Nguyên tắc
“Người Thứ Mười” (The 10th man rule) và lời ước “Giá mà ..” trong mùa Covid
https://www.facebook.com/toanequest/posts/2909725335953763
Năm 1973, vào tháng 10 là tháng Ramanda linh
thiêng của người Hồi Giáo và cũng là tháng thần thánh của Irasel, Ai Cập và
Syria liên minh tấn công Israel. Đất nước Israel suýt rơi vào thảm hoạ diệt quốc.
Cuộc chiến kéo dài 19 ngày, cuối cùng Israel đẩy lui được liên quân các nước Hồi
Giáo với một giá vô cùng đắt. Cuộc chiến này sau được gọi là cuộc chiến Yom
Kippu 1973.
Bao nhiêu trước đó, giới quân sự Israel luôn
có niềm tin mãnh liệt rằng thế giới Arab sẽ không bao giờ đồng loạt tấn công
Israel. Điều này còn được thể hiện trong cái gọi là The Concept of Arab
Intentions. Học thuyết này cho rằng để đánh Israel, các quốc gia Ả Rập phải
đoàn kết với nhau và Ai-cập phải có khả năng tấn công từ trên không. Rõ ràng học
thuyết này đã sai be bét khi cuộc chiến Yom Kippu 1973 xảy ra.
Đây là một thất bại cực lớn đối với nhà nước
Israel nói chung và ngành tình báo của Israel. Thủ tướng Israel Golda Meir từ
chức. Ngành tình báo quân sự Israel mất uy tín trầm trọng và trải qua một cuộc
đại phẫu mạnh mẽ.
Quy tắc người thứ 10 được ra đời từ đó. Quy tắc
này nói rằng: Nếu trong một cuộc họp về một vấn đề nào đó, mà 9 người đồng ý về
phương án giải quyết và cách nhìn nhận vấn đề, thì người thứ 10 bắt buộc phải
giữ vai trò “người phản biện” (devil’s advocate). Việc của người này là phải phản
biện, thách thức các giả định, các lỗi nhận thức/thiên kiến trong các vấn đề,
và sẵn sàng đưa ra những tình huống xấu nhất có thể xảy ra. Những người khác phải
chấp nhận và xem xét phản biện của “người thứ 10”.
Nguyên tắc “Người thứ 10” này đã trở thành một
nguyên tắc quan trọng đối với quân đội Israel và được nhiều tổ chức áp dụng nhằm
phòng tránh rủi ro khi đưa ra những quyết định có tính chiến lược.
(Nói ra thì lại nói là “đã bảo mà”).
Quay trở lại đại dịch Covid-19 ở Việt Nam, giá
mà trước đây, trong quá trình đưa ra quyết định của chúng ta về vấn đề Covid,
chúng ta có được một “Người thứ 10” và tạo dựng được văn hoá “Người thứ 10” để
chấp nhận phản biện gay gắt và dám nhìn đến những tình huống xấu nhất thì mọi
thứ đã có thể khác.
Giá mà trong thời gian chúng ta tự khen nhau,
tung hô nhau về việc kiểm soát Covid (trong đó có chính tôi), một trong chúng
ta dũng cảm nghĩ đến kịch bản xấu nhất về Covid-19 như bây giờ. Hồi ấy, chúng
tôi (anh Tự Anh, anh Vinh Dự và tôi) có uống cafe và nói rằng, tại sao chúng ta
lại may mắn đến thế. Sự may mắn ấy vượt qua khỏi nhận thức thông thường. Làm gì
có chuyện chúng ta lại không thể bị làm sao trong khi cả thế giới ngập chìm
trong thảm họa? Chính chúng tôi, những người luôn cổ vũ sự khác biệt và tư duy
phê phán với con mắt khoa học, cũng không nghĩ đến một kịch bản như bây giờ.
Không một tờ báo nào hồi ấy phản biện lại chuyện
chúng ta đang có quá nhiều may mắn và liệu may mắn ấy có tồn tại mãi không. Dường
như có vẻ mọi nỗi lực phản biện các chính sách chống dịch hiện tại đều không được
đánh giá cao và không được khuyến khích đăng, thậm chí là vùi dập. Chúng ta
(trong đó có chính tôi) quá tự mãn và tung hô nhau mà quên sự tỉnh táo khi nhìn
nhận vấn đề.
Khi đại dịch mới chớm, trong lần phong tỏa đầu
tiên, tháng 4 năm 2020, bà Nguyễn Thị Thanh Mỹ, phó giám đốc sở Tài Nguyên và
Môi Trường TP.HCM yêu cầu đưa ra các phương án để có thể hoả táng người chết vì
Covid phòng khi dịch không kiểm soát nổi. Công văn ấy bị thu hồi và bà Phó Giám
đốc bị khiển trách. Đến giờ thì chuyện kinh hoàng nhất ấy đã trở thành sự thật.
Chúng ta không đủ nguồn lực để hỏa táng những người đã mất vì Covid ở TP.HCM.
Cách đây 4 tháng, khi dịch chưa bùng phát, tôi
muốn đăng một bài báo nói về viễn cảnh trở thành ốc đảo không vaccine của Việt
Nam và khuyến nghị làm mọi cách để mua vaccine. Nhưng sau khi gửi ba tờ báo lớn
của Việt Nam (T, V, Z) thì cả ba tờ đều từ chối đăng với lý do là nhạy cảm và
không có chủ trương ủng hộ những thông điệp kiểu này. Cuối cùng chỉ có VietnamNet là dũng cảm đăng (và
không hề bị khiển trách gì hết. Có lẽ là may mắn trùng thời điểm chính phủ Việt
Nam nhận ra cần phải thay đổi trong chính sách phòng chống dịch).
Thế
mới biết, chúng ta sợ nhắc đến viễn cảnh tồi tệ nhất. Chúng ta né tránh nhắc đến
tình huống xấu nhất. Và chúng ta không đủ dũng cảm để nghe phản biện và nghĩ đến
những giả định khác biệt.
Giờ nói ra đi quá muộn. Tôi ước giá hồi đó
chúng ta dám nói ra ba điều:
1) Vận may của chúng ta sẽ hết. Chúng ta không
thể may mắn mãi;
2) Một cuộc khủng hoảng lớn vì Covid chắc chắn
sẽ xảy ra và phải chuẩn bị trước;
3) Vaccine là giải pháp có tính sinh tồn và phải
có bằng được.
Giá mà chúng ta có “người thứ 10” dám dũng cảm
lên tiếng về thảm hoạ có thể xảy ra.
Giá mà…
_____
Nguồn tham khảo:
The October Arab-Israeli War of 1973: What
happened?
https://www.aljazeera.com/features/2018/10/8/the-october-arab-israeli-war-of-1973-what-happened
.
TPHCM sẽ lo toàn bộ chi phí hậu sự cho người mất vì
COVID-19
https://ttbc-hcm.gov.vn/tphcm-se-lo-toan-bo-chi-phi-hau-su-cho-nguoi-mat-vi-covid-19-17224.html
.
How Israeli intelligence failures led to a ‘devil's
advocate’ role
No comments:
Post a Comment