Minh
Anh giới thiệu
Thứ ba, 10 Tháng 3 2020 10:43
Để giành
được những đồng đôla phát triển đất nước, Rodrigo Duterte đã gây tổn hại đến an
ninh quốc gia của Philippines. Quyết định chính sách đối ngoại lớn đầu tiên của
Duterte là bác bỏ chiến thắng mang tính lịch sử của Philippines trước Trung Quốc
trong vụ kiện liên quan đến tranh chấp chủ quyền trên biển.
*
Tháng
2/2020, trên thực tế, Tổng thống Philippines Rodrigo
Duterte đã chấm dứt liên minh tồn tại cả thế kỷ của nước này với Mỹ. Bằng việc
đơn phương bãi bỏ Thỏa thuận về các lực lượng Thăm viếng (VFA) năm 1999,
cung cấp khuôn khổ hợp pháp cho phép binh lính Mỹ đóng quân và luân chuyển trên
lãnh thổ Philippines, nhà lãnh đạo Philippines đã khiến hợp tác an ninh song
phương mạnh mẽ gần như trở thành điều bất khả thi. Hiệp ước phòng thủ chung
(MDT) Mỹ-Philippines, được tạo dựng trên đống đổ nát của Chiến tranh thế giới
thứ hai, giống như một cái vỏ rỗng, một bộ xử lý CPU không có hệ thống vận
hành. VFA chính là phần mềm vận hành MDT.
Trên giấy tờ, liên minh này vẫn tồn tại, nhưng theo
lời một quan chức cấp cao của Philippines, giờ đây trên thực tế nó vô dụng.
Hành động bãi bỏ VFA mang tính hình thức và rất gây chú ý này là một động thái
đậm chất cá nhân, bị chính trị hóa một cách trơ trẽn và nói thẳng ra là một quyết
định hấp tấp, mà sẽ khiến Philippines dễ bị tác động trước một loạt thách thức
an ninh, trong đó có mối đe dọa chủ nghĩa khủng bố xuyên quốc gia và các điều
kiện thời tiết cực đoan đã tàn phá đất nước này trong những năm gần đây. Và
không nước nào khác ngoài Trung Quốc, được dự đoán là kẻ thắng lợi lớn nhất
trong nước cờ thí tốt gần đây của Duterte.
Trao đổi với Trung Quốc
Dù quyết định gần đây của Duterte dường như gây sốc,
nhưng nó hoàn toàn không bất ngờ. Tác giả nhớ lại thời gian căng thẳng cuối
cùng trong các cuộc bầu cử tổng thống ở Philippines năm 2016, khi cựu Thị trưởng
Davao từ một ứng cử viên ít tiếng tăm biến thành người có triển vọng thành công
không thể tranh cãi. Đột nhiên, các bài phát biểu của ông, vốn thường pha trộn
những tính từ đầy màu sắc và lời lẽ táo bạo, đã trở nên quan trọng chưa từng thấy,
và giờ đây đáng được phân tích kỹ lưỡng và tỉ mỉ.
Về
chính sách đối ngoại, 2 bài phát biểu công khai của Duterte đã khiến tác giả
chú ý.
Bài
phát biểu thứ nhất là ở Palawan, hòn đảo cực Tây của
Philippines, nằm trong vùng biển tranh chấp trên Biển Đông và quần đảo Trường Sa
có giá trị. Bài phát biểu này đặc biệt có liên quan, vì gần như cả thế giới chú
trọng đến phần ít quan trọng nhất, đặc biệt là khi Duterte nói châm biếm về việc
đi mô-tô nước và sẵn sàng mang theo cờ tổ quốc đến quần đảo Trường Sa để dụ
Trung Quốc đến và chiến đấu bằng vũ lực hoặc súng ống nếu cần thiết để bảo vệ
các tuyên bố chủ quyền của Philippines ở khu vực này.
Tuy nhiên, khi xem xét cẩn thận toàn bộ bài phát biểu
này, nó cho thấy một xu hướng đáng lo ngại, đó là thái độ tôn trọng không thể
lý giải nổi, nếu không muốn nói là sự phục tùng rõ ràng của Duterte đối với
Trung Quốc trước tâm điểm chú ý của toàn bộ công chúng. Khi nói chuyện với
Trung Quốc, cựu thị trưởng Davao không hề dùng giọng điệu mỉa mai hay có bất kỳ
nỗ lực nào nhằm tiết chế tuyên bố của mình, ông nêu rõ: “Nếu các ông xây dựng
cho tôi một tuyến đường sắt bao quanh Mindanao, hãy xây dựng một tuyến đường sắt
từ Manila đến Bicol … một tuyến đến Batangas, thì trong 6 năm làm tổng thống,
tôi sẽ giữ im lặng về các tranh chấp trên Biển Đông”.
Bài
phát biểu thứ hai thậm chí còn thú vị hơn. Trong đó,
kênh truyền hình trung ương Trung Quốc CCTV-9 (sau đó được đổi tên thành CGTN –
mạng truyền hình toàn cầu Trung Quốc) đã phỏng vấn hai ứng cử viên tổng thống dẫn
đầu khi đó là Thượng nghị sĩ Grace Poe-Llamanzares và Duterte. Tại đây chúng ta
có thể thấy một Duterte hoàn toàn khác: Ông là một nhà chính trị tài ba không
thể nhận ra, nhất quán đầy ấn tượng và rất tôn trọng Trung Quốc (khi nắm quyền,
nhìn chung ông hành động theo lối tương tự trong nhiều chuyến thăm đến Trung Quốc).
Người sẽ sớm trở thành tổng thống đã trơ trẽn nhắc lại yêu cầu của mình: “Điều tôi cần từ Trung Quốc là
giúp phát triển đất nước”. Đổi lại, ông sẽ giảm bớt hợp tác an ninh với Mỹ, và điều quan trọng là
xem thường phán quyết mang tính bước ngoặt chống lại tuyên bố chủ quyền của
Trung Quốc trên Biển Đông.
Người dẫn chương trình này là người Trung Quốc, tự
tin nói: “Duterte nói ông sẽ không trông
cậy vào việc người Mỹ đến giúp đỡ Philippines và thậm chí sẽ xem xét bác bỏ vụ
kiện Trung Quốc của Chính quyền Aquino”. Công bằng mà nói, nhìn chung
Duterte minh bạch về tầm nhìn địa chính trị của mình, dù hầu như không ai ở
trong nước coi trọng hay hiểu lời ông nói theo nghĩa đen. Ông đã giành chiến thắng
một cách ngoạn mục, dễ dàng đánh bại 2 đối thủ hàng đầu từng đi du học ở Mỹ là
Bộ trưởng Nội vụ Manuel Roxas II (học trường Đại học Wharton) và Thượng nghị sĩ
Grace Poe (học trường Đại học Boston). Hai người này đều ủng hộ mối quan hệ
khăng khít với Mỹ để kiềm chế chủ nghĩa bành trướng của Trung Quốc.
Theo chân nhà lãnh đạo
Khi cầm quyền, Duterte đã làm chính xác những gì ông
hứa hẹn trên chương trình truyền hình Trung Quốc. Quyết định chính sách đối ngoại lớn đầu tiên của ông khi
chỉ vừa nhậm chức được 1 tháng là bác bỏ chiến thắng lịch sử của Philippines
trong vụ kiện Trung Quốc. Tổng thống Philippines lạnh lùng tuyên bố
rằng ông sẽ gạt phán quyết của Tòa trọng tài tại La Hay, bác bỏ đa số tuyên bố
chủ quyền bành trướng của Bắc Kinh ở các vùng biển lân cận sang một bên vì lợi
ích phát triển mối quan hệ nồng ấm hơn với Trung Quốc.
Đồng thời, trong các chuyến thăm nước ngoài đầu tiên
của mình, bắt đầu với Trung Quốc, Duterte thậm chí còn thẳng thừng hơn về việc
ông lợi dụng liên minh Mỹ-Philippines: “Tôi muốn, có thể trong 2 năm tới,
đất nước của tôi sẽ không còn có sự hiện diện của binh lính nước ngoài. Tôi muốn
người Mỹ biến mất khỏi đây”. Một nửa chặng đường trong nhiệm kỳ 6
năm cầm quyền đã trôi qua, trên thực tế, Duterte đã thực hiện được lời đe dọa
trước đây của mình. Ban đầu, tin tức về việc bãi bỏ VFA vấp phải sự hoài nghi,
nhiều người tự hỏi rằng liệu Tổng thống có sẵn lòng liều lĩnh đẩy giới chức quốc
phòng và nói rộng hơn là người dân Philippines, vốn coi trọng liên minh đã tồn
tại cả thế kỷ của nước này với Mỹ, ra xa hay không.
Xét cho cùng, nhiều quan chức hàng đầu của
Philippines, cũng như một vài tổng thống, đã được đào tạo ở Mỹ trong suốt hàng
thập kỷ hợp tác quốc phòng giữa hai bên. Trong Chiến tranh Lạnh, Philippines là
nơi có các căn cứ nước ngoài lớn nhất của Mỹ ở Subic và Clark. Chỉ một vài năm
trước, người dân Philippines còn yêu thích nước Mỹ hơn chính người Mỹ. Hiện
nay, Mỹ vẫn là đối tác nước ngoài được yêu thích nhất của Philippines. Trái lại,
tỷ lệ ủng hộ Trung Quốc luôn ở mức âm, đạt mức thấp mới (-33%) vào năm 2019
trong bối cảnh diễn ra những tranh chấp âm ỉ ở Biển Đông và dòng chảy đầu tư bất
hợp pháp của Trung Quốc vào Philippines.
Dù liên minh Mỹ-Philippines không hề hoàn hảo, nhưng
Lầu Năm Góc là nguồn hỗ trợ then chốt cho quốc gia Đông Nam Á này trong suốt
giai đoạn hậu Chiến tranh Lạnh. VFA đã tạo điều kiện cho gần 2 tỷ USD tiền viện
trợ cho Philippines. Con số này không nhiều khi so với những gì các nước không
phải đồng minh của Mỹ như Pakistan và Ai Cập nhận được trong những thập kỷ qua.
Tuy nhiên, chất lượng viện trợ của Mỹ mang tính quyết định, đặc biệt là trong
lĩnh vực hợp tác an ninh phi truyền thống.
Đáng chú ý nhất là Mỹ vô cùng hữu ích trong hoạt động
hỗ trợ nhân đạo và cứu trợ thiên tai, trong đó có việc triển khai 1 tàu sân
bay, 66 máy bay và 13.400 binh lính đến Philippines khi siêu bão Hải Yến đổ bộ
và tàn phá phần lớn khu vực trung tâm nước này vào năm 2013. Và gần đây hơn, Mỹ
đã giúp huấn luyện Lực lượng đặc nhiệm, cung cấp vũ khí tiên tiến, hoạt động
tình báo và giám sát trong thời gian thực vô cùng cần thiết trong vụ các tay
súng Hồi giáo bao vây Marawi trong nhiều tháng.
Hơn nữa, Chính quyền Trump cũng tăng cường hỗ trợ an
ninh trên biển cho Philippines, bao gồm thông qua hỗ trợ phòng thủ ngày càng
tăng, những sự đảm bảo hỗ trợ rõ ràng hơn ở Biển Đông, và cải thiện một cách
thích hợp các khả năng của Lực lượng bảo vệ bờ biển và khả năng giám sát của
Philippines. Chắc chắn, vẫn còn có cơ hội lớn để cải thiện quan hệ. Tuy nhiên, quan hệ song phương
đã sụp đổ sau lời đe dọa của Tổng thống Philippines về việc cắt đứt quan hệ an
ninh nhằm phản ứng trước tin Mỹ cấm cửa các quan chức Philippines vì những quan
ngại về nhân quyền, đặc biệt là đối với cựu cảnh sát trưởng, đồng minh lâu năm
của Duterte, Ronald dela Rosa.
Có khả năng Duterte hy vọng sẽ phỉnh phờ Mỹ rút lại
các biện pháp trừng phạt đã và sắp được ban hành đối với giới thân cận của ông
bằng cách thúc đẩy VFA. Tuy nhiên, Tổng thống Donald Trump nói rõ rằng ông đồng
ý chấm dứt thỏa thuận nếu việc làm đó tiết kiệm nhiều tiền bạc cho Mỹ. Đây là một
sự đảo ngược ấn tượng đối với hai đồng minh, từng tiến hành gần 300 hoạt động
quân sự chung trong năm 2019, nhiều nhất trong số các đối tác của Mỹ ở khu vực Ấn
Độ Dương-Thái Bình Dương. Giờ đây, mọi thứ đều diễn ra đột ngột, ít nhất một nửa
trong số 318 hoạt động quân sự chung theo kế hoạch trong năm 2020 đang có nguy
cơ bị hủy bỏ. Các cuộc tập
trận song phương có thể trở thành con số 0 trong những năm cuối cùng Duterte cầm
quyền. Giờ đây, thậm chí còn có các cuộc thảo luận về khả năng có một
VFA giữa Philippines với Nga và Trung Quốc, các đối thủ chính của Mỹ. Chúng ta
cũng không thể loại bỏ khả năng về một sự thay đổi triệt để vào phút chót, khi
các quan chức của cả hai chính quyền liều lĩnh tìm cách cứu vãn liên minh đã tồn
tại cả thế kỷ này. Còn có một lý do khác để nghi ngờ bài luận “Sự cáo chung của
lịch sử” trong một thế kỷ với sự bối rối về chính trị, sự pha tạp về hệ tư tưởng
và tính khó lường trước đầy nguy hiểm.
----------------
Richard Javad Heydarian là Phó Giáo sư về các vấn đề
quốc tế, khoa học chính trị tại Đại học De La Salle, từng là cố vấn chính sách tại Hạ viện
Philippines. Bài viết được đăng trên The
National Interest.
NGUỒN :
February 23, 2020
No comments:
Post a Comment