CHANGE và án trốn thuế - Kỳ 1: Tổ chức phi lợi nhuận hay doanh nghiệp?
Thủy Tùng - Luật
Khoa
September 27 2023 1:40 PM
https://www.luatkhoa.com/2023/09/change-va-an-tron-thue-ky-1-to-chuc-phi-loi-nhuan-hay-doanh-nghiep/
Luật Việt Nam không
có khái niệm tổ chức phi lợi nhuận như các nước khác.
https://www.luatkhoa.com/content/images/size/w2000/format/webp/2023/09/CHANGE.jpg
Đồ họa: Shiv/ Luật Khoa.
*
Từ một nhà hoạt động môi trường và lãnh đạo NGO được báo đài nhà nước
trọng vọng, Hoàng Thị Minh Hồng và Trung tâm CHANGE của cô bỗng dưng dính án “trốn
thuế”. [1]
Luật Khoa tạp chí sẽ đăng tải một chuyên đề về pháp nhân phi lợi nhuận
để lý giải căn cứ pháp lý và đạo lý của việc nhà nước Việt Nam có thể kết án bà
Hoàng Thị Minh Hồng - Giám đốc Trung tâm Hành động và Liên kết vì Môi trường và
Phát triển (tên viết tắt là CHANGE) về tội trốn thuế giá trị gia tăng và thuế
thu nhập doanh nghiệp.
***
Khi xét đến nghĩa vụ thuế của một tổ chức, ta phải xét đến hai yếu tố:
·
tổ chức đó hoạt động vì lợi nhuận (for-profit) hay
phi lợi nhuận (non-profit);
·
các hoạt động của tổ chức đó thuộc nhóm ngành nghề
phải đóng thuế hay được miễn thuế.
Hệ thống pháp luật Việt Nam không có khái niệm tổ chức phi lợi nhuận mà
có một số khái niệm tương đương trong nhiều quy định khác nhau. Trong khuôn khổ
bài viết này, người viết chỉ đề cập đến một số khái niệm gần với mô hình hoạt động
và tính chất phi lợi nhuận của Trung tâm CHANGE mà không đề cập đến tất cả các
mô hình phi lợi nhuận khác.
Tổ chức khoa học - công nghệ
Đầu tiên, phải nói đến tư cách pháp lý chính thức trên giấy tờ của
Trung tâm CHANGE: một tổ chức khoa học - công nghệ ngoài công lập, được thành lập
dựa trên Luật Khoa học
và Công nghệ. [2]
Theo bản kết luận điều tra của Công an Thành phố Hồ Chí Minh trong vụ
án Hoàng Thị Minh Hồng, CHANGE được thành lập theo quyết định số 78/QĐ-LHHVN
ngày 28/1/2013 của Liên hiệp các hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam (VUSTA). Bộ
Khoa học và Công nghệ cấp giấy chứng nhận đăng ký hoạt động khoa học và công
nghệ số A-1094 cho CHANGE lần đầu ngày 13/3/2013, lần thứ hai ngày 8/12/2016 và
lần thứ ba ngày 3/1/2020.
Quyết định thành lập và giấy chứng nhận đăng ký hoạt động khoa học và
công nghệ cho thấy, CHANGE hoạt động trong lĩnh vực khoa học và công nghệ;
nghiên cứu khoa học, công nghệ và ứng dụng công nghệ; thực hiện dịch vụ khoa học
và công nghệ; hợp tác với các tổ chức trong và ngoài nước để thực hiện nhiệm vụ
của mình.
Giấy phép này không thể hiện CHANGE là một tổ chức phi lợi nhuận hay
không. Nói cách khác, một tổ chức khoa học - công nghệ ngoài công lập có thể vì
lợi nhuận hoặc phi lợi nhuận.
Pháp nhân phi thương mại
Tiếp theo, cần kể đến khái niệm pháp nhân phi thương mại được quy định
tại Điều 76 Bộ luật Dân
sự 2015. [3] Theo đó, pháp nhân phi thương mại là pháp nhân không có mục tiêu
chính là tìm kiếm lợi nhuận và nếu có lợi nhuận thì cũng không được phân chia
cho các thành viên.
Điều luật này quy định khá rộng về các pháp nhân phi thương mại, bao gồm
cơ quan nhà nước, đơn vị vũ trang nhân dân, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị
- xã hội, tổ chức chính trị xã hội - nghề nghiệp, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội
- nghề nghiệp, quỹ xã hội, quỹ từ thiện, doanh nghiệp xã hội, và các tổ chức
phi thương mại khác.
Theo quy định này, người viết cho rằng CHANGE cùng một số tổ chức khác
có thủ tục thành lập và cách vận hành tương tự (như MEC, LPSD, GreenID) là một
tổ chức xã hội hoặc là một tổ chức phi thương mại khác.
Cụ thể, Báo cáo thường
niên năm 2020 của CHANGE ghi nhận 92% nguồn thu của tổ chức năm
2020 đến từ các khoản tài trợ của các chính phủ, Liên Hiệp Quốc, và các tổ chức
phi lợi nhuận quốc tế. [4]
Các khoản tài trợ này có nguồn gốc từ tiền thuế và tiền từ thiện của
người dân các nước hay còn gọi là tiền tài trợ của người dân các nước giàu cho
người dân các nước nghèo. CHANGE tiếp nhận các khoản tiền tài trợ này để thực
hiện các hoạt động trong lĩnh vực phát triển bền vững, bảo vệ môi trường, chống
biến đổi khí hậu, và bảo vệ động vật hoang dã ở Việt Nam. Bên cạnh đó, một phần
nhỏ ngân sách của CHANGE do người Việt Nam và người nước ngoài tài trợ trực tiếp
với danh nghĩa từ thiện, nhân đạo.
Vấn đề là ở chỗ này: CHANGE phải cam kết hoạt động không vì mục tiêu lợi
nhuận thì mới được nhận những khoản tài trợ kể trên.
Đây là biểu hiện rõ nét cho thấy tính chất phi lợi nhuận của CHANGE.
Bên cạnh đó, trong một bài phóng sự và một bài phỏng vấn của báo Người
Lao Động năm 2018 và báo Phụ nữ
TP. Hồ Chí Minh năm 2019, bà Hoàng Thị Minh Hồng tự nhận CHANGE là
một tổ chức phi lợi nhuận. [5] [6] Báo cáo thường niên năm 2020 của CHANGE cũng
thừa nhận họ là một NGO (non-governmental organization), tức là tổ chức phi
chính phủ - một khái niệm thường được hiểu là đồng nghĩa với tổ chức phi lợi
nhuận.
***
Tới đây, chúng ta có thể thấy sự không rõ ràng về mặt pháp luật liên
quan đến tính chất phi lợi nhuận của CHANGE. Nếu theo quy định của Bộ luật Dân
sự, CHANGE là một tổ chức xã hội hoặc là một tổ chức phi thương mại không có mục
tiêu tìm kiếm lợi nhuận. Tuy nhiên, Luật Khoa học và Công nghệ và giấy chứng nhận
hoạt động không thể hiện rõ ràng tính chất phi lợi nhuận của CHANGE.
Do đó, các cơ quan chức năng có thể ứng xử với CHANGE và bà Hoàng Thị
Minh Hồng theo cách khác nhau, tùy thuộc vào việc họ coi CHANGE là tổ chức vì lợi
nhuận hay phi lợi nhuận, các hoạt động có thuộc diện được miễn thuế hay
không.
Họ sẽ dựa trên việc áp dụng các quy định pháp luật khác nhau cũng như số
liệu cụ thể về các khoản tài trợ, các hợp đồng cung cấp dịch vụ khoa học và
công nghệ và các khoản chi tiêu cho các hoạt động cộng đồng do CHANGE thực hiện.
Họ có thể sử dụng các quy định đối với một pháp nhân thương mại có mục đích tìm
kiếm lợi nhuận để khép bà Hồng tội trốn thuế giá trị gia tăng và thuế thu nhập
doanh nghiệp. Họ cũng có thể ứng xử với CHANGE như một pháp nhân phi thương mại
và phi lợi nhuận để có bản án nhân văn hơn đối với bà Hồng.
Về mặt đạo lý, chính quyền Việt Nam không thể viện dẫn bất kỳ lý do gì
để đánh thuế giá trị gia tăng và thuế thu nhập doanh nghiệp đối với các khoản
tài trợ này. Người đóng thuế và người làm từ thiện ở các nước và ở Việt Nam
cũng không thể chấp nhận trả thuế cho các khoản tài trợ mà CHANGE và các tổ chức
phi lợi nhuận khác đã tiếp nhận.
Trên thực tế, kết luận điều tra và cáo trạng vụ án đều khẳng định
CHANGE hoạt động theo mô hình doanh nghiệp và phải chịu thuế như một doanh nghiệp
bình thường.
***
Trong kỳ
tới, chúng ta sẽ tìm hiểu xem bà Hoàng Thị Minh Hồng có thể bị kết án tù vì tội
trốn thuế giá trị gia tăng và thuế thu nhập doanh nghiệp đối với các khoản tài
trợ và hợp đồng dịch vụ cho hoạt động của CHANGE theo căn cứ pháp lý nào.
Luật Khoa 360: Hoàng Thị Minh Hồng và tội trốn thuế
Án trốn thuế
hay án chính trị?
Luật
Khoa tạp chí - Luật Khoa tạp chí
*
Khi NGO trở thành “đối tượng’’
No comments:
Post a Comment