Liệu Israel có thể
phá hủy chương trình hạt nhân của Iran?
Richard Nephew
- Foreign Affairs
Nguyễn
Thị Kim Phụng,
biên dịch
https://nghiencuuquocte.org/2025/06/21/lieu-israel-co-the-pha-huy-chuong-trinh-hat-nhan-cua-iran/
Cần
phải làm gì để ngăn chặn Tehran chế tạo bom hạt nhân?
Quyết
định của Israel tấn công chương trình hạt nhân của Iran vào ngày 12/06 có thể sẽ
đi vào lịch sử như là khởi đầu của một cuộc chiến lớn trong khu vực, và là bước
ngoặt khiến Iran cuối cùng cũng sở hữu vũ khí hạt nhân. Nhưng cuộc tấn công này
cũng có thể được ghi nhớ là khoảnh khắc đầu tiên sau nhiều thập kỷ mà thế giới
không còn phải đối mặt với nguy cơ bom hạt nhân của Iran. Suốt nhiều năm, các
nhà phân tích đã nghiên cứu những kết quả có thể xảy ra của một cuộc tấn công
như vậy – và đưa ra những dự đoán rất khác nhau. Giờ đây, mọi người sẽ biết dự
báo nào là đúng.
Vẫn
còn quá sớm để nói kết quả sẽ ra sao. Có thể mất nhiều tuần trước khi các
chuyên gia hiểu được mức độ thiệt hại đầy đủ mà Israel đã gây ra, chưa nói đến
việc liệu Tehran có phục hồi được hay không và phục hồi như thế nào. Đơn giản
thì các đợt tấn công còn chưa kết thúc. Nhưng dù chưa thể đánh giá tác động lâu
dài của các cuộc tấn công của Israel, thì các nhà phân tích vẫn biết phải tìm
kiếm điều gì khi đánh giá kết quả. Nói cách khác, các chuyên gia có thể tìm ra
những yếu tố nào sẽ quyết định liệu các cuộc tấn công của Israel có thành công
trong việc ngăn Iran sở hữu vũ khí hạt nhân hay không.
Một
vài yếu tố trong nhóm này có thể định lượng được. Ví dụ, để ngăn chặn hoặc làm
chậm đáng kể khả năng chế tạo vũ khí của Iran, các cuộc tấn công của Israel phải
ngăn không cho Iran tiếp cận vật liệu cần thiết để sản xuất vũ khí hạt nhân. Họ
cũng cần phá hủy các thiết bị cần thiết để sản xuất vũ khí. Và họ phải loại bỏ
ít nhất một phần kiến thức cần thiết để biến tất cả vật liệu của Iran thành
bom. Nhưng yếu tố cuối cùng lại khó định lượng hơn. Để thành công hoàn toàn, cuộc
tấn công của Israel cũng phải thuyết phục Iran xem xét lại tính khả thi của dự
án vũ khí hạt nhân của mình.
Các
cuộc tấn công của Israel cho đến nay đã thành công trong việc phá hủy nhiều trạm
cung cấp điện, tòa nhà, và cơ sở hạ tầng mà Iran cần cho chương trình hạt nhân
của mình. Israel cũng đã chứng minh khả năng tấn công các mục tiêu ở Iran gần
như theo ý muốn. Nhưng vẫn không chắc họ sẽ thành công, xét đến khoản đầu tư
đáng kể của Iran vào các công trình phòng thủ, cũng như cam kết của họ đối với
chương trình vũ khí, các hệ thống dự phòng của họ, và bản chất khó khăn vốn có
trong nhiệm vụ của Israel.
NHỮNG
ĐIỀU CHƯA BIẾT
Cho
đến nay, thiệt hại từ các cuộc tấn công của Israel vào các cơ sở của Iran dường
như không đồng đều. Theo Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế, địa điểm làm
giàu uranium nguy hiểm nhất của Iran tại Fordow đã bị tấn công, nhưng không có
xác nhận nào cho thấy hệ thống phòng thủ của nó đã bị phá vỡ hoặc hàng nghìn
máy ly tâm của nó đã bị phá hủy. Cũng không có dấu hiệu nào cho thấy Israel đã
phá hủy kho uranium làm giàu của Iran. Nếu kho dự trữ đó vẫn còn, và nếu các
máy ly tâm của Iran vẫn tồn tại, thì Tehran có thể tái thiết chương trình vũ
khí hạt nhân chỉ trong vài tuần. Ví dụ, họ có thể vận chuyển kho uranium làm
giàu 60% của mình đến Fordow (hoặc một địa điểm bí mật khác) để làm giàu thêm,
nhanh chóng cung cấp đủ uranium để chế tạo bom.
Nhưng
để thực sự chế tạo vũ khí hạt nhân, Iran cần nhiều hơn là uranium đã làm giàu đến
cấp độ vũ khí. Họ cần các thiết bị xử lý có thể biến uranium thành kim loại, tạo
hình thành các bộ phận, rồi sau đó lắp ráp các bộ phận thành vũ khí. Thực hiện
tất cả những điều đó trong bối cảnh chiến tranh sẽ rất khó, đặc biệt là khi thế
giới đã nỗ lực suốt hàng chục năm qua để ngăn Iran tiếp cận những thiết bị cần
thiết. Các nhà phân tích cũng không biết liệu Iran đã tiến gần khả năng sản xuất
đầu đạn hạt nhân cho tên lửa đến mức nào, dù các cơ quan tình báo đã đánh giá rằng
Iran sẽ mất vài tháng để làm điều đó.
Tuy
nhiên, vẫn còn nhiều điều về chương trình vũ khí của Iran mà các chuyên gia
không biết. Ví dụ, ngay trước các cuộc tấn công, Cơ quan Năng lượng Nguyên tử
Quốc tế đã công bố một báo cáo toàn diện về nhiều câu hỏi nổi bật liên quan đến
chương trình hạt nhân của Iran và đặc biệt là công việc chế tạo vũ khí trong
quá khứ của họ. Một số câu hỏi trong số này tập trung vào vị trí của các thiết
bị có thể hữu ích cho việc sản xuất vũ khí – những thiết bị mà Iran có thể sử dụng
ngay bây giờ. Các đặc vụ tình báo Israel có thể đã biết nơi cất giữ những thiết
bị này, và họ có thể đã phá hủy chúng vào đêm qua (hoặc sẽ sớm làm như vậy). Sẽ
là ngu ngốc nếu chúng ta đánh giá thấp năng lực của tình báo Israel ở Iran, xét
đến tất cả những thành công mà họ đã đạt được. Nhưng Iran là một quốc gia rộng
lớn, với rất nhiều nơi để cất giấu và sử dụng thiết bị.
Iran
cũng có một đội ngũ các nhà khoa học và kỹ thuật viên hạt nhân đông đảo, và vẫn
chưa rõ có bao nhiêu người trong số họ đã bị giết. Israel đã ám sát Fereydoun
Abbasi, cựu giám đốc Tổ chức Năng lượng Nguyên tử Iran, và Mohammad Mehdi
Tehranji, một nhà vật lý và hiệu trưởng của Đại học Hồi giáo Azad ở Tehran –
cũng như nhiều nhà lãnh đạo quân sự khác. Nhưng những cái chết này không đủ để
làm chệch hướng hoạt động hạt nhân của Iran. Chừng nào nước này còn giữ được một
đội ngũ các nhà vận hành kỹ thuật có động lực, có kỹ năng, và được đào tạo bài
bản, thì họ sẽ có thể nhanh chóng tiến tới vũ khí hạt nhân.
TINH
THẦN CHIẾN ĐẤU
Có
một sự không chắc chắn rất lớn về mức độ thiệt hại có thể định lượng mà Israel
đã gây ra cho chương trình hạt nhân của Iran. Nhưng câu hỏi quan trọng hơn có lẽ
là liệu cuộc tấn công của Israel có phá hủy ý chí tiến lên của Iran hay không.
Thoạt
tiên, có vẻ kỳ quặc khi cho rằng Iran sẽ đáp trả cuộc tấn công của Israel bằng
bất cứ thứ gì ngoài sự hiếu chiến. Nhưng nếu thiệt hại đối với chương trình hạt
nhân và quân đội Iran lớn hơn những gì mọi người tưởng, thì Tehran có thể phải
tìm lối thoát. Iran cũng có thể cân nhắc đến biện pháp ngoại giao khi thiệt hại
tiếp tục gia tăng. Xét cho cùng, người Israel vẫn chưa chịu dừng lại, và các cuộc
tấn công của họ có thể tàn khốc hơn nữa trong những ngày tới. Quân đội Israel
đã hoàn toàn vô hiệu hóa hệ thống phòng không của Iran, vì vậy họ có thể tấn
công vào nhiều cấu trúc chính phủ trung ương cũng như các quan chức chế độ.
Israel cũng có thể phá hủy một phần ngành dầu khí của Iran, vốn rất cần thiết
cho nền kinh tế của đất nước. Trước những thiệt hại như vậy, Tehran có thể chọn
cầu hòa, dẫn đến một thỏa thuận hạn chế chương trình hạt nhân của họ.
Nhưng
cũng có lý khi nghi ngờ việc Iran sẽ chấp nhận một thỏa thuận dưới nòng súng.
Ngay cả khi đạt được một thỏa thuận, Iran vẫn có thể không thực hiện nó một
cách trung thực. Thay vào đó, kết quả có khả năng xảy ra nhất là Iran tiếp tục
trả đũa trong khi cố gắng thuyết phục phần còn lại của thế giới rằng Israel mới
là kẻ bất hảo đã sử dụng vũ lực chỉ vài ngày trước khi các cuộc đàm phán giữa
Tehran và Washington được nối lại. Quyết định của Tổng thống Mỹ Donald Trump –
nhận một phần công lao từ các cuộc tấn công – cũng khiến việc đạt được một thỏa
thuận trở nên khó khăn hơn, dù trước đó chính quyền của ông đã tìm cách tránh
xa các cuộc tấn công.
Các
cuộc tấn công chống lại Iran của Israel dường như đã được thực hiện một cách
khôn ngoan về mặt chiến thuật và được thông tin rất đầy đủ. Nhưng khả năng thực
hiện các cuộc tấn công phức tạp của họ chưa bao giờ bị nghi ngờ. Giới phân tích
đều biết rõ rằng quân đội Israel cực kỳ có năng lực và nắm trong tay những mánh
khóe riêng. Thay vào đó, câu hỏi luôn là liệu một cuộc tấn công do Israel thực
hiện – hay thậm chí là một chiến dịch chung với Mỹ – có thể thực sự ngăn Iran
vươn tới vũ khí hạt nhân hay không. Thế giới sẽ sớm biết câu trả lời.
--------------------
Richard
Nephew là
nghiên cứu viên cấp cao tại Trung tâm Chính sách Năng lượng Toàn cầu thuộc Đại
học Columbia, và là nghiên cứu viên tại Viện Washington về Chính sách Cận Đông.
Ông từng là Phó Đặc phái viên về Iran dưới thời chính quyền Biden và làm việc
trong Hội đồng An ninh Quốc gia và Bộ Ngoại giao dưới thời chính quyền Obama.
Nguồn: Richard Nephew, “Can Israel Destroy Iran’s Nuclear
Program?,” Foreign
Affairs, 14/06/2025
No comments:
Post a Comment