Việt Nam thành quốc
gia đối tác của BRICS: Cơ hội có vượt rủi ro?
Thương Lê
BBC
News Tiếng Việt
24
tháng 6 năm 202
https://www.bbc.com/vietnamese/articles/cx2gp555p49o
Việc
Việt Nam trở thành đối tác của BRICS gợi lên nhiều câu hỏi về ý nghĩa của bước
đi này cho chủ nghĩa đa phương vốn đã là dấu ấn của đối ngoại Việt Nam.
Hôm
14/6, Bộ Ngoại giao Việt Nam xác nhận việc trở thành nước đối tác của BRICS,
sau thông báo của Brazil – quốc gia đảm nhận vai trò chủ tịch luân phiên của
nhóm này năm 2025.
Với quyết
định này, Việt Nam trở thành quốc gia thứ 10 được công nhận là "đối
tác" của khối, bên cạnh Belarus, Bolivia, Cuba, Kazakhstan, Malaysia,
Nigeria, Thái Lan, Uganda và Uzbekistan.
Với
vai trò mới, Hà Nội sẽ được mời tham dự một số cuộc họp và sáng kiến của BRICS,
một khối đa phương tập hợp 11 nền kinh tế của Nam Toàn cầu (Global South), tùy
thuộc vào sự đồng thuận từ các thành viên chính thức của khối.
Bên
cạnh những lợi ích, các nhà quan sát Việt Nam lâu năm nhận định với BBC News
Tiếng Việt rằng động thái này cũng mang lại cho quốc gia 100 triệu dân
những rủi ro, cũng như những bài toán hóc búa để đối phó với cuộc tranh hùng giữa
các cường quốc trên toàn cầu.
Vì
sao Hà Nội chỉ quyết định tham gia BRICS với
tư cách đối tác thay vì thành viên chính thức? Việt Nam sẽ nhận được
những lợi ích cụ thể gì và đối mặt với những thách thức nào?
BBC
News Tiếng Việt trao
đổi với các nhà quan sát Việt Nam lâu năm để giải đáp các câu hỏi trên.
BRICS
là gì?
Từ
một từ viết tắt do nhà kinh tế học Jim O'Neill đặt ra vào năm 2001 để chỉ các
quốc gia đang phát triển hàng đầu, khối BRICS đã có một chặng đường phát triển
đáng kể trong thập kỷ qua.
Ra
đời vào năm 2006, BRIC gồm bốn thành viên
sáng lập là Brazil, Nga, Ấn Độ và Trung Quốc. Năm năm sau, họ kết
nạp thêm Nam Phi, bổ sung chữ "S" cuối cùng vào từ viết tắt ban đầu
là BRIC.
Trong
nhiều năm, các nhà phê bình phương Tây đã xem nhẹ BRICS, coi đó là một tổ chức
không mấy quan trọng.
Tuy
nhiên, trên thực tế, sự quan tâm dành cho BRICS đang ngày càng tăng, khi nhóm
này từ lâu đã tự định vị mình như một lựa chọn thay thế cho các mô hình quản trị
toàn cầu do phương Tây dẫn dắt.
Với
việc kết nạp thêm Ai Cập,
Iran, Ethiopia, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE), Ả Rập Xê Út và
Indonesia trong
vòng hai năm 2024 và 2025, khối này chiếm đến 40% dân số toàn cầu (khoảng 3,3 tỷ
người) và khoảng 1/4 GDP thế giới.
Ngày
nay, BRICS đang trở nên nổi bật và có ảnh hưởng hơn, nhờ vào việc tận dụng sự bất
mãn ngày càng lớn đối với các chính sách và hệ thống tài chính phương Tây.
"Khối
BRICS thực ra là một diễn đàn của các cường quốc và các nước hạng trung không
phải phương Tây," Giáo sư Alexander L. Vuving từ trung tâm nghiên cứu an
ninh châu Á - Thái Bình Dương Daniel K. Inouye thuộc Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ nhận
định với BBC News Tiếng Việt.
Trong
khi đó, Giáo sư danh dự Carl Thayer, Đại học New South Wales, lưu ý với BBC
News Tiếng Việt rằng BRICS không phải là một tổ chức "được thể chế
hóa."
"Họ
không có ban thư ký, không có trụ sở thường trực. Khối này hoạt động trên sự đồng
thuận. BRICS không thể đưa ra chính sách và bắt tất cả các thành viên phải tuân
theo."
"Nhưng
họ có điểm chung về cách điều hướng và định hướng lại trong một thế giới đang
có nhiều lực cản với toàn cầu hóa – điều vốn có lợi cho các nước đang phát triển
– và họ có thể tiếp tục thúc đẩy toàn cầu hóa", Giáo sư Thayer nhấn mạnh.
Từ
trái qua: Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, Tổng
thống Nam Phi Cyril Ramaphosa, Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống
Brazil Michel Temer chụp ảnh chung tại hội nghị thượng đỉnh BRICS lần thứ 10
vào năm 2018
Đối
tác của BRICS là gì?
Tương
tự như vị trí "quan sát viên", đối tác BRICS (BRICS partnership) là một
cơ chế hợp tác mở rộng của nhóm này, chính thức ra đời vào tháng 10/2024 tại Hội
Nghị Thượng đỉnh Kazan, Nga, nhằm thu hút thêm nhiều quốc gia gắn kết với nhóm
này mà không trao cho họ tư cách thành viên đầy đủ (BRICS membership).
Khi
trở thành đối tác của BRICS, Việt Nam có thể tham gia các phiên họp đặc biệt của
hội nghị thượng đỉnh hay các cuộc họp của bộ trưởng ngoại giao, cũng như các sự
kiện cấp cao khác, qua đó đóng góp vào các tài liệu chính thức và tuyên bố
chính sách của khối này.
Tuy
nhiên, quốc gia đối tác của BRICS sẽ không có quyền biểu quyết trong các vấn đề
chung của khối.
Trong
ASEAN, chỉ mới có Indonesia tham gia BRICS với tư cách thành viên chính thức,
còn Thái Lan và Malaysia đã tham gia với tư cách đối tác của khối vào đầu năm
nay.
Chỉ
trong năm 2024, có đến hơn 30 nước thể hiện mong muốn tham gia vào BRICS với tư
cách thành viên hoặc đối tác, theo trang web chính thức của tổ chức này.
Trước
đó, Việt Nam đã nhiều lần thận trọng cho biết đang theo dõi tiến trình thảo luận
về việc mở rộng thành viên của BRICS.
Giáo
sư Thayer nói rằng quyết định quan trọng này của Việt Nam đã được đưa ra từ trước.
Theo
ông, Việt Nam được Nga ''đích thân mời đến một cuộc họp" để trao đổi không
chính thức.
"Việc
Việt Nam quyết định trở thành đối tác là một bước đi đầu tiên rất tích cực,
thay vì gia nhập với tư cách thành viên chính thức, họ có thể thăm dò tình
hình," ông Thayer cho biết.
Thủ
tướng Việt Nam Phạm Minh Chính và Tổng thống Nga Vladimir Putin tại thành phố
Kazan (Nga) vào ngày 23/10/2024
Lợi
nhiều hơn hay hại nhiều hơn?
Theo
các chuyên gia, lợi ích lớn nhất của Việt Nam trong việc trở thành quốc gia đối
tác của BRICS là mở ra cầu nối với khối này.
"Việt
Nam đang mở rộng mạng lưới ảnh hưởng để mở cửa giao thương ở bất kỳ đâu có thể,
trong bối cảnh toàn cầu hóa và thương mại tự do đang bị thách thức bởi thuế
quan và chiến tranh thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc," Giáo sư Thayer nói.
"Nếu
chỉ đơn phương làm việc với Tổng thống Mỹ Donald Trump thì Việt Nam sẽ không có
bất kì không gian đàm phán nào. Nên bằng cách mở rộng thị trường, Việt Nam có
thể giảm thiểu áp lực từ Trump," ông diễn giải.
Người
phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Phạm Thu Hằng thông báo việc Hà Nội trở thành
đối tác của BRICS ''khẳng định chính sách đối ngoại nhất quán của Việt Nam là độc
lập, tự chủ, đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ đối ngoại, là bạn, là đối tác
tin cậy và là thành viên tích cực, có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế."
Điều
này có ý nghĩa tương tự với việc "tham gia tích cực vào các cơ chế đa
phương như Liên Hợp Quốc, ASEAN, Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á-Thái Bình
Dương (APEC), Nhóm các nước công nghiệp phát triển (G7) mở rộng, Nhóm các nền
kinh tế lớn (G20) mở rộng, Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD),"
bà Hằng cho biết.
Người
phát ngôn Bộ Ngoại giao Phạm Thu Hằng cho biết là đối tác, Việt Nam sẵn sàng
tham gia cùng các nước thành viên nhóm BRICS và cộng đồng quốc tế đẩy mạnh hợp
tác và huy động nguồn lực
Tháng
5/2025, ASEAN đã mở rộng hợp tác với Hội đồng Vùng Vịnh để hướng đến Trung
Đông. Trong khi đó, BRICS đại diện cho khu vực Nam Toàn cầu.
"Từ
góc nhìn của Việt Nam, chủ nghĩa đa phương là cách tiếp cận tốt hơn so với chỉ
phụ thuộc vào việc làm việc đơn độc với Mỹ," Giáo sư Thayer nói.
Ông
cũng cho rằng bằng cách làm việc với hệ thống quốc tế công bằng, Việt Nam đang
thay mặt cho nhiều quốc gia đang phát triển khác trong khu vực Nam Toàn cầu.
"Do
đó, Hà Nội sẽ có sự hỗ trợ về ngoại giao và chính trị trong thời gian tới khi
phải đối mặt với các hành động đơn phương từ Trump và chính sách thuế quan của
ông ta," nhà quan sát Việt Nam lâu năm nói với BBC.
Trong
khi đó, Giáo sư Alexander L Vuving lại nhấn mạnh đến lợi ích trước mắt về chính
trị, chiến lược khi Việt Nam trở thành quốc gia đối tác với BRICS là khi Hà Nội đàm phán thuế
quan với Washington.
"Việt
Nam sẽ phải nhượng bộ những cái gì đó thì Mỹ mới hạ thuế. Trong trường hợp đó,
Việt Nam có khả năng bị nhìn nhận là ngả về phía Mỹ," ông Vuving nhận định.
"Nên
khi Việt Nam có tư cách là quốc gia đối tác BRICS thì đó cũng là một tín hiệu để
Việt Nam có thể nói chuyện dễ dàng hơn với Trung Quốc và Nga, rằng 'Tôi không
đi theo Mỹ để chống lại ông đâu'," chuyên gia này nêu quan điểm.
Việt
Nam tham gia nhiều 'chân kiềng' quan hệ với các cường quốc trên thế giới
Bên
cạnh các lợi ích nhận được, Việt Nam được cho là sẽ phải đối mặt với rủi ro khi
trở thành đối tác của một "đối trọng ngày càng lớn của các nước phương
Tây".
Là
một diễn đàn hợp tác kinh tế do các nước Nam Toàn cầu lãnh đạo, BRICS đang gia
tăng ảnh hưởng khi tìm cách phi đô la hóa và chuyển đổi hệ thống tiền tệ và tài
chính quốc tế.
Trước
đó, Tổng thống Donald Trump đã nhiều lần đe dọa áp mức thuế 100% lên các nước
thành viên BRICS nếu họ tạo ra một đồng tiền thay thế đồng USD trong vai trò là
đồng tiền dự trữ toàn cầu.
Vì
vậy, Giáo sư Thayer nhận định rằng "Việt Nam phải hành xử thật khéo
léo".
Giáo
sư Vuving cũng nhắc đến điểm này, song ông cho rằng rủi ro trước mắt là không
quá lớn.
"[Tuyên
bố của ông Trump] cũng chỉ là một lời đe dọa tạm thời, và BRICS chắc chắn là
không đủ khả năng để lập ra bất cứ đồng tiền chung nào có thể soán ngôi đồng đô
la được. Đồng euro của EU cũng chưa đủ khả năng huống hồ là BRICS," Giáo
sư Vuving nói với BBC.
Ngoài
ra, trên thực tế là các thành viên của BRICS cũng có những nước có chính sách
tương đối hữu nghị với Mỹ, như Ả Rập Xê Út, UAE hoặc Ấn Độ… Thủ tướng Ấn Độ
Narendra Modi - người có mối quan hệ gần gũi với Mỹ - đã nhiều lần khẳng định rằng
ông không cố làm suy yếu đồng đô la.
Còn
trong các quốc gia đối tác cũng có các quốc gia trong ASEAN là Thái Lan và
Malaysia, những nước mà các chuyên gia nói là "có tính toán riêng để đối
phó với cuộc tranh hùng giữa các nước lớn".
Trong
bối cảnh trên, Giáo sư Vuving cho rằng: "Tôi nghĩ đây là một điểm vàng cho
Việt Nam để tối đa hóa lợi ích và tối thiểu hóa những rủi ro."
Trung
Quốc hoan nghênh
Sau
khi Việt Nam xác nhận trở thành quốc gia đối tác với BRICS, phía Trung Quốc đã
có động thái hoan nghênh.
Người
phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc cho biết sự tham gia của Việt Nam vào hợp
tác BRICS không chỉ có lợi cho sự phát triển của Hà Nội mà còn phù hợp với lợi
ích chung của các nước BRICS và Nam Toàn cầu.
"Chúng
tôi tin rằng Việt Nam sẽ có những đóng góp tích cực cho cơ chế BRICS," người
phát ngôn Quách Gia Côn nói hôm 16/6.
Theo
Giáo sư Thayer, Việt Nam có thể đóng góp cho BRICS trong bối cảnh các quốc gia
hiện nay đều đang đối mặt với bài toán tăng cường thương mại, loại bỏ các rào cản
phi thuế quan, hạn ngạch tùy tiện hoặc các biện pháp hạn chế mà từng quốc gia
áp dụng, và tìm cách để cân bằng hoặc giảm bớt chúng.
Nhưng
Giáo sư Vuving lại hoài nghi không rõ Việt Nam có thể đóng góp gì, hay BRICS sẽ
có cơ chế như thế nào để các nước đối tác tham gia vào quá trình của khối.
"Theo
tôi hiểu thì đây là một dạng gây thanh thế ngoại giao thôi. Chẳng hạn Nga bị cô
lập trên thế giới nên họ muốn gây thanh thế rằng họ có rất nhiều bạn. Còn Trung
Quốc mong muốn được coi là người anh cả của khối Nam Toàn cầu và bản thân Trung
Quốc cũng có định hướng ngoại giao là được coi là lãnh đạo của các nước Nam
Toàn cầu," ông nêu quan điểm.
Khi Chủ tịch Tập Cận
Bình sang thăm Việt Nam vào tháng 4/2025, một bài báo trên báo Nhân
Dân dẫn lời ông Tập đề cao vai trò của các nước Nam Toàn cầu và cũng đưa ra ý
tưởng là Việt Nam và Trung Quốc cùng là hai anh em trong cùng gia đình Nam Toàn
cầu.
Tuy
nhiên, bài báo dẫn lời ông Tô Lâm đáp lại cũng trên báo Nhân Dân lại không nhắc
đến chuyện này.
Do
đó, theo Giáo sư Vuving, khi Việt Nam trở thành một nước đối tác của BRICS thì
Trung Quốc sẽ có động thái diễn giải động thái đó là Việt Nam ủng hộ Nam Toàn cầu,
hay Việt Nam sẽ đóng góp cho khối BRICS và Nam Toàn cầu.
"Đó
là điều họ muốn tuyên truyền, muốn mọi người nghĩ như thế," ông nhấn mạnh.
Tổng
Bí thư, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng Bí thư Việt Nam Tô Lâm gặp
nhau tại Hà Nội vào tháng 4/2025
Mỹ
có phật lòng?
Việc
xác nhận tư cách thành viên đối tác với BRICS của Việt Nam diễn ra trong bối cảnh
Việt Nam đang trong quá trình đàm phán thuế quan với Mỹ.
Giới
chuyên gia cho rằng động thái này có thể ảnh hưởng tới quá trình đàm phán với
Washington nhưng "không phải vấn đề quá lớn để có thể tạo ra rủi ro đáng kể".
"Chẳng
hạn việc Mỹ nói rằng 'việc các ông tham gia làm đối tác của BRICS cho thấy là
các ông thù địch chúng tôi' cũng rất khó," Giáo sư Vuving nêu ví dụ.
Còn
Giáo sư Thayer nhấn mạnh có những vấn đề khác quan trọng hơn trong quá trình
đàm phán, mà một trong số đó là áp lực liên tục từ Mỹ buộc Việt Nam phải ngừng
sử dụng vật liệu từ Trung Quốc cho chip máy tính và các thiết bị điện tử cao cấp
được bán sang Mỹ.
Theo
ông, từ góc nhìn của Việt Nam, chủ nghĩa đa phương là cách tiếp cận tốt hơn là
chỉ phụ thuộc vào việc làm việc đơn độc với Mỹ. Đồng thời, Trung Quốc cũng
không muốn các quốc gia hợp tác với Mỹ gây tổn hại đến lợi ích của Trung Quốc.
"Vì
vậy, Việt Nam phải 'đi dây' rất khéo léo ở đây. Làm việc trong khuôn khổ BRICS
cho phép Việt Nam hợp tác với Trung Quốc cùng với Ấn Độ và Nga – những đối tác
đa phương quan trọng của Việt Nam," ông lý giải.
Trở
thành thành viên chính thức?
Theo
Giáo sư Thayer, Việt Nam sẽ thăm dò tình hình một cách cẩn trọng.
"Chúng
ta không nên quá đề cao vai trò của BRICS. Đây chỉ là một công cụ đa phương
trong số nhiều công cụ khác. Việt Nam đang bỏ trứng vào nhiều giỏ. Nếu một quả
trứng bị vỡ, vẫn còn những quả khác để tiếp tục.
"Mục
tiêu của Việt Nam rất rõ ràng: duy trì độc lập, tự chủ và thịnh vượng kinh tế.
Chúng ta có thể điền vào danh sách dài các cách thực hiện điều đó, và trong đó
việc tham gia khối BRICS không phải là tất cả," ông đánh giá.
"Sau
này, nếu cần, Việt Nam hoàn toàn có thể nâng cấp lên thành viên chính thức."
"Việc
đó cần có sự đồng thuận tuyệt đối. Và dù sao đi nữa, Việt Nam cũng sẽ nhận được
sự ủng hộ từ các quốc gia trong khối," nhà quan sát Việt Nam lâu năm nói.
Trong
khi đó, Giáo sư Vuving nhận định vấn đề này còn phụ thuộc vào "sóng
gió" trong tương lai.
"Trở
thành nước đối tác của BRICS là cách Việt Nam giữ thăng bằng trong thế giới
tròng trành này. Giống như việc đứng trên một con thuyền gặp bão, mặt nước rất
tròng trành, thì mình phải cố gắng đặt chân vào tất cả các con thuyền để giữ sự
cân bằng.
"Bây
giờ mình tạm đặt nhẹ một cái chân vào con thuyền BRICS đó, nếu sau này mình muốn
thả một cái chân thêm vào, trở thành thành viên chính thức của BRICS thì nó phụ
thuộc vào sóng gió.
"Còn
hiện nay thì như Việt Nam đặt nhẹ một cái chân như thế là tạm đủ, đặt mạnh hơn
thì lại mất cân bằng," ông kết luận.
---------------------------
Tin
liên quan
·
Việt Nam được gì
khi trở thành 'quốc gia đối tác' của BRICS?
14
tháng 6 năm 2025
·
Thủ tướng Phạm Minh
Chính dự Thượng đỉnh BRICS: Việt Nam gia nhập thì có lợi gì?
24
tháng 10 năm 2024
·
Việt Nam với 'ngoại
giao thức thời': từ hình tượng cây tre đến chiến lược quốc gia
23
tháng 6 năm 2025
·
Tổng thống Brazil
thăm Việt Nam: BRICS, máy bay và thịt bò
21
tháng 3 năm 2025
·
Việt Nam sẽ gia nhập
BRICS hay chần chừ vì ngoại giao 'cây tre'?
14
tháng 5 năm 2024
·
BRICS cạnh tranh với
G7: Việt Nam hưởng lợi từ khối nào hơn?
13
tháng 6 năm 2024
No comments:
Post a Comment