50 năm kết thúc
chiến tranh: Cuộc tranh luận chưa dứt giữa Phan Châu Trinh và Hồ Chí
Minh
Tiến sĩ Kevin D. Phạm (viết); Bùi Văn Phú (dịch)
Gửi cho
BBC News Tiếng Việt từ Amsterdam, Hà Lan
18/06/2025
https://www.bbc.com/vietnamese/articles/cvg7g63w7g6o
Chủ
điểm của bài viết này là tìm hiểu về các hệ tư tưởng chính trị tại Việt Nam từ
đầu Thế kỷ XX cho đến cuộc cách mạng vào giữa Thế kỷ XX, qua đó cho chúng ta thấy
hai ví dụ về phản ứng của người Việt đối với chủ nghĩa thực dân Pháp
(1858-1954).
Tôi
cho rằng các lý thuyết gia người Việt như Phan Châu Trinh (Phan Chu Trinh) và Hồ
Chí Minh đã áp dụng truyền thống Nho giáo cùng với các hệ tư tưởng phương Tây để
đưa ra tầm nhìn khác nhau về việc làm sao đưa dân tộc thoát khỏi ách thực dân.
Các cuộc tranh luận của họ vào đầu thế kỷ XX nay vẫn còn mang tính thời sự
đối với tranh luận về các hệ tư tưởng hiện đại.
Trong
nghiên cứu gần đây về những chủ trương thoát thực dân của người Việt, tôi đã
giới thiệu những tư tưởng chính trị Việt Nam vào lĩnh vực học thuật trong lý
thuyết chính trị và đặt ra những câu hỏi như: Cuộc sống tốt đẹp là gì? Nên đặt
ưu tiên cho những giá trị nào? Ai là thành phần lãnh đạo? Thế nào là một chính
phủ tốt?
Ngoài
việc đưa ra những đáp án cho những luận đề kinh điển nêu trên về "lý thuyết
chính trị", các nhà tư tưởng người Việt thời kỳ thuộc địa đã tìm câu trả lời
cho những vấn đề khác như: Người châu Âu đã cai trị chúng ta như thế nào? Chủ
nghĩa thực dân châu Âu có phải là quy luật tự nhiên, kẻ mạnh thống trị kẻ yếu,
như những người theo chủ nghĩa Darwin xã hội thường nói không? Hay đó là hệ quả
của chủ nghĩa tư bản như Lenin vẫn nói? Chúng ta nên làm gì với các giá trị
truyền thống của mình trước sự du nhập những ý tưởng mới từ châu Âu? Khi kẻ thực
dân hành hạ chúng ta vì không cùng chủng tộc, làm nhục hoặc bóc lột chúng ta,
chúng ta nên phản ứng như thế nào? Làm thế nào để tạo nên sức mạnh và đoàn kết
giữa chúng ta để chống lại chủ nghĩa thực dân hay làm cách mạng? Nói chính xác
thì kháng chiến và cách mạng sẽ được tiến hành như thế nào? Mục tiêu là gì và
phương pháp thực hiện nó ra sao? Nói cách khác, viễn cảnh tốt nhất để thoát
khỏi nô lệ thực dân là gì?
Thành
phần trí thức và giới hoạt động người Việt quan tâm đến những vấn đề nêu trên vốn
có xuất thân từ truyền thống Nho giáo, một triết lý xã hội do Khổng Tử khởi xướng.
Những người theo tư tưởng Không Tử tin rằng điều đáng giá nhất mà bất kỳ ai
cũng có thể làm trong quãng đời của họ là rèn luyện nâng cao phẩm chất đạo đức,
hay "đức hạnh", để trở nên quan tâm hơn tới tha nhân. Họ tin rằng một
người trở nên có đức hạnh hơn thì có thể thúc đẩy sự hòa hợp trong xã hội và
tạo ảnh hưởng qua tấm gương tốt của mình (thay vì sử dụng vũ lực hoặc sự đe dọa).
Tuy
nhiên, mỗi lý thuyết gia trong số này đều có cách diễn giải riêng về Nho giáo,
và trước làn sóng du nhập của các tư tưởng chính trị-xã hội từ phương Tây,
họ có những ý tưởng khác nhau trong cách tổng hợp hay tìm thỏa hiệp giữa truyền
thống Nho giáo với các hệ tư tưởng chính trị mới đến từ "phương Tây",
như chủ nghĩa tự do (một hệ tư tưởng chính trị nhấn mạnh đến quyền và tự do cá
nhân), dân chủ, cũng như chủ nghĩa Mác. Họ đối chiếu giữa các truyền thống tri
thức của nước ngoài để tìm ra những ý tưởng phù hợp với họ. Có rất nhiều nhà tư
tưởng Việt đã làm điều này và chúng ta sẽ tìm hiểu về hai người trong số họ.
No comments:
Post a Comment