Nga
và Ukraine đồng ý mở lại cảng Odessa, giảm bớt khủng hoảng lương thực
Cù Tuấn dịch từ The Economist
Tháng Bảy
25, 2022,
Giá
ngũ cốc đã giảm. Nhưng liệu thỏa thuận có thể duy trì được không?
Sau 5
tháng giao tranh đẫm máu giữa Ukraine và Nga, vào ngày 22 tháng 7, phái viên của
các nước đã bắt tay gay gắt tại Istanbul để ký kết một thỏa thuận nhằm mở lại
các cảng của Ukraine để xuất khẩu ngũ cốc cho một thế giới đói kém. Khi giá lúa
mì thế giới giảm hơn 6%, quay trở lại mức trước chiến tranh, Tổng thư ký Liên hợp
quốc António Guterres đã ca ngợi hiệp định này là “một ngọn hải đăng trên Biển
Đen”. Ông khẳng định, thỏa thuận này không chỉ có lợi cho bên này hay bên kia,
mà là cả thế giới.
Đối với những
người nghèo nhất thế giới, thỏa thuận này tới đúng lúc. Liên Hợp Quốc cho biết
828 triệu người đang bị đói mỗi ngày và 50 triệu người ở 45 quốc gia đang trên
bờ vực của nạn đói. Phần còn lại của thế giới, vốn đang vật lộn với lạm phát
cao, sẽ hy vọng được cứu trợ phần nào chi phí sinh hoạt. Ukraine là một trong
những quốc gia xuất khẩu lúa mì, lúa mạch, ngô và dầu hướng dương quan trọng nhất
thế giới. Nhưng Ukraine đã không thể vận chuyển hầu hết các loại nông sản kể từ
khi cuộc chiến bắt đầu vào tháng 2. Nga đã chiếm các cảng của Ukraine ở Biển
Azov và phong tỏa các cảng trên Biển Đen; Ukraine đã gài thủy lôi cho các vùng
biển họ quản lý được để ngăn chặn một cuộc xâm lược bằng lính đổ bộ.
Tại
Istanbul, các đặc phái viên của các bên tham chiến — Sergei Shoigu, Bộ trưởng
Quốc phòng Nga và Oleksandr Kubrakov, Bộ trưởng Cơ sở hạ tầng của Ukraine — ngồi
cách xa nhau nhất có thể trên một chiếc bàn dài, được ngăn cách bởi ông
Guterres và Recep Tayyip Erdogan, tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ. Họ không ký một hiệp định
với nhau, mà ký những hiệp định riêng biệt với LHQ. Cùng với việc cho phép các
chuyến hàng thực phẩm từ Odessa và hai cảng khác, LHQ cho biết thỏa thuận này
cũng sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc xuất khẩu phân bón của Nga. (Các biện
pháp trừng phạt của phương Tây miễn trừ thương mại nông sản của Nga, nhưng Mỹ
và châu Âu cũng hứa hẹn sẽ đối phó với các tác động gián tiếp “làm nguội lạnh”
lệnh cấm.)
Thỏa thuận
sẽ tạo ra một “trung tâm điều phối chung” (JCC) ở Istanbul, với sự tham gia của
các bên tham chiến, Thổ Nhĩ Kỳ và LHQ. Nó sẽ giám sát sự qua lại của các tàu chở
hàng ra vào các cảng của Ukraine, và kiểm tra chúng để đảm bảo chúng không chở
“hàng hóa trái phép” (tức là vũ khí). Không có đại diện nào của Nga sẽ được
phép đến các cảng của Ukraine. Và Ukraine khẳng định rằng các tàu chiến Nga sẽ
không được phép hộ tống các tàu chở hàng.
Thay vào
đó, các phi công Ukraine sẽ hướng dẫn các tàu trong vùng biển Ukraine. Việc kiểm
tra các tàu vận tải sẽ do JCC thực hiện tại các cảng của Thổ Nhĩ Kỳ. Mykhailo
Podolyak, cố vấn của Tổng thống Ukraine, Volodymyr Zelensky, đã tweet: “Trong
trường hợp có khiêu khích, hãy đáp trả bằng biện pháp quân sự ngay lập tức.” Thỏa
thuận sẽ có hiệu lực trong thời gian gia hạn 120 ngày.
Nhưng thỏa
thuận này cũng có những khoảng trống lớn. Lộ trình của “hành lang nhân đạo hàng
hải” vẫn chưa được thiết lập; và do vậy chưa rõ khoảng cách tối thiểu giữa tàu
chở hàng và tàu quân sự, máy bay hoặc máy bay không người lái sẽ được yêu cầu
tránh xa là bao nhiêu. Không rõ ai sẽ thực hiện việc khai thác cần thiết để
khai thông một con đường biển đến Ukraine. LHQ thừa nhận họ không có biện pháp
thực thi.
Cũng không
có bất kỳ dấu hiệu nào cho thấy thỏa thuận sẽ dẫn đến một thỏa thuận hòa bình rộng
lớn hơn. Thay vào đó, nó tương đương với một lệnh ngừng bắn trên thực tế. Các
bên nhất trí rằng họ “sẽ không thực hiện bất kỳ cuộc tấn công nào nhằm vào tàu
buôn, tàu dân sự khác và các cơ sở cảng”. Thỏa thuận này có thể được thực hiện
một phần, nhờ sự thay đổi gần đây trong cán cân quyền lực hải quân sau một số
diễn biến: việc trục xuất quân Nga khỏi đảo Rắn vào tháng trước; vụ chìm tàu Moskva
của Nga ở Biển Đen; sự tăng cường phòng thủ bờ biển của Ukraine, cùng với việc
cung cấp các tên lửa của phương Tây.
Với sự
giúp đỡ của phương Tây, Ukraine đã và đang cố gắng mở rộng các tuyến đường xuất
khẩu thay thế — xuôi dòng sông Danube và đi bằng đường sắt và đường bộ đến Tây
Âu. Nhưng năng lực hạn chế của các tuyến vận tải này không thể bù đắp cho các cảng
Biển Đen. Ukraine chỉ xuất khẩu khoảng 2 triệu tấn ngũ cốc mỗi tháng, so với
khoảng 5-6 triệu tấn một tháng trước chiến tranh. Tệ hơn nữa, những hầm chứa
nông sản chưa bị phá hủy trong chiến tranh đã đầy một nửa. Với khoảng 60 triệu
tấn ngũ cốc dự kiến từ vụ mùa năm nay bắt đầu được thu hoạch,
Ukraine thiếu kho dự trữ cho khoảng 15-18 triệu tấn ngũ cốc. Nếu nông sản không
thể được chuyển đi sớm, một số lượng lớn sẽ bị thối rữa.
Thỏa thuận
Istanbul sẽ cho phép nông dân Ukraine bán được nhiều sản phẩm của họ hơn và do
đó kiếm được nhiều tiền hơn để mua hạt giống và phân bón cho mùa vụ tới. Hai yếu
tố khác đang giúp giá thế giới giảm. Một là vụ thu hoạch ở Bắc bán cầu đang diễn
ra tốt đẹp; Nga dự kiến sẽ thu được một vụ lúa mì kỷ lục khoảng
90 triệu tấn. Thứ hai là đồng đô la Mỹ mạnh lên, điều này làm cho hàng hóa bằng
đô la trở nên đắt hơn đối với nhiều người mua và tạo ra động lực cho nông dân
đưa nhiều nông sản của họ ra thị trường.
Mặc dù vậy,
cuộc khủng hoảng lương thực vẫn chưa kết thúc. Giá ngũ cốc có thể giảm 1/3 so với
mức đỉnh đầu năm nay, nhưng vẫn cao hơn 40% so với giá vào tháng 1 năm 2020.
Nhiên liệu, phân bón và các nguyên liệu đầu vào khác vẫn đắt. Và một cuộc chiến
kéo dài vẫn bùng phát: giao tranh có thể kéo dài đến năm 2023. Điều đó đặt ra
câu hỏi liệu thỏa thuận có thể thực sự duy trì được hay không, và Ukraine có thể
sản xuất bao nhiêu lương thực.
Giả sử thỏa
thuận này có hiệu lực, vẫn chưa rõ nó có thể có hiệu lực trong bao lâu. Có thể
sẽ mất từ một đến hai tháng trước khi những con
tàu đầu tiên – dự kiến là
những tàu bị mắc kẹt tại các cảng của Ukraine kể từ khi chiến tranh bắt đầu –
có thể ra khơi. Việc đưa các tàu mới vào cảng sẽ mất nhiều thời gian hơn do cần
thiết lập cơ chế giám sát, tìm các chủ tàu và thủy thủ đoàn có thiện chí và
thương lượng mức bảo hiểm cần thiết.
Michael
Magdovitz của Rabobank, một công ty cho vay của Hà Lan, cho rằng Ukraine có thể
tăng gấp đôi công suất xuất khẩu của mình lên khoảng 4 triệu tấn một tháng,
không xa so với con số trước chiến tranh. Nhưng nếu có sự chậm trễ và các tàu
không thể rời Odessa vào tháng 10, ông nói thêm, một số thu hoạch vụ mùa có thể
bị mất. Bất kỳ sự chậm trễ nào trong thỏa thuận có thể gây ra thêm xáo trộn thị
trường. Ông Magdovitz nói: “Có nguy cơ tăng giá nông sản rất lớn nếu thỏa thuận
tan vỡ. Thị trường sẽ tăng vọt.”
Nhiều người
tự hỏi liệu thỏa thuận này có quá tốt để trở thành sự thật hay không. Giám đốc
điều hành của một công ty kinh doanh nông sản thực phẩm lớn cho biết: “Tôi rất
vất vả để tìm hiểu xem thỏa thuận này mang lại lợi ích gì cho người Nga. Rốt cuộc,
ông Putin đã phá vỡ các thỏa thuận ngừng bắn trước đó ở Ukraine. Và tại sao ông
ta lại tặng cho Ukraine một con đường huyết mạch kinh tế khi quân đội của ông
ta đang vật lộn để tiến về phía trước trên chiến trường?”
Alexander
Gabuev của Carnegie Endowment for International Peace, một tổ chức tư vấn của Mỹ,
lập luận rằng việc ông Putin quay xe phần lớn là phản ứng trước sức ép từ các
quốc gia thân thiện trong và xung quanh Trung Đông – đặc biệt là Thổ Nhĩ Kỳ, quốc
gia hiện đóng vai trò là một nền kinh tế quan trọng nối giữa Nga và thế giới
bên ngoài. “Khi nói đến cuộc chiến địa kinh tế của Điện Kremlin chống lại
phương Tây,” ông Gabuev đã tweet, “Matxcơva vẫn có rất nhiều đòn sát thủ trong
tay ngoài việc xuất khẩu ngũ cốc — và khí đốt là đòn mạnh nhất”.
No comments:
Post a Comment