Những
con số nói xằng trong dịch Covid
02/08/2021
https://www.voatiengviet.com/a/nhung-con-so-xang-trong-dich-covid/5987578.html
https://gdb.voanews.com/FDB7D5FC-D5AE-4A14-8CCD-3CCCF492520E_w650_r1_s.jpg
Hình minh họa.
Trận dịch Covid đang xảy ra là một dịp may để
chứng minh rằng có rất nhiều người không hiểu thế nào là số phần trăm, và ý
nghĩa thật của một con số phần trăm (%) là gì.
Nhất là trên báo chí. Và nhất là khi cả người
viết lẫn người đọc đều không biết sử dụng phần trăm, thì sự nhiễu loạn thông
tin là đương nhiên và là mồi béo bở cho những lời tuyên truyền bậy bạ.
Một đặc điểm của phần trăm, là con số phần
trăm không được phép đứng một mình. Nó luôn luôn bắt buộc là phần trăm của cái gì đó.
Số phần trăm là một phân số, 25% là 25/100. Vậy 25 cái gì và 100 cái gì?
Ta dạy con nít là con số phần trăm có thể đổi
thành số thường bằng cách dời dấu thập phân. Thí dụ như dạy con nít là 25% có
thể chuyển thành 0.25. Điều đó đúng, nhưng 0.25 là một con số bình thường và được
phép đứng một mình, nhưng 25% phải là 25% của cái gì cơ chứ?
Cho nên nói 0.5 > 0.25 là luôn luôn đúng.
Nhưng nói 50% > 25% thì còn tùy so sánh cái gì và có phải phần trăm của cùng
một thứ hay không. 50% của miếng dưa hấu sẽ ít protein, ít calorie, ít mỡ, hơn
25% miếng thịt bò steak. Nhưng ngược lại 50% miếng steak sẽ ít đường, ít nước,
hơn 25% miếng dưa hấu.
Trở lại chuyện Covid. Thí dụ nói ở một địa
phương nào đó “74% người bị Covid là đã chích ngừa rồi” - không có nghĩa là thà
đừng chích ngừa còn hơn. Tất cả tùy vào 74 cái gì và 100 cái gì. Nếu, tại địa
phương đó, hầu hết mọi người đều đã chích ngừa rồi, thì đâu có gì lạ khi đa số
bệnh nhân đã là người chích ngừa!
Xét ở phương diện toán học, đây là một thí dụ
của xác suất có điều kiện, tiếng Anh gọi là conditional probability. Số “phần
trăm người bị Covid mà đã chích ngừa” thường hoàn toàn khác với “phần trăm người
đã chích ngừa mà bị Covid.”
Để so sánh với chuyện học hành.
Trong lớp có những học sinh siêng và có những
học sinh lười không bao giờ học bài. Mà quý vị biết rồi, học siêng cũng có thể
rớt. Và thỉnh thoảng cũng có những em tuy lười nhưng hên, hay thông minh xuất
chúng, hay gian lận, nên có làm biếng cũng đậu như thường.
Giả sử nếu siêng thì sẽ 10% rớt và nếu lười sẽ
90% rớt. Vậy nếu muốn đậu thì nên siêng hay nên lười? Nên siêng phải không?
Nhưng nếu kết quả cho thấy “50% số học sinh rớt
là các em siêng” - vậy có phải siêng cũng rớt mà làm biếng cũng rớt thôi học
làm chi?
Không, hoàn toàn không, 100% không. “50% số học
sinh rớt là các em siêng” khác với “50% các em siêng bị rớt.”
Để đặt vài con số nha. Giả sử lớp có 100 học
sinh. Trong đó có 90 em siêng và 10 em lười.
Vậy 10% của các em siêng bị rớt, tức là 9 em.
Và 90% các em lười bị rớt. Cũng là 9 em.
Chín em của nhóm siêng và rớt là một phần rất
nhỏ của các em siêng. 9 em của nhóm lười và rớt là gần như tất các các em lười.
Cũng là 9 em nhưng không thể coi như đều nhau được.
https://gdb.voanews.com/698AFA49-CB9E-470D-9094-5DDA46EFC9B1_w650_r0_s.png
Cẩn thận với các con số phần trăm nếu không biết
nó là phần trăm của cái gì. (Hình: Vũ Quí Hạo Nhiên)
Tưởng tượng nếu cả lớp đều siêng, sẽ có 10 em
rớt. Lúc đó không lẽ la lên là “100% các học sinh rớt đều siêng năng, không có
học sinh nào làm biếng” và kết luận là thà làm biếng còn hơn?
Cũng như vậy, để hiểu “74% người bị Covid là
đã chích ngừa” thì phải tìm xem địa phương đó có phải hầu hết mọi người đã
chích ngừa hay chưa.
Con số 74%, vì nó là phần trăm, nên không thể
tự nó nói lên điều gì nếu không biết 74 cái gì và 100 cái gì. Nếu ở địa phương
đó 5,000 đã chích và dương tính, cộng với 1,750 người chưa chích và dương tính,
thì quả nhiên là “74% người bị Covid là đã chích ngừa” thiệt, nhưng nếu con số
5,000 là trên 1,000,000 đã chích trong khi 1,750 là trên 4,000 chưa chích, thì
bài học rút ra sẽ khác hẳn so với con số 74% đánh lừa mình.
No comments:
Post a Comment