Đỗ Tùng
(Danlambao) dịch
Trung Cộng với khả năng mới được củng cố để ngăn chặn nước
sông Mê Kông chảy đến các quốc gia vùng Đông Nam Á cho thấy một điểm nóng mới
trong khu vực này.
Sông
Mê Kông, một con sông lớn bắt nguồn từ Trung Cộng (TC) và chảy ngoằn ngèo qua
năm quốc gia Đông Nam Á, đang nổi lên như một điểm nóng mới về an ninh, tương tự
như những xung đột đang leo thang ở Biển Đông.
TC
đã xây dựng 11 đập và có kế hoạch cho tám đập khác dọc theo phần thượng nguồn của
dòng sông Mê Kông, là con sông bắt nguồn từ cao nguyên Tây Tạng, trải dài qua
phần lớn lục địa Đông Nam Á (ĐNA), và kết thúc ở đồng bằng sông Mê Kông là vựa
lúa của Việt Nam.
Các
con đập này ngoài việc gây ra những hậu quả về môi trường, còn mang yếu tố chiến
lược mới nổi, là đã làm giảm lợi thế của các quốc gia ĐNA đối với TC và các dự
định rộng lớn hơn cho khu vực lân cận.
TC
hiện có khả năng ngăn chặn hoàn toàn dòng nước chảy xuống các quốc gia hạ nguồn,
một điểm áp lực có thể được sử dụng để phá hoại nền kinh tế nông nghiệp của các
nước ở hạ nguồn và tạo sự khan hiếm lương thực trong trường hợp xảy ra xung đột.
Các
nhà phân tích cho rằng Bắc Kinh cũng có thể sử dụng lợi thế này để đe dọa các
nước ĐNA phải nể sợ hay dọa trừng phạt nước nào chống lại chính sách bành trướng
của TC, gồm cả vấn đề Biển Đông hay các kế hoạch trong khu vực về Sáng kiến Vành
đai và Con đường.
Sau
cuộc họp cấp Bộ trưởng về Sáng kiến Hạ lưu sông Mê Kông tại Bangkok, Ngoại trưởng
Hoa Kỳ Mike Pompeo phát biểu vào ngày 1 tháng 8: "Chúng tôi thấy một loạt
những công trình đập xây dựng lan tràn ở vùng thượng nguồn nhằm kiểm soát dòng
chảy về phía hạ lưu." Trong khi đó các học giả đề cập về sông Mê Kông
như một điểm nóng mới nổi "kế tiếp Biển Đông".
Một
nhà phân tích độc lập, Eugene Chow, đã mô tả vào năm 2017 rằng các con đập của
TC là những vũ khí "được giấu ngay trước mắt, cho phép TC bắt giữ một
phần tư dân số thế giới làm con tin mà không cần bắn một phát đạn nào."
Các
quốc gia ở hạ nguồn dễ bị tổn thương vì các con đập của TC là điều dễ thấy. Năm
2016, các chính phủ trong vùng ĐNA đã phải cầu xin TC xả thêm nước từ các đập
thượng nguồn để giúp làm giảm bớt nạn hạn hán khắc nghiệt. Bắc Kinh đã đáp ứng,
nhưng các nhà phân tích lưu ý rằng sự kiện đó cho thấy mức độ kiểm soát mà TC gần
đây đã có được đối với con sông quan trọng này.
Ông
Brahma Chellaney, giáo sư nghiên cứu chiến lược tại Trung tâm Nghiên cứu Chính
sách có trụ sở tại Tân Đề Li, mới đây đã viết: "Lần tới TC có thể đòi hỏi
một điều kiện gì đó để đáp lại, và khi một quốc gia đang khát nước một cách tuyệt
vọng thì khó có thể từ chối. Nói tóm lại, TC có thể sử dụng các con đập của
mình như một thứ vũ khí về nước."
"Khi
hạn hán trở nên thường xuyên và khắc nghiệt hơn, hệ thống đập ở thượng nguồn sẽ
tăng thêm ưu thế của TC đối với các nước ở vùng hạ lưu," ông Chellaney nói
thêm.
Một
tình huống tương tự đã xuất hiện vào đầu năm nay. Khi viên chức TC mở cửa đập Cảnh
Hồng (Jinghong Dam) cho mục đích bảo trì, nó đã gây ra lũ lụt vùng hạ lưu ở Lào
và Thái Lan và theo báo cáo cho biết đã phá hủy mùa màng và ngư nghiệp.
Sau
khi việc sửa chữa đập kết thúc, các viên chức TC tích nước vào hồ chứa lúc đó
đã cạn nước, việc này làm cho mực nước ở hạ lưu xuống thấp (vì không có nước xả
từ đập Cảnh Hồng - ND). Vì việc sửa chữa đập xảy ra nhằm lúc vùng ĐNA đang bị một
đợt hạn hán vào tháng 7, mực nước sông đã giảm xuống mức thấp nhất trong nhiều
thập niên, khiến một số quốc gia ĐNA lại phải yêu cầu Bắc Kinh xả thêm nước xuống
hạ nguồn.
Vào
thời điểm đó, tòa Đại sứ TC tại Thái Lan tuyên bố rằng việc Bắc Kinh chăm sóc
dòng sông "thể hiện sự ràng buộc tự nhiên của sự tương trợ."
Yang Yang, phát ngôn viên của tòa Đại sứ TC phát biểu: "TC rất chú ý đến
những mối quan tâm và yêu cầu của các quốc gia ở hạ nguồn."
Bắc
Kinh tuyên bố những cáo buộc rằng TC vũ khí hóa dòng sông là không có thật và
chỉ nhằm mô tả một cách không công bằng TC là một kẻ bắt nạt trong khu vực.
Nhưng các mối đe dọa tiềm năng và các lợi thế thực tế quyết định chính sách đối
ngoại. Ông Prem Premrudee Deoruong của tổ chức Theo dõi Đầu tư về Đập ở Lào, một
nhóm về môi trường, đã phát biểu vào tháng 7 vừa qua về sông Mê Kông như sau: "Hiện
nay TC đã hoàn toàn nắm sự kiểm soát dòng sông. Từ giờ trở đi, nỗi lo ngại là
dòng sông sẽ bị kiểm soát bởi những người xây đập."
Thật
vậy, nếu sự hung hãn của TC ở Biển Đông được coi là một hình thức "ngoại
giao của pháo hạm", thì hành động của họ đối với sông Mê Kông tuy tế nhị
hơn nhưng là một thứ "ngoại giao khóa vòi" có tiềm năng mạnh mẽ hơn.
Việt
Nam là quốc gia ở cuối sông Mê Kông - và cũng là quốc gia chống đối to tiếng nhất
về các hoạt động của Bắc Kinh tại Biển Đông - sẽ bị ảnh hưởng nhiều nhất nếu TC
có động thái ngăn chận dòng chảy của sông Mê Kông.
Một
bài báo được xuất bản vào tháng 8 trên Tạp chí Quốc phòng, một ấn phẩm do Bộ Quốc
phòng Việt Nam điều hành, đã thừa nhận như thế mặc dù, như thường lệ, được che
đậy trong thứ ngôn ngữ vô thưởng vô phạt.
Bài
báo có đoạn viết: "Việt Nam là một quốc gia dễ bị thiên tai, vì vậy tiềm
năng mất mùa rất cao. Nếu điều này xảy ra, ngay cả trong thời bình, đất nước sẽ
gặp nhiều khó khăn; nếu điều đó xảy ra trong thời chiến, khó khăn sẽ gấp bội.
Vì vậy, đảm bảo an ninh lương thực quốc gia là một vấn đề chiến lược."
Chẳng
hạn, Bắc Kinh có thể đe dọa cắt đứt nguồn cung cấp nước từ sông Mê Kông trừ khi
Hà Nội đáp ứng đòi hỏi của họ ở Biển Đông.
Bắc
Kinh có thể đe dọa tương tự với Lào, một quốc gia phụ thuộc rất nhiều vào các đập
thủy điện, trong số đó có nhiều công trình đã được xây dựng bằng các khoản tiền
vay của TC và bởi các công ty xây dựng của TC.
TC
cũng đang xây dựng các dự án đập ở Lào và Campuchia (trong khi một dự án lớn đã
bị đình chỉ ở Miến Điện), đây là một cách hữu ích để tìm kiếm doanh thu mới cho
các công ty xây dựng lớn của TC khi tại đất nước họ tăng trưởng kinh tế và cơ hội
thương mại đã bị chậm lại.
Đầu
những năm 2000, Ủy ban sông Mê Kông - gồm Lào, Thái Lan, Campuchia và Việt Nam
- dự đoán nền kinh tế của các nước thành viên sẽ hưởng lợi ích kinh tế lên đến
khoảng 30 tỷ đô-la từ việc xây dựng các đập nước dọc theo các phần tương ứng của
sông Mê Kông.
Nhưng
tờ Nữu Ước Thời Báo trong tuần này nói rằng con số đó đã được điều chỉnh giảm mạnh
xuống mức lỗ 7 tỷ đô la.
Xuất
cảng điện và khoáng sản hầm mỏ chiếm khoảng một phần ba tổng sản phẩm quốc nội
của Lào. Nếu TC đe dọa sẽ ngăn chặn dòng nước chảy vào Lào, thì việc này sẽ
nhanh chóng gây bất ổn toàn bộ nền kinh tế của Lào, là một nước không giáp biển.
Một
điều chắc chắn rằng Bắc Kinh không thể lựa chọn tắt nguồn cung cấp nước cho, ví
dụ riêng Việt Nam, vì việc cắt dòng chảy sông Mê Kông xuống hạ nguồn cũng sẽ ảnh
hưởng đến Lào, Miến Điện, Thái Lan và Campuchia.
Một
động thái như vậy nếu được thực hiện thì sẽ là một hình phạt tập thể đối với tất
cả các nước ĐNA, chứ không thể là một đáp trả những hành động của một quốc gia
riêng biệt nào. Tuy nhiên, các nhà phân tích cho rằng, một đe dọa như thế sẽ
làm suy yếu sự đoàn kết của các nước ĐNA.
Chẳng
hạn, liệu Bangkok có ủng hộ các yêu sách của Hà Nội ở Biển Đông nếu Thái Lan có
thể bị ảnh hưởng bởi một phản ứng trừng phạt của Bắc Kinh trên sông Mê Kông?
Cách tiếp cận e dè của Thái Lan đối với các tranh chấp trên biển khi họ làm Chủ
tịch luân phiên của Hiệp hội các quốc gia ĐNA (ASEAN) trong năm nay cho thấy họ
cân nhắc lợi ích quốc gia của họ trong khi điều khiển nghị trình của một khối rộng
lớn hơn.
Nhưng
nếu có một cuộc "chiến tranh nước" ở Đông Nam Á, xung đột trên sông
Mê Kông sẽ phức tạp hơn nhiều so với các tranh chấp đang diễn ra ở Biển Đông. Cốt
lõi những tranh chấp ở Biển đông là những đặc điểm gì trong khu vực hàng hải
thuộc về quốc gia nào. Các tranh chấp trên biển có thể được giải quyết theo luật
pháp quốc tế, nếu Bắc Kinh đồng ý.
Đối
với sông Mê Kông, chủ quyền về đường thủy không có tranh chấp. Đoạn sông Mê
Kông nằm trong lãnh thổ TC thuộc chủ quyền của TC, không thể tranh cãi. Cách Bắc
Kinh quản lý đoạn sông này như thế nào là trách nhiệm duy nhất của họ và không
thể được xác định hoặc chịu ảnh hưởng của cộng đồng quốc tế hoặc các quốc gia
Mê Kông khác.
Do
đó đây không phải là một câu hỏi về chủ quyền quốc gia mà là quyền sở hữu chung
- một khuôn khổ và khái niệm ít rõ ràng hơn theo luật pháp quốc tế và trong cộng
đồng quốc tế. Điều rõ ràng là TC đang nắm giữ các con bài, vì họ là quốc gia ở
thượng nguồn.
Các
quốc gia ĐNA dọc sông Mê Kông đã cố gắng nhưng thất bại trong việc thương lượng
tập thể. Năm 1995, họ ra mắt Ủy ban sông Mê Kông (MRC) nhằm tạo cảm giác đoàn kết
và phát triển chính sách chung cho dòng sông.
Nhưng
"tinh thần đồng đội" đã được chứng minh là khó duy trì. Năm 2010, MRC
khuyến nghị Lào nên hoãn lại 10 năm đối với việc xây đập. Viêng Chăn từ chối
các đề xuất của MRC, và có lý do để nghĩ rằng Lào đã bị áp lực của Bắc Kinh
trong quyết định đó.
Số
phận của MRC đã bị đóng lại vào năm 2015 khi Bắc Kinh đưa ra cơ chế Hợp tác
Lancang-Mekong của riêng TC (Lancang là tên đoạn sông Mê Kông năm trong lãnh thổ
TC - chú thích của người dịch), một giải pháp thay thế được tài trợ tốt hơn và
thông qua đó TC đã thúc đẩy lợi ích của họ vượt trên lợi ích của bốn quốc gia ở
hạ nguồn.
Những
lo ngại chiến lược về sự kiểm soát của TC đối với sông Mê Kông đang vang lên
ngoài khu vực ĐNA. Vào năm 2012, các cơ quan tình báo Hoa Kỳ đã cảnh báo rằng
"trong 10 năm tới, các vấn đề về nước sẽ góp phần gây mất ổn định ở các quốc
gia quan trọng đối với lợi ích an ninh của nước Mỹ."
Bảy
năm sau, có vẻ như Washington đang ngày càng tập trung vào vấn đề này.
Vào
tháng 8 vừa qua Ngoại trưởng Hoa Kỳ, ông Pompeo, đã ghi nhận rằng "dòng
sông ở mức thấp nhất trong một thập niên - một vấn đề liên quan đến quyết định
của TC trong việc tắt nguồn nước ở thượng lưu." Vị Ngoại trưởng nói
thêm, "TC cũng có kế hoạch khai thông lòng sông. TC đang tiến hành các
cuộc tuần tra trên sông ở ngoài lãnh thổ của họ."
Một
tài liệu của Nghị viện Châu Âu công bố năm ngoái đã ghi nhận rằng "TC
không tham khảo các quốc gia ở hạ nguồn về các dự án xây dựng đập của họ; TC
cũng thường xuyên xả những lượng lớn nước từ các hồ chứa với rất ít cảnh báo
trước nên đã tàn phá vùng hạ lưu."
Nhưng
cộng đồng quốc tế có ít lựa chọn hơn để tác động đến các vấn đề của Mê Kông so
với ở Biển Đông, là nơi Mỹ, Nhật Bản và các quốc gia châu Âu đã tham gia vào
các hoạt động nhằm bảo đảm "tự do hàng hải".
Cho
đến nay vẫn chưa rõ là các nước bên ngoài có thể hoặc sẽ tạo áp lực tương tự để
chống lại Trung Quốc trên sông Mê Kông.
Gần
đây Washington đã ra mắt Hiệp định Đối tác Điện lực Mê Kông giữa Nhật Bản và
Hoa Kỳ, nhằm mục đích giúp phát triển nguồn cung cấp điện trong khu vực. Vào
tháng 8, Pompeo đã công bố gói hỗ trợ mới trị giá 14 triệu đô la để chống lại tội
phạm xuyên quốc gia và buôn lậu trên sông Mê Kông.
Nhiều
khoản tiền như vậy dành cho sông Mê Kông có thể sớm trở thành hiện thực.
Tháng
trước, quốc hội Hoa Kỳ đã tranh luận về việc có nên hay không tạo ra một
"Quỹ chống ảnh hưởng Trung Quốc" có giá trị khoảng 375 triệu đô la Mỹ,
trong đó ít nhất 25 triệu đô la "sẽ được cung cấp để hỗ trợ cho Miến Điện,
Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam thực thi và chống lại chương trình tội phạm
xuyên quốc gia trên sông Mê Kông."
Nhưng
bất kỳ cuộc tuần tra nào được Mỹ hậu thuẫn hoặc tài trợ sẽ trở nên vô hiệu nếu
Trung Quốc quyết định thực hiện các biện pháp ngăn dòng nước sông Mê Kông chảy
vào Đông Nam Á để tạo ra một cuộc khủng hoảng mới ở khu vực này.
*
Nguồn:
October
16, 2019
*
Người
dịch:
No comments:
Post a Comment