thiết kế Singapore), Đặng Đức
Thành (ĐH Nam Florida, Mỹ) và đồng nghiệp quốc tế đã thực hiện nghiên cứu và xuất
bản công bố “Satellite observations reveal 13 years of reservoir filling
strategies, operating rules, and hydrological alterations in the Upper Mekong
River basin” (Các quan sát vệ sinh tiết các chiến lược tích nước hồ chứa, các
quy tắc vận hành và những biến đổi thủy văn trên lưu vực thượng Mekong) trên tạp
chí Hydrology and Earth System Sciences.
Trên thực tế thì việc chứng minh những lời chỉ
trích các đập thủy điện thượng nguồn của Trung Quốc là đúng cũng đầy thách thức
vì thiếu dữ liệu một cách đầy đủ và chi tiết. Trung Quốc thường không mấy công
khai với cộng đồng quốc tế dữ liệu vận hành các đập thủy điện hay chế độ thủy
văn của chúng. Những thông số này rất quan trọng bởi “sông Mekong chảy trong
biên giới Trung Quốc hơn 2.000 km và tạo ra một thứ quyền lực tự nhiên phi đối
xứng với tất cả các quốc gia ven sông”, các nhà nghiên cứu viết như vậy trong
công bố. Mặt khác, dù chỉ có 11 trên hơn 100 đập thủy điện ở thượng Mekong
nhưng các đập của Trung Quốc lại có dung tích lưu trữ khổng lồ và kiểm soát một
cách khá lớn lưu lượng dòng chảy. “Hiểu biết về những quyết định trong quản lý
đóng vai trò quan trọng với các quốc gia hạ nguồn sông”, TS. Stefano Galelli
(ĐH Công nghệ và Thiết kế Singapore), tác giả chính của nghiên cứu chia sẻ trên
trang web của trường. “Ngành công nghiệp năng lượng Lào có thể sử dụng dữ liệu
này để vận hành các đập tốt hơn, nhất là trong các đợt hạn hán. Nông nghiệp, một
lĩnh vực kinh tế quan trọng khác ở Campuchia và Việt Nam, cũng có thể sử dụng
những dữ liệu này”.
Vì vậy, với bài toán này, các nhà nghiên cứu
quyết định sử dụng các hình ảnh vệ tinh (Landsat 5, 7 và 8), mô hình độ cao kỹ
thuật số (DEM) và các mô hình thủy văn có độ phân giải cao, vốn là những công cụ
hữu hiệu để các nhà khoa học có được dữ liệu theo thời gian. Từ đó, họ đã thử ước
tính cách nước được tích lại trong hồ chứa và xả trong một tháng trong từng đập
trong suốt một thập kỷ, từ năm 2008 đến năm 2020.
Những gì họ thu được là 11 đập của Trung Quốc
được xây dựng trên dòng chảy chính của sông Mekong, trong đó đáng chú ý là đập
Tiểu Loan và Nọa Trát Độ, có năng lực lưu trữ khoảng 42 km3, tương
đương 55% lưu lượng chảy hằng năm ở Bắc Thái Lan và Lào. Khả năng lưu trữ nước
của các đập này dao động hằng năm, theo các mùa khô và mùa mưa, dạng khí hậu phổ
biến của vùng nhiệt đới gió mùa. Theo các nhà nghiên cứu thì đây chính là điểm
thú vị: kết quả phân tích chỉ dấu là sự vận hành của các đập không hề thay đổi
ngay trong thời kỳ hạn hán ảnh hưởng đến cả vùng vào năm 2019-2020.
Nhận xét về phát hiện này, TS. Galelli cho biết
“chúng tôi đã tự hỏi là liệu việc xả nước khẩn cấp của các đập thượng nguồn này
có giúp làm giảm bớt tác động của hạn hán hay không”. Khi các đập quyết định
lưu trữ nước trong các hồ chứa, lượng nước chúng giữ lại khá lớn, ví dụ trong
khoảng hai năm, hai đập Tiểu Loan và Nọa Trát Độ, được xây dựng lần lượt vào
năm 2009 và 2012, đã hoạt động ổn định nhờ giữ lại 15% đến 23% lưu lượng hàng
năm. Do đó, nếu các đập này tích nước thì lưu lượng hạ nguồn sẽ bị
giảm sút.
“Việc khám phá ra mẫu hình tích nước đem đến
những thông tin bổ sung rất quan trọng, vì 65 km3 nước khác
trên sông Mekong đã được lập kế hoạch tích trữ”, TS. Vũ Trung Dũng, tác giả thứ
nhất và là một nghiên cứu sinh của trường ĐH Công nghệ và thiết kế Singapore,
nói. “Việc hiểu về các chiến lược tích nước có thể giúp các quốc gia hạ nguồn
chuẩn bị cho tình trạng khan hiếm tạm thời”. Và sau đó, hỗ trợ cho câu hỏi có
thể làm gì để cải thiện cách quản lý nước trên sông Mekong.
No comments:
Post a Comment