Trung
Quốc vô thần muốn thách thức truyền thống tái sinh trong Phật giáo Tây Tạng
Chi
Phương - RFI
Đăng
ngày: 09/07/2025 - 15:37
Lãnh đạo của
Phật giáo Tây Tạng Đạt Lai Lạt Ma đã mừng thọ 90 tuổi hôm 06/07 vừa qua và
tuyên bố sẽ tái sinh, tiếp nối truyền thống hàng ngàn năm ở Tây Tạng trong một
thế giới tự do, xoá bỏ những nghi ngờ rằng ngài sẽ là vị Đạt Lai Lạt Ma cuối
cùng. Việc chọn người tiếp nối Đạt Lai Lạt Ma, một vấn đề tâm linh trong Phật
Giáo Tây Tạng, đã trở thành vấn đề chính trị khi Trung Quốc “phi tôn giáo” muốn
can thiệp, tự chọn người kế vị.
HÌNH
:
Đạt
Lai Lạt Ma trong lễ sinh nhật lần thứ 90 theo lịch Tây Tạng tại đền Tsuglakhang
ở Dharamshala, Ấn Độ, vào ngày 30 tháng 6 năm 2025. AP - Ashwini Bhatia
Với
tên khai sinh là Tenzin Gyatso, Đạt Lai Lạt Ma thứ 14 là vị lãnh đạo Phật giáo
Tây Tạng hưởng thọ lâu nhất từ 600 năm qua, qua các đời Đạt Lai Lạt Ma. Tự mô tả
mình là một “nhà tu hành đơn thuần,” Đạt Lai Lạt Ma được hàng triệu
tín đồ tin theo, tôn thờ ông như là một vị Phật sống, là người bảo hộ cho vùng
đất thiêng. Ông đã phải sống lưu vong, rời khỏi quê hương vào những năm 1950,
khi Trung Quốc tiến hành cuộc đàn áp quân sự, nhằm kiểm soát khu vực này.
Đạt
Lai Lạt Ma trở thành biểu tượng của khát vọng tự do, của hòa bình, dù bị Bắc
Kinh coi là kẻ ly khai. Vài ngày trước khi bước sang tuổi 90, ông đã dập tắt những
đồn đoán cho rằng mình là vị Đạt Lai Lạt Ma cuối cùng, tuyên bố sẽ có người kế
nhiệm khi ông qua đời. Văn phòng của Đức Đạt Lai Lạt Ma chỉ đạo việc tìm kiếm
và công nhận người kế nhiệm theo truyền thống lâu đời trong Phật giáo Tây Tạng.
Trong
Phật Giáo Tây Tạng, tái sinh những tulku là những cao tăng giác ngộ, và họ lựa
chọn quyết định tái sinh để tiếp tục phụng sự chúng sinh. Sau khi chết,
tâm thức sẽ chuyển sang một thân xác mới. Đối với Đạt Lai Lạt Ma và Ban Thiền Lạt
Ma (Panchen Lama), hai cao tăng có chức vị cao nhất, việc tái sinh của họ được
quy định rõ ràng. Để tìm ra người được tái sinh, đầu tiên phải dựa trên những dấu
hiệu, những điều đã được tiên tri, những điềm báo và một loạt bài kiểm tra, ví
dụ như xem đứa trẻ có phản ứng với những vật dụng của người tiền nhiệm hay
không.
Liên
quan đến sự can thiệp của Trung Quốc, cách nay 30 năm, vào năm 1995, Đạt Lai Lạt
Ma đã công nhận Gedhun Choekyi Nyima là hiện thân của Ban Thiền Lạt
Ma thứ 11. Tuy nhiên, chỉ vài ngày sau, hiện thân của cao tăng này, lúc đó 6 tuổi,
đã bị bắt cóc, và từ đó cho đến nay vẫn chưa rõ tung tích. Vụ việc được cho là
do chính phủ Cộng Sản Trung Quốc đứng đằng sau. Bởi vài tháng sau vụ "bắt
cóc" này, Bắc Kinh đã "tìm ra" hiện
thân của Panchen Lama, Gyaltsen Norbu, qua một quá trình được cho là không minh
bạch, và về phe chính phủ Trung Quốc. Vị Lạt Ma này không được phía Tây Tạng và
Đạt Lai Lạt Ma hiện tại công nhận.
Nếu
như tuyên bố sẽ tái sinh của Đạt Lai Lạt Ma được tín đồ hoan nghênh thì, nhiều
người lo sợ rằng khi Đạt Lai Lạt Ma thứ 14 qua đời, Bắc Kinh sẽ tận dụng này để "kiểm
soát đức tin", dẫn đến nguy cơ xảy ra kịch bản : một Đạt Lai Lạt Ma thứ
15 được chỉ định theo phương cách truyền thống của Tây Tạng và một người khác
được Trung Quốc chỉ định.
Để
tìm hiểu về truyền thống tái sinh này, cũng như những vấn đề địa chính trị trước
sự can thiệp của Trung Quốc, trong mục tạp chí xã hội tuần này, RFI Tiếng Việt
đã mời các chuyên gia về Tây Tạng, bà Katia
Buffetrille,
nhà nhân chủng học, tại trường École Pratique des Hautes Études, và Nicola Schneider, nhà nghiên cứu tại
Viện nghiên cứu Văn Minh Á Đông (Centre de recherche sur les civilisations de
l’Asie orientale). Cả hai đã nghiên cứu về Tây Tạng từ hơn hai chục năm qua, với nhiều công trình nghiên
cứu về nhân chủng học, cũng như tôn giáo.
*
RFI
: Đạt Lai Lạt Ma chiếm vị trí như thế nào trong phật giáo Tây Tạng, và tầm quan
trọng của tuyên bố về việc ngài sẽ tái sinh được đánh giá như thế nào ?
Nicola
Schneider : Vào năm 2011, khi người dân Tây Tạng bầu chọn người đứng
đầu chính phủ lưu vong và Đạt Lai Lạt Ma quyết định rút khỏi chính trường, trao
toàn bộ quyền cho chính phủ này. Trước đó, ông vừa là lãnh tụ tinh thần, vừa là
lãnh đạo về mặt chính trị. Năm đó, ông cũng đã tuyên bố khi 90 tuổi sẽ quyết định
liệu có tái sinh hay không. Trong suốt thời gian này, hầu hết người Tây Tạng và
các tín đồ đều mong muốn ông tái sinh. Đó chính là điều mà ông đã tuyên bố.
Katia
Bufetrille : Đối với người dân Tây Tạng, Đạt Lai Lạt Ma được
coi là hiện thân của Quan Thế Âm Bồ Tát, của lòng từ bi. Có thể nói, Đạt Lai Lạt
Ma thứ 14 đã minh chứng cho lòng từ bi, nhân ái đó trong suốt cuộc đời mình. Vấn
đề tái sinh của ngài không chỉ liên quan đến người dân Tây Tạng, đến Phật tử
nói chung, hay liên quan đến tín ngưỡng, bởi vấn đề thuần tuý về tôn giáo đang
trở trành vấn đề chính trị do sự can dự của Trung Quốc vào việc chọn người kế
nhiệm. Dù đã từ bỏ chính trị, sức hút của Đạt Lai Lạt Mai, đã đi nhiều nơi và gặp
nhiều lãnh đạo các nước, dù muốn hay không vẫn bị đặt trên bàn cờ chính trị.
*
Đạt
Lai Lạt Ma gặp nhiều lãnh đạo thế giới
HÌNH
: Đạt Lai Lạt Ma & TT Bill Clinton
Nicola
Schneider : Có
thể nói Đạt Lai Lạt Ma thứ 14 là một trường hợp đặc biệt. Không phải tất cả các
đời Đạt Lai Lạt Ma đều có tầm ảnh hưởng quốc tế như ông, dĩ nhiên là vì trước
đây thế giới chưa toàn cầu hóa mạnh mẽ như hiện nay. Riêng ảnh hưởng vị Đạt Lai
Lạt Ma thứ 14, thông qua việc lên tiếng vì hòa bình, lòng từ bi, các giá trị đạo
đức mang tính phổ quát, đã vượt ra ngoài phạm vi cộng đồng người Tây Tạng.
Ngày
nay, hào quang của ông không chỉ trong thế giới Phật giáo, bao gồm cả
các quốc gia như Việt Nam, mà còn lan rộng hơn thế nữa. Có thể nói ông là một
nhân vật mang tính toàn cầu, thậm chí vượt ra ngoài khuôn khổ của riêng Phật
giáo.
*
RFI
: Việc Đạt Lai Lạt Ma thứ 14 rút khỏi chính trường, ủy quyền cho chính phủ Tây
Tạng lưu vong liệu có phải là cách để dần tách tôn giáo khỏi chính trị ?
Katia
Buffetrille : Đó
là một quyết định có chủ đích, nhằm xây dựng một nền dân chủ cho người Tây Tạng.
Ông cho rằng mô hình cũ không còn phù hợp, đặc biệt trong hoàn cảnh lưu vong.
Điều đáng nói là ông không hề được giáo dục theo tư tưởng dân chủ phương Tây,
nhưng lại là người chủ động thúc đẩy dân chủ. Dù ngay từ đầu ông đã phải đối mặt
với nhiều chống đối trong nội bộ, nhưng ông vẫn kiên định.
Nicola
Schneider : Dù
chính quyền Tây Tạng lưu vong đã trải qua quá trình thế tục hóa, yếu tố tôn
giáo vẫn còn hiện diện trong cơ cấu chính trị. Quốc Hội Tây Tạng không giống
mô hình nghị viện kiểu phương Tây, như ở Pháp, nơi đại biểu được bầu theo
đảng phái hoặc khu vực bầu cử thông thường. Tại đây, Quốc Hội gồm cả đại biểu
thế tục, được bầu theo ba vùng văn hóa lớn của Tây Tạng: Ü-Tsang (Tây Tạng
trung tâm), Kham và Amdo (Tây Tạng phía đông), và 10 đại biểu đến từ các trường
phái Phật giáo lớn, phần lớn là tăng sĩ. Trong tổng số 45 nghị sĩ, đây là một
thiểu số.
Một
số người cho rằng điều này cho thấy ảnh hưởng tôn giáo vẫn tồn tại, thậm chí chỉ
trích đó là tàn dư của chế độ thần quyền. Nhưng quan điểm này không phổ biến.
Nhiều người Tây Tạng lập luận rằng việc có các tăng sĩ trong Quốc Hội là cần
thiết: họ không vướng bận đời sống gia đình, có thể dốc toàn tâm toàn lực cho
Tây Tạng.
Đọc
thêm :
Tìm
người kế vị Đạt Lai Lạt Ma: Cuộc đấu sinh tử với Bắc Kinh vì "tự do cho
Tây Tạng"
*
RFI
: Trung Quốc, đã nhiều lần nhấn mạnh sự tái sinh của Đạt Lai Lạt Ma phải được Bắc
Kinh chấp thuận và người tái sinh phải ở trên lãnh thổ Trung Quốc, cho rằng việc
tái sinh là vấn đề chủ quyền của nhà nước, việc nội bộ của Bắc Kinh. Vào năm
1995, chính phủ Trung Quốc đã bổ nhiệm một Đức Ban Thiền Lạt Ma trái ngược với
Đức Đạt Lai Lạt Ma được công nhận hiện nay. Cụ thể, Bắc Kinh đã tìm cách biến
việc tái sinh thành công cụ chính trị, kiểm soát tâm linh Tây Tạng như thế nào
?
Nicola
Schneider : Trung
Quốc tin rằng nếu kiểm soát được người kế nhiệm Đạt Lai Lạt Ma, họ sẽ gia
tăng ảnh hưởng. Nhưng đó là điều phi lý, bởi Trung Quốc là một chính quyền Cộng
sản, vốn theo chủ nghĩa vô thần. Một nhà nước vô thần sao lại đặt ra luật lệ về
tái sinh, tức là những quy định tôn giáo, và áp đặt chúng lên một dân tộc
không phải người Trung Hoa, có văn hóa và tín ngưỡng riêng biệt?
Trung
Quốc ngày nay đã tự tạo ra một bộ quy tắc riêng để xác định hóa thân tiếp theo
của Đạt Lai Lạt Ma. Họ biện minh điều này dựa trên tiền lệ lịch sử. Đúng
là từng có một số trường hợp trong quá khứ, nhưng đó không phải là Cộng hòa
Nhân dân Trung Hoa như ngày nay. Đó là thời nhà Thanh, triều đại của người Mãn,
vốn không phải người Trung Quốc.
Người
dân Tây Tạng vẫn luôn nhấn mạnh, cũng như Đạt Lai Lạt Ma đang cố gắng truyền đạt
trên trường quốc tế rằng quyền quyết định tái sinh phải thuộc về người Tây
Tạng, bởi đây là Phật giáo của họ, là văn hóa và bản sắc của họ. Không ai từ
bên ngoài có thể áp đặt điều đó.
Katia
Buffetrille : Chính
quyền Trung Quốc đã sử dụng “Chiếc bình vàng”, một nghi thức do hoàng đế Mãn
Thanh Càn Long thiết lập vào thế kỷ 18 để chọn ra một ứng viên Đạt Lai Lạt Ma
thông qua hình thức bốc thăm. Tuy nhiên, theo một nhân chứng từng có mặt tại đền
Jokhang vào thời điểm đó và sau này đã trốn thoát, việc bốc thăm không hề minh
bạch, vì một trong các thẻ bốc có gắn que dài hơn, giúp dễ dàng nhận ra.
Điều này đặt ra nghi vấn nghiêm trọng về tính công bằng và hợp pháp của nghi thức.
Sự
can thiệp của Trung Quốc rất mạnh mẽ, như việc Bảo tàng Guimet (Paris), bảo
tàng nghệ thuật châu Á lớn nhất châu Âu, đã loại bỏ từ “Tây Tạng” khỏi các triển
lãm, thay bằng cụm mơ hồ như “Himalaya và vùng đất Tuyết” trong một cuộc trưng
bày về nhà Đường. Nhiều người cho rằng việc này nhằm chiều theo yêu cầu của Bắc
Kinh. Đây là điều nghiêm trọng, vì nó cho thấy Trung Quốc đang ảnh hưởng đến
cách kể lại lịch sử và văn hóa, ngay cả tại các bảo tàng quốc gia.
Chiến
lược này không chỉ giới hạn ở châu Âu : tại Việt Nam, Nepal và Bhutan, Bắc Kinh
cũng gây áp lực để các nước này dùng từ “Xizang”(phiên âm Hán ngữ của “Tây Tạng”)
thay vì “Tibet”, giống như thể ta gọi “France” là “Faguo” theo cách Trung Quốc,
trong khi rõ ràng đó không phải là cách gọi của người bản địa.
*
RFI
: Tại một thế giới ngày càng bị chia rẽ, các nước tranh nhau giành ảnh hưởng,
vai trò của người kế nhiệm Đạt Lai Lạt Ma sẽ ra sao ? Truyền thống tái sinh và
vị Đạt Lai Lạt Ma thứ 15 có thể được duy trì, hay sẽ chấm dứt vòng luân hồi ?
Nicola
Schneider : Việc
tái sinh của Đạt Lai Lạt Ma ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống người Tây Tạng. Tuy
nhiên, sau khi một Đạt Lai Lạt Ma qua đời, quá trình tìm hóa thân mới phải mất
ít nhất 2 đến 3 năm. Ngay cả sau đó, người được công nhận là hóa thân của ngài,
vốn chỉ là một đứa trẻ, cũng không thể đảm đương vai trò lãnh đạo tinh thần
cho đến khi trưởng thành.
Theo
truyền thống, giai đoạn này được điều hành bởi một nhiếp chính
(Gyälpo) không được bầu chọn, nắm quyền thay mặt Đạt Lai Lạt Ma cho đến
khi hóa thân đủ tuổi (khoảng 18 tuổi). Nhưng ngày nay, như đã khẳng định trong
cuộc họp báo gần đây, không còn cần đến nhiếp chính nữa, vì chính quyền Tây Tạng
lưu vong đã là một thể chế dân chủ có đầy đủ quyền lực.
Nếu
sau này có một vị Đạt Lai Lạt Ma thứ 15, ông sẽ không có sức ảnh hưởng về mặt
chính trị, mà chỉ đảm nhiệm vai trò lãnh đạo tinh thần. Đây là điều mà Đạt Lai
Lạt Ma thứ 14 đã tiên liệu từ rất sớm : Ngay từ năm 1969, ông đã công khai
quan điểm tách biệt tôn giáo và chính trị trong tương lai Tây Tạng.
Katia
Buffetrille : Đạt
Lai Lạt Ma tương lai sẽ gặp nhiều khó khăn trong việc kế vị, bởi vì vị thứ 14
đã thực sự để lại dấu ấn sâu đậm trong thời đại của mình. Người kế vị sẽ phải nỗ
lực rất nhiều để đạt đến tầm vóc đó. Vị Đạt Lai Lạt Ma thứ 6, giống như vị thứ
4, sinh ra bên ngoài Tây Tạng, vị thứ 4 sinh ở Mông Cổ, còn vị thứ 6 sinh
tại Tawang, Arunachal Pradesh, một vùng thuộc Ấn Độ nhưng có tranh chấp lãnh thổ
với Trung Quốc. Vị thứ 6 không hề yêu thích cuộc sống của một Đạt Lai Lạt Ma;
ông thích thơ ca và phụ nữ hơn. Dù vậy, ông vẫn được người Tây Tạng hết mực tôn
kính. Ông không phải là một hành giả trên con đường giác ngộ, nhưng đã để lại
nhiều bài thơ hay và luôn là vị Đạt Lai Lạt Ma thứ 6 trong lòng người Tây Tạng.
Chức vị này không phải là một tước hiệu có thể nhận hoặc từ bỏ như Giáo hoàng.
Khi đã là Đạt Lai Lạt Ma thì suốt đời đều là như vậy.
*
RFI
Tiếng Việt xin chân thành cảm ơn chuyên gia về Tây Tạng, Katia Buffetrille, nhà
nhân chủng học, tại trường École Pratique des Hautes Études, và Nicola
Schneider, nhà nghiên cứu tại VCentre de recherche sur les civilisations de
l’Asie orientale, tại Pháp.
*
Trung
Quốc bị cáo buộc có liên quan đến cái chết của một vị cao tăng Tây Tạng ở Việt
Nam
Tổ chức
Human Rights Watch hôm 09/04/2025, đã kêu gọi chính phủ Việt Nam điều tra về
cái chết đầy nghi vấn của một vị cao tăng Tây Tạng Humkar Dorje Rinpoche,
tại thành phố Hồ Chí Minh.
Bà
Maya Wang, đại diện của tổ chức theo dõi nhân quyền cho rằng “cái chết
của Humkar Dorje Rinpoche” đáng lo ngại vì chính quyền Trung Quốc đàn
áp người Tây Tạng nghiêm khắc, và được cho là đã thực hiện nhiều vụ bắt cóc
công dân tại nước đồng minh Việt Nam. Tổ chức này kêu gọi Hà Nội thực hiện điều
tra minh bạch, cung cấp kết quả khám nghiệm tử khi cho gia đình của Rinpoche
này.
Humkar
Dorje là trụ trì của tu viện Lung Ngon ở quận Gabde khu tự trị của Tây Tạng.
Ông có hàng ngàn tín đồ ở Trung Quốc và khắp nơi trên thế giới. Ông cũng đã
thành lập một số trường học và trường dạy nghề, dưới sự giám sát của chính quyền,
hỗ trợ giáo dục cho trẻ em.
Theo
một số phương tiện truyền thông Tây Tạng lưu vong, ông Humkar Dorje đã mất tích
từ tháng 11 năm 2024. Chính quyền tại Gabde được cho là cấm thảo luận công khai
về vụ mất tích của ông, cho đến khi nhận được giấy chứng tử gửi từ một bệnh viện
ở Việt Nam, cho rằng ông chết vì bệnh khi đang tu hành. Những tín đồ của ông ở Ấn
Độ và những người Tây Tạng lưu vong cáo buộc chính phủ Việt Nam và Trung Quốc cấu
kết, bắt giữ ông khi cao tăng này rời khỏi Tây Tạng. Cho đến nay vẫn chưa có
thông tin rõ ràng từ chính phủ Việt Nam về vụ việc này.
Trong
bối cảnh câu hỏi về người kế vị Đạt Lai Lạt Ma được đặt ra trong những năm sắp
tới và sự ảnh hưởng của Trung Quốc, chuyên gia về Tây Tạng, bà Katia
Buffetrille bày tỏ lo ngại rằng Bắc Kinh có thể để tăng cường trấn áp các cao
tăng Tây Tạng, bằng cách can thiệp vào các nước đồng minh. Trong quá trình
nghiên cứu, bà Buffetrille đã từng có dịp gặp gỡ Humkar Dorje Rinpoche. Theo
nhà nhân chủng học, ông được cho là đã từ chối gặp vị cao tăng Panchen Lama do
Bắc Kinh bầu (cao tăng có chức vị cao thứ hai, chỉ đứng sau Đạt Lai Lạt Ma,
trong Phật giáo Tây Tạng). Trong khi đó, Panchen Lama được Đạt Lai Lạt Ma công
nhận thì đã mất tích cách nay 30 năm, được cho là có sự nhúng tay của chính quyền
Bắc Kinh.
--------------------------
Các
nội dung liên quan
TRUNG
QUỐC - TÂY TẠNG
Trung
Quốc bị cáo buộc tiêu diệt văn hóa Tây Tạng
ĐIỂM
BÁO
Trung
Quốc lũng đoạn Lào bằng bẫy nợ, Hán hóa Tây Tạng
No comments:
Post a Comment