ASEAN
là bên phù hợp nhất để “hạ nhiệt” tranh chấp Thái Lan-Campuchia
Tống Thanh Nhuận | The
Paper
Lê Thị Thanh Loan, biên dịch
29/06/2025
Gần đây, tình hình biên giới Thái
Lan-Campuchia liên tục căng thẳng, gây ảnh hưởng tiêu cực kéo dài cho cả hai nước
và ASEAN. Hiện tại, quan hệ Thái Lan-Campuchia đang xấu đi và hai bên có những
khác biệt lớn trong việc tìm kiếm con đường giải quyết tranh chấp biên giới. Là
tổ chức khu vực cốt lõi ở Đông Nam Á, ASEAN có lợi thế độc đáo trong việc làm
trung gian hòa giải căng thẳng giữa Thái Lan và Campuchia, cũng như duy trì hòa
bình và thịnh vượng trong khu vực. ASEAN đã từng đóng vai trò hòa giải trong việc
giải quyết xung đột biên giới Thái Lan-Campuchia trước đây và lần này có thể sẽ
tiếp tục phát huy vai trò, góp phần vào việc xây dựng tình hữu nghị, hòa bình
và thịnh vượng trong khu vực.
Căng thẳng leo thang ở biên giới Thái
Lan-Campuchia tạo ra tình thế “hai bên cùng thua”
Biên giới Thái Lan-Campuchia vốn đã tồn tại
tranh chấp từ lâu. Lần này, căng thẳng biên giới vẫn tiếp dẫn và còn đối mặt với
nguy cơ leo thang trong ngắn hạn. Vào ngày 28/5, quân đội Thái Lan và Campuchia
đã giao tranh ngắn ở khu vực biên giới, khiến một binh sĩ Campuchia thiệt mạng
và làm leo thăng căng thẳng giữa hai nước. Sự cố này đã dẫn đến các hành động
ăn miếng trả miếng của hai chính phủ, và tình cảm dân tộc chủ nghĩa ở cả hai
bên biên giới ngày một dâng cao. Từ ngày 14-15/6, Thái Lan và Campuchia đã tổ
chức cuộc họp Ủy ban Biên giới Chung (JBC) đầu tiên sau 12 năm, nhằm xoa dịu
tình hình và giải quyết các tranh chấp biên giới. Hai bên đã ký biên bản cuộc họp
và lên kế hoạch tổ chức cuộc họp tiếp theo tại Thái Lan vào tháng 9 cùng năm.
Tình hình biên giới giữa hai nước đã tạm thời được xoa dịu.
Tuy nhiên, nhiều yếu tố sau đó đã tiếp tục
kích thích căng thẳng biên giới giữa hai nước. Đặc biệt, bản ghi âm cuộc điện
đàm giữa Thủ tướng Thái Lan Paetongtarn và Chủ tịch Thượng viện Campuchia Hun
Sen vào ngày 18/6 được lan truyền trên các phương tiện truyền thông của cả hai
nước đã làm xấu thêm mối quan hệ song phương, và hai bên tiếp tục có những biện
pháp cứng rắn trong vấn đề biên giới.
Tối ngày 23/6, quân đội Thái Lan ra tuyên bố
thông báo đóng cửa tất cả cửa khẩu biên giới với Campuchia, chỉ mở cửa ở mức độ
vừa phải trong trường hợp cần hỗ trợ nhân đạo. Ngày 26/6, Paetongtarn và Hun
Sen đã lần lượt thị sát các khu vực khác nhau dọc theo biên giới giữa hai nước,
mỗi bên đều thể hiện quyết tâm bảo vệ chủ quyền quốc gia. Hiện tại, quân đội
hai nước đều ở trạng thái sẵn sàng chiến đấu cao, cuộc đối đầu giữa hai chính
phủ và công chúng không ngừng gia tăng, và có khả năng tiếp tục xấu đi. Căng thẳng
liên tục ở biên giới Thái Lan-Campuchia đang gây ra những ảnh hưởng lớn đến cả
hai nước, tạo ra tình thế “hai bên cùng thua” nghiêm trọng.
Paetongtarn đã đến thăm Campuchia vào ngày
23-24/4, đúng dịp kỷ niệm 75 năm thiết lập quan hệ ngoại giao giữa hai nước.
Hai bên đã ký bảy văn kiện hợp tác quan trọng, bao gồm các lĩnh vực như hợp tác
lao động, kết nối, bảo vệ môi trường xuyên biên giới và phát triển nguồn nhân lực.
Tuy nhiên, tình hình biên giới xấu đi đã dẫn đến sự suy giảm tổng thể trong
quan hệ song phương. Điều này không chỉ khiến các thỏa thuận trên gặp khó khăn
trong việc thực thi, mà việc đánh mất lòng tin chiến lược lẫn nhau cũng sẽ hạn
chế sự phát triển của quan hệ song phương trong dài hạn. Hơn nữa, áp lực từ mức
thuế quan cao của Mỹ cũng khiến tốc độ tăng trưởng kinh tế của cả Thái Lan và
Campuchia đều chậm lại, với dự báo không mấy khả quan. Trong đó, Ngân hàng Thái
Lan ngày 30/4 đã hạ dự báo tăng trưởng kinh tế trong năm nay: một kịch bản là
tăng trưởng 2,0% và một kịch bản khác là tăng trưởng 1,3%, cả hai đều thấp hơn
mức tăng trưởng 2,5% của năm ngoái.
Căng thẳng biên giới đã làm xấu thêm tình
hình kinh tế và đời sống người dân của cả hai nước. Vào cuối tháng 6, Thái Lan
đã giảm mạnh xuất khẩu điện, năng lượng và các vật tư quan trọng khác sang
Campuchia, trong khi Campuchia cũng giảm hoặc cấm nhập khẩu dầu khí và điện… từ
Thái Lan. Điều này đã dẫn đến tình trạng thiếu hụt năng lượng và giá cả leo
thang ở một số khu vực biên giới Campuchia. Năm ngoái, kim ngạch thương mại
biên giới giữa hai nước đạt 175,53 tỷ Baht (5,38 tỉ USD). Ngoài ra, có khoảng 1
triệu người Campuchia đang làm việc tại Thái Lan. Những công nhân này rất quan
trọng đối với nhiều công ty và trang trại của Thái Lan, đồng thời thu nhập của
họ cũng rất cần thiết đối với nhiều gia đình Campuchia. Tuy nhiên, hoạt động
thương mại biên giới và lưu thông nhân lực hiện nay giữa hai nước về cơ bản đã
đình trệ, không chỉ cản trở sự phát triển kinh tế mà còn gây ra những thiệt hại
nặng nề cho nhiều công ty và nhân lực của cả hai nước. Ngành du lịch cũng đang
không ngừng than thở.
ASEAN là bên liên quan phù nhất để “hạ nhiệt”
tranh chấp Thái Lan-Campuchia
Tình hình căng thẳng tại biên giới Thái
Lan-Campuchia đã khiến quan hệ song phương liên tục xấu đi và kéo theo nhiều
tác động tiêu cực đến ASEAN.
Thứ nhất, ở cấp độ vĩ
mô, tình hình căng thẳng ở biên giới Thái Lan-Campuchia đã ảnh hưởng đến sự ổn
định của khu vực Đông Nam Á và sự đoàn kết nội bộ của ASEAN, đồng thời ảnh hưởng
đến tiến trình xây dựng sâu rộng các cộng đồng an ninh-chính trị, kinh tế và
văn hóa-xã hội của ASEAN. Trong những năm gần đây, vấn đề Myanmar đã liên tục
làm suy yếu sự đoàn kết nội bộ của ASEAN, và xung đột biên giới Thái
Lan-Campuchia vào ngày 28/5 xảy ra chỉ hai ngày sau khi “Tầm nhìn Cộng đồng
ASEAN 2045” được thông qua. Sự căng thẳng trong quan hệ hai nước rõ ràng không
có lợi cho việc “xây dựng một ASEAN gắn kết và thịnh vượng hơn”. Trong nửa cuối
năm nay, ASEAN sẽ tổ chức một loạt hội nghị quan trọng của các bộ trưởng ngoại
giao, bộ trưởng quốc phòng, Hội nghị thượng đỉnh ASEAN, Hội nghị thượng đỉnh
Đông Á, và các cuộc họp giữa lãnh đạo ASEAN với nhiều đối tác. Nếu vấn đề
Myanmar và xung đột Thái Lan-Campuchia cùng tồn tại, điều này sẽ không chỉ làm
phân tán sự tập trung của ASEAN trong việc tổ chức nhiều hội nghị quốc tế quan
trọng mà còn ảnh hưởng đến uy tín quốc tế của tổ chức này.
Thứ hai, ở cấp độ vi mô, việc
quan hệ chính trị, kinh tế và an ninh giữa Thái Lan và Campuchia xấu đi cũng
gây tác động tiêu cực đến kinh tế khu vực ASEAN. ASEAN hiện đang phải đối mặt với
tác động của cuộc chiến thuế quan từ Mỹ. Theo Nikkei Asia ngày 19/5, do tác động
của xung đột thương mại, tốc độ tăng trưởng GDP của năm trong sáu nền kinh tế lớn
ở ASEAN đã chậm lại trong quý 1 năm nay. Trong đó, Thái Lan, Malaysia và
Singapore đã hạ thấp kỳ vọng tăng trưởng kinh tế trong năm nay. Thái Lan và
Campuchia nằm ở trung tâm của bán đảo Đông Dương, Thái Lan là nền kinh tế lớn
thứ hai trong ASEAN và là trung tâm kết nối quan trọng giữa các quốc gia hải đảo
và bán đảo trong ASEAN. Sự suy giảm mạnh trong hợp tác kinh tế và thương mại giữa
Thái Lan và Campuchia, cùng sự chậm lại trong tăng trưởng kinh tế của hai nước,
chắc chắn sẽ phủ một bóng đen lên sự phát triển kinh tế chung của ASEAN.
Tóm lại, xung đột biên giới
Thái Lan-Campuchia và sự xấu đi của quan hệ hai nước đã ảnh hưởng đến sự ổn định
và phát triển của ASEAN, làm suy yếu khả năng ứng phó với các rủi ro bên ngoài
cũng như “vị trí trung tâm” của ASEAN trong hợp tác khu vực, đồng thời ảnh hưởng
đến sự phát triển của các hợp tác khu vực do ASEAN dẫn dắt tại khu vực châu
Á-Thái Bình Dương, chẳng hạn như Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực.
Nếu đối đầu nhau, cả Thái Lan và Campuchia đều
sẽ thua, thậm chí thua thảm hại, còn nếu hợp tác, cả hai bên đều sẽ được lợi,
thậm chí được lợi rất nhiều. Hiện tại, lực lượng bên ngoài duy nhất có thể hạ
nhiệt tình hình biên giới Thái Lan-Campuchia không ai khác ngoài ASEAN, và vai
trò trung gian của ASEAN có những nguồn lực và lợi thế riêng rất độc đáo. Một mặt,
Thái Lan và Campuchia có những quan điểm khác nhau về con đường giải quyết
tranh chấp biên giới và quan hệ hai nước hiện đang rất tệ, vậy nên rất khó để
giải quyết tranh chấp biên giới thông qua đối thoại song phương trong ngắn hạn.
Cuộc họp của Ủy ban Biên giới Chung giữa hai nước hồi giữa tháng 6 đã được tổ
chức lần đầu tiên sau 12 năm và việc tổ chức một cuộc họp tương tự trong tương
lai gần là điều rất khó khăn. Các tranh chấp biên giới trong một thời gian dài
giữa hai nước liên quan đến những lợi ích cốt lõi của hai bên, chẳng hạn như việc
phân định đường biên giới, hay các di tích lịch sử và văn hóa như Đền Preah
Vihear. Nó cũng liên quan đến phẩm giá quốc gia và uy tín quốc tế của hai nước
và địa vị cầm quyền của hai chính phủ. Trong bối cảnh chủ nghĩa dân tộc gia
tăng và sự đối lập ngày càng sâu sắc giữa chính phủ và người dân hai nước, sẽ
không có bên nào dễ dàng nhượng bộ. Hơn nữa, hai nước có những quan điểm khác
nhau về con đường giải quyết các vấn đề biên giới. Sau cuộc họp của Ủy ban Biên
giới Chung vào ngày 15/6, Campuchia đã chính thức đệ trình lên Tòa án Công lý
Quốc tế (ICJ) tại The Hague, với yêu cầu giải quyết tranh chấp về bốn khu vực
biên giới hiện đang có tranh chấp giữa nước này và Thái Lan. Trong khi đó, Thái
Lan tái khẳng định rằng, họ không chấp nhận thẩm quyền của ICJ đối với tranh chấp
biên giới Thái Lan-Campuchia, đồng thời kiên quyết giải quyết bất đồng thông
qua các cơ chế song phương hiện có và đối thoại ngoại giao.
Mặt khác, ngay cả khi ICJ đưa ra bất kỳ phán
quyết nào về tranh chấp biên giới Thái Lan-Campuchia, thì cũng sẽ cần một thời
gian tương đối dài và phán quyết này cũng sẽ khó được thực thi. Liên Hợp Quốc
hiện đang tập trung vào những xung đột nghiêm trọng hơn ở các khu vực như châu
Âu, Trung Đông và Biển Đỏ, và trong ngắn hạn khó có thể dành nguồn lực đáng kể
để đưa ra nhiều biện pháp thực chất và hiệu quả cho xung đột Thái Lan –
Campuchia. Điều này đòi hỏi ASEAN phải đóng vai trò lớn hơn trong việc thúc đẩy
giải quyết càng sớm càng tốt tình hình biên giới giữa hai nước. ASEAN hiện là
bên phù hợp nhất để “thúc đẩy hòa giải và đàm phán” và cũng có nhiều lợi ích cấp
bách trong việc thúc đẩy làm dịu tình hình biên giới Thái Lan-Campuchia.
Không gian nào để ASEAN thúc đẩy hòa giải và
đàm phán?
Trên thực tế, ASEAN đã từng có tiền lệ và
kinh nghiệm trong việc làm trung gian hòa giải cho xung đột biên giới Thái
Lan-Campuchia. Chẳng hạn, vào năm 2008, khi xung đột Thái Lan-Campuchia leo
thang do Đền Preah Vihear được công nhận là Di sản thế giới, Bộ trưởng Ngoại
giao Hassan Wirajuda của Indonesia – nước khi đó là Chủ tịch luân phiên của
ASEAN, đã tiến hành ngoại giao con thoi liên tục. Indonesia đã thúc đẩy Thái
Lan và Campuchia đạt được một số kết quả sau: Thứ nhất, vào tháng 10/2008,
Indonesia thúc đẩy hai nước này ký kết thỏa thuận ngừng bắn và đồng ý tiến hành
tuần tra chung trong khu vực tranh chấp để tránh xung đột. Mặc dù cuối cùng
Thái Lan đã từ chối sự hiện diện của quan sát viên bên thứ ba, nhưng cơ chế này
đã đặt nền tảng cho các cuộc đối thoại tiếp đó; thứ hai, Indonesia thúc đẩy việc
khôi phục Ủy ban Biên giới Chung Thái Lan-Campuchia và nối lại các cuộc đàm
phán biên giới giữa hai bên. Vào tháng 11/2008, hai bên đã nhất trí rút quân khỏi
khu vực tranh chấp và bắt đầu tiến hành khảo sát biên giới.
Có thể thấy, dù những nỗ lực hòa giải của Chủ
tịch luân phiên ASEAN vào thời điểm đó là Indonesia đã đạt được một số kết quả
và giúp làm dịu tình hình, nhưng vẫn chưa thể đưa đến giải pháp cuối cùng là giải
quyết hoàn toàn vấn đề biên giới Thái Lan-Campuchia. Thủ tướng Campuchia Hun
Sen đã chấp nhận khuôn khổ hòa giải của Indonesia và đồng ý đưa tranh chấp ra Ủy
ban Biên giới Chung Thái Lan-Campuchia, thay vì đơn phương đệ trình lên ICJ.
Tuy nhiên, ông cũng nhấn mạnh cộng đồng quốc tế cần giám sát việc thực thi các
biện pháp giải quyết có liên quan. Trên thực tế, việc giám sát quốc tế khó có
thể được thực hiện tốt. Thái Lan, dưới áp lực của chủ nghĩa dân tộc trong nước,
đã không nhất quán trong vấn đề rút quân khỏi khu vực biên giới tranh chấp. Nhiều
yếu tố khác nhau đã dẫn đến việc hai nước không thể thực hiện đầy đủ các thỏa
thuận đạt được sau khi Indonesia làm trung gian hòa giải.
Sau khi xung đột biên giới Thái Lan-Campuchia
một lần nữa nổ ra vào tháng 5 năm nay, nỗ lực hòa giải ở cấp ASEAN cũng đã giúp
tạm thời xoa dịu căng thẳng giữa hai bên. Vào ngày 6/6, Thủ tướng Anwar Ibrahim
của Malaysia – Chủ tịch luân phiên của ASEAN, đã phát biểu trên mạng xã hội rằng
ông đã liên hệ với Paetongtarn và Thủ tướng Campuchia Hun Manet, kêu gọi hai
bên tiếp tục kiềm chế, thực hiện các biện pháp xoa dịu căng thẳng và cùng nhau
tìm kiếm một giải pháp toàn diện. Đây cũng là một yếu tố bên ngoài quan trọng
thúc đẩy tình hình biên giới Thái Lan-Campuchia dịu bớt căng thẳng và tạo điều
kiện cho cuộc họp của Ủy ban Biên giới Chung giữa hai nước vào giữa tháng 6.
Nói cách khác, khi giữa hai nước này xảy ra tranh chấp hoặc xung đột lớn,
ASEAN, với tư cách là bên thứ ba phù hợp, đã thực hiện vai trò trung gian một
cách kịp thời và thích hợp, và thường là cần thiết và hiệu quả.
Sau khi cuộc điện đàm giữa Paetongtarn và Hun
Sen vào ngày 18/6 được các phương tiện truyền thông đưa tin và khiến quan hệ
Thái Lan-Campuchia xấu thêm, Anwar bày tỏ đây là “một điều đáng tiếc” và nhấn mạnh
rằng hai bên nên tiếp tục làm dịu tình hình thông qua đối thoại. Điều này cho
thấy, với tư cách là lãnh đạo của quốc gia hiện là Chủ tịch luân phiên ASEAN,
Anwar luôn theo sát diễn biến tranh chấp biên giới Thái Lan-Campuchia và mối
quan hệ căng thẳng giữa hai nước này. Sau ngày 18/6, tình hình đối đầu ở biên
giới Thái Lan-Campuchia lại leo thang. Là tổ chức cốt lõi ở Đông Nam Á, ASEAN cần
“hành động lúc cần phải hành động” và tiếp tục tăng cường nỗ lực thuyết phục
hai nước hòa giải và thúc đẩy đàm phán, đồng thời thể hiện sự linh hoạt và hiệu
quả trong công tác hòa giải, để nhanh chóng hạ nhiệt tình hình biên giới Thái
Lan-Campuchia và khôi phục quan hệ song phương. Nếu không, sự kéo dài hay tiếp
tục xấu đi của tranh chấp biên giới Thái Lan-Campuchia sẽ đặt ASEAN vào thế lưỡng
nan về mặt thể chế, khiến cơ chế điều phối của ASEAN khó phát huy tác dụng và
làm tổn hại đến hình ảnh quốc tế của tổ chức này.
Trên thực tế, Thái Lan và Campuchia có mức độ
phụ thuộc lẫn nhau rất cao, và quan hệ giữa hai nước vẫn chưa xấu đến mức hoàn
toàn không thể hòa giải. Hai bên chưa hoàn toàn đóng cửa đối thoại và hợp tác,
và vẫn đang duy trì một số hợp tác nhất định. Ví dụ, vào ngày 26/6, quân đội
Thái Lan đã nới lỏng việc kiểm soát bốn trạm kiểm soát biên giới ở tỉnh Sa
Kaeo, cho phép người dân qua lại biên giới vào những thời điểm nhất định. Mặc
dù Thái Lan đã đóng cửa các trạm kiểm soát biên giới với Campuchia, nhưng có thông
tin cho biết điều này chỉ giới hạn ở các cửa khẩu trên bộ. Dịch vụ hàng không của
hai nước vẫn hoạt động bình thường và số lượng hành khách đã tăng đáng kể. Tính
đến ngày 25/6, các chuyến bay từ Phnom Penh đến Bangkok và từ Siem Reap đến
Bangkok không hề bị đình chỉ hay hủy bỏ, và số lượng hành khách đã tăng so với
tuần trước. Hiện có 78 chuyến bay mỗi tuần giữa Phnom Penh và Bangkok, và 38
chuyến bay mỗi tuần giữa Siem Reap và Bangkok. Tất cả những yếu tố này tạo ra một
số cơ hội và không gian để ASEAN thực hiện các hoạt động hòa giải tiếp theo.
Trong tương lai, ASEAN có thể tăng cường nỗ lực
hòa giải trong việc xoa dịu căng thẳng ở biên giới Thái Lan-Campuchia trên các
khía cạnh sau.
Đầu tiên, trong ngắn hạn:
Quản lý khủng hoảng là ưu tiên hàng đầu, với mục tiêu ngăn chặn căng thẳng biên
giới Thái Lan-Campuchia một lần nữa leo thang thành xung đột quân sự, đồng thời
khôi phục giao lưu cơ bản cũng như hoạt động trao đổi kinh tế thương mại ở cả
hai bên biên giới.
Các biện pháp mà ASEAN có thể cân nhắc thực
hiện: Do Chủ tịch luân phiên hoặc Ban thư ký ASEAN dẫn đầu, viện dẫn nguyên tắc
“giải quyết hòa bình các tranh chấp” trong Hiến chương ASEAN, kêu gọi hai bên
giải quyết các vấn đề thông qua đối thoại thay vì hành động đơn phương (như
đóng cửa biên giới), thúc đẩy “các cuộc gặp mặt không chính thức” (có thể là
các cuộc gặp kín) giữa các nhà lãnh đạo Thái Lan và Campuchia hoặc bộ trưởng của
các bộ chức năng liên quan, thiết lập kênh liên lạc khẩn cấp, thúc đẩy việc ký
kết một thỏa thuận quản lý khủng hoảng biên giới giữa hai bên, xác định các bước
để giảm leo thang xung đột, như rút quân theo từng bước khỏi các khu vực tranh
chấp, thiết lập các khu phi quân sự và thực hiện “các biện pháp xây dựng lòng
tin” để giảm nguy cơ quân đội xảy ra xung đột tầm gần.
Thứ hai, trong trung hạn: Thúc đẩy
thể chế hóa đàm phán và gắn kết kinh tế giữa Thái Lan và Campuchia về các vấn đề
biên giới, với mục tiêu đưa các tranh chấp vào đàm phán thường kỳ trong khuôn
khổ ASEAN để giảm thiểu nguy cơ tái phát xung đột. Các biện pháp được khuyến
nghị là tăng cường chức năng của Ủy ban Biên giới Chung Thái Lan-Campuchia, triển
khai các quan sát viên ASEAN hoặc chuyên gia kỹ thuật của bên thứ ba (trong các
lĩnh vực như khảo sát, lập bản đồ, môi trường) để hỗ trợ xác định khu vực tranh
chấp, và sử dụng “Vành đai và Con đường” và kế hoạch Kết nối ASEAN làm nền tảng
để thúc đẩy Thái Lan và Campuchia cùng tham gia các dự án cơ sở hạ tầng xuyên
biên giới (như đường sắt và đường ống năng lượng) nhằm làm dịu các tranh chấp
lãnh thổ thông qua việc chia sẻ lợi ích chung.
Thứ ba, trong dài hạn: Tận dụng
cơ hội hòa giải và làm dịu căng thẳng giữa Thái Lan và Campuchia để tăng cường
sự đồng thuận trong Cộng đồng ASEAN. Nếu Thái Lan và Campuchia chấp nhận sự hòa
giải của ASEAN, điều đó có nghĩa sự hòa giải mang tính xây dựng của ASEAN có thể
có hiệu quả đối với một số xung đột giữa các quốc gia thành viên. Trong tương
lai, có thể dần thiết lập cơ chế giải quyết tranh chấp biên giới trong khuôn khổ
“Cộng đồng ASEAN”, tạo ra đột phá và cung cấp mô hình tham khảo cho các vấn đề
tương tự.
Năng lực giám sát và thực thi của ASEAN là
thách thức trong việc hòa giải xung đột Thái Lan-Campuchia
Trên đây là một số đề xuất mang tính lý tưởng
của tác giả với tư cách là một nhà nghiên cứu. Dù những thông tin hậu trường về
việc ASEAN hòa giải tranh chấp biên giới Thái Lan-Campuchia khó có thể được
công khai với bên ngoài, nhưng có thể tin rằng ASEAN sẽ tiếp tục đóng vai trò
hòa giải trong quan hệ giữa Thái Lan và Campuchia và góp phần làm dịu tình hình
căng thẳng ở cả hiện tại và tương lai.
Đồng thời, cần lưu ý rằng ASEAN cũng sẽ phải
đối mặt với nhiều thách thức trong tương lai khi điều tiết xung đột biên giới
Thái Lan-Campuchia, và các biện pháp và tác động cụ thể vẫn cần được quan sát
thêm. Ví dụ, trước tiên, giữa Thái Lan và Campuchia tồn tại một số mâu thuẫn
mang tính cấu trúc lâu đời rất khó giải quyết. Các tranh chấp lãnh thổ biên giới
giữa hai nước có gốc rễ rất phức tạp. Các vấn đề phân định biên giới và tranh
chấp đền thờ cổ Preah Vihear đã tồn tại suốt nhiều năm, liên quan đến chủ quyền
quốc gia, tình cảm dân tộc và sự tranh giành tài nguyên của hai nước. Rất khó để
giải quyết hoàn toàn vấn đề này trong ngắn hạn.
Hơn nữa, còn có sự thiếu tin tưởng
lẫn nhau về an ninh giữa Thái Lan và Campuchia: Cả hai bên từ lâu đã triển khai
lực lượng quân đội đông đảo dọc biên giới, vết thương từ các cuộc xung đột năm
2008, 2011 và năm nay vẫn chưa lành, và việc đối đầu quân sự thường xuyên đã
làm suy yếu hiệu quả hòa giải. Trước đây và hiện tại, Thái Lan đều đã từ chối sự
can thiệp của bên thứ ba (như ICJ hoặc phái bộ quan sát viên ASEAN) và nhấn mạnh
vào các cuộc đàm phán song phương, khiến ASEAN khó có thể buộc hai nước chấp nhận
kế hoạch hòa giải.
Thứ hai, ASEAN có thể dễ dàng kêu
gọi đối thoại giữa Thái Lan và Campuchia, nhưng trong các vấn đề lớn, ASEAN cần
sự đồng thuận giữa các quốc gia thành viên để đưa ra quyết định thống nhất và
thúc đẩy việc thực hiện chính sách, điều này dẫn đến phản ứng chậm chạp khi giải
quyết xung đột.
Thứ ba, năng lực giám sát và
thực thi của ASEAN chưa mạnh. Trong vài năm qua, ASEAN đã thúc đẩy Thái Lan và
Campuchia đạt được một số thỏa thuận về vấn đề biên giới, nhưng việc giám sát
và thực hiện của tổ chức này vẫn chưa hiệu quả. Trong bốn năm qua, ASEAN đã
thúc đẩy thực hiện “Đồng thuận năm điểm của ASEAN” về vấn đề hòa giải và hòa
bình ở Myanmar, nhưng kết quả thực thi vẫn chưa đạt kỳ vọng. Ngay cả khi ASEAN
trong tương lai có thể thúc đẩy Thái Lan và Campuchia đạt được một số thỏa thuận
về giải quyết tranh chấp biên giới, thì việc giám sát và thực hiện các thỏa thuận
mới này cũng sẽ không dễ dàng.
Thân nhân mong nhau điều tốt đẹp, láng giềng
mong nhau điều tốt đẹp. ASEAN và các nước thành viên đều hy vọng biên giới Thái
Lan-Campuchia sớm khôi phục được cục diện hòa giải, hòa bình và hợp tác. Là nước
láng giềng hữu nghị của Thái Lan, Campuchia và ASEAN, Trung Quốc đương nhiên
cũng mong muốn khu vực này có thể cùng nhau xây dựng một nơi yên bình, thịnh vượng,
tươi đẹp và hữu nghị.
-------------------
Tác giả là giáo sư Viện Nghiên cứu Châu Á, Đại
học Ngoại ngữ Bắc Kinh.
Nguồn: Tống
Thanh Nhuận, 泰柬边境局势持续紧张，东盟可设定近中远三阶段目标进行斡旋, The
Paper, 28/06/2025.
No comments:
Post a Comment