Cuộc gặp với Biden giúp Tập giữ thể diện nhưng kết quả hạn chế
Katsuji Nakazawa | Nikkei Asia
Nguyễn Thị Kim Phụng, biên dịch
Tại
Trung Quốc, thế hệ đỏ thứ hai đang chuyển sang chỉ trích ‘chế độ chuyên chế cá
nhân.’
Cuộc tranh giành quyền lực trong chính trường Trung Quốc là nguyên nhân
khiến Chủ tịch Tập Cận Bình phải tới tận California để gặp mặt trực tiếp người
đồng cấp Mỹ, lần đầu tiên sau một năm.
Hôm thứ Tư, hội nghị thượng đỉnh tại San Francisco giữa Tập và Tổng thống
Joe Biden đã diễn ra ba tháng sau mật nghị mùa hè hàng năm của Đảng Cộng sản
Trung Quốc, nơi ban lãnh đạo đảng đương nhiệm, do Tổng Bí thư Tập Cận Bình đứng
đầu, đã nhận được một số lời khuyên gay gắt từ các đảng viên lão thành, xoay
quanh vấn đề nền kinh tế Trung Quốc.
Theo một số nguồn tin, những đảng viên lão thành tuy nghỉ hưu nhưng vẫn
còn ảnh hưởng này đã đề cập đến cả vấn đề ngoại giao của Trung Quốc, đặc biệt
là quan hệ của nước này với Mỹ. Họ nhấn mạnh rằng quan hệ Mỹ-Trung ổn định đã đặt
nền móng cho một Trung Quốc thịnh vượng ngày nay, và ban lãnh đạo đương nhiệm
nên tránh làm rạn nứt hoàn toàn mối quan hệ đó.
Đối với Tập, việc bay tới Mỹ và gặp Biden – qua đó chứng tỏ rằng ông
đang đạt được một số tiến bộ – chủ yếu là để tuân theo những gì các đảng viên
lão thành đã nói trong cuộc gặp vào tháng 8 tại khu nghỉ mát ven biển Bắc Đới
Hà. Chuyến đi cũng diễn ra sau khi một người bạn và đồng minh cũ đã ngầm chỉ
trích chế độ “chuyên chế” của Tập, bằng cách công bố một bài viết về Mao Trạch
Đông.
Tập và Biden đã dành tổng cộng bốn giờ cùng nhau, bao gồm một cuộc thảo
luận kéo dài hai giờ, bên lề thượng đỉnh Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu Á-Thái
Bình Dương được tổ chức tại San Francisco.
Tập Cận Bình và Joe Biden đi dạo sau
cuộc gặp đầu tiên sau một năm. Cả hai đang ở một khu biệt thự cách trung tâm
thành phố San Francisco khoảng 40 km. © Reuters
“Tôi đánh giá cao cuộc trò chuyện của chúng ta, vì tôi nghĩ điều quan
trọng nhất là ông và tôi đã hiểu nhau, nói chuyện trực tiếp với nhau, và không
có sự hiểu lầm hay thông tin sai lệch nào,” Biden nói trong bài phát biểu mở đầu.
“Chúng ta phải đảm bảo rằng cạnh tranh không biến thành xung đột.”
Tập đáp lại, “Tôi vẫn tin rằng cạnh tranh giữa các nước lớn không phải
là xu hướng chủ đạo của thời đại hiện nay, và nó không thể giải quyết các vấn đề
mà Trung Quốc, Mỹ, hay thế giới nói chung, đang phải đối mặt.”
Dù vậy, cả hai nhà lãnh đạo đều không mỉm cười trong suốt cuộc trao đổi,
làm trầm thêm bầu không khí vốn đã nặng nề, và dập tắt mọi hy vọng xoa dịu căng
thẳng.
Tuy nhiên, hai bên đã đạt được một số tiến bộ nhất định, cụ thể là việc
mở lại kênh liên lạc quân đội. Nhưng phần lớn phát biểu của Tập chỉ là sự nhắc
lại quá khứ, đặc biệt là những nhận xét của ông về Đài Loan.
Quyết định đến thăm Mỹ vì áp lực trong nước của Tập có vẻ nghịch lý, nếu
xét đến việc ông hủy kế hoạch tới New Delhi dự hội nghị thượng đỉnh G20 vào
tháng 9.
Tập không đến G20 là vì các vấn đề trong nước, như bất ổn chính trị, rắc
rối trong quân đội, và nền kinh tế đang suy thoái. Vào thời điểm đó, Tần Cương
đã bị cách chức Bộ trưởng Ngoại giao, và cuộc tranh giành quyền lực vốn sẽ dẫn
đến việc cách chức Bộ trưởng Quốc phòng Lý Thượng Phúc cũng đã bắt đầu.
Tất cả những vấn đề trên vẫn còn tồn tại, nhưng Tập không thể bỏ qua
thượng đỉnh APEC một cách dễ dàng như vậy.
Ông đã cố gắng nhẫn nại trước khi ra quyết định cuối cùng là ra đi.
Một phần nguyên nhân sự bất an của Tập xuất phát từ việc Mỹ trừng phạt
Đặc khu trưởng Hong Kong, Lý Gia Siêu, vì vai trò của Lý trong cuộc đàn áp nhân
quyền ở đặc khu hành chính của Trung Quốc. Tập là người đề cử Lý đảm nhận chức
vụ cao nhất trong chính quyền Hong Kong, vốn cũng là thành viên APEC, nhưng vì
lệnh trừng phạt nên Lý đã bị cấm nhập cảnh vào Mỹ.
Đặc khu trưởng Hong
Kong Lý Gia Siêu đã bị cấm tham dự hội nghị thượng đỉnh APEC do lệnh trừng phạt
của Mỹ, bất chấp việc Hong Kong là thành viên của tổ chức này. © Reuters
Xét đến phản ứng dữ dội ban đầu của Trung Quốc khi Lý Gia Siêu bị loại
khỏi thượng đỉnh APEC, quyết định đến thăm Mỹ của Tập là một sự nhượng bộ đáng
kể.
Các trợ lý thân cận của Tập đã ra lệnh cho Bộ Ngoại giao Trung Quốc rằng
một cuộc gặp Tập-Biden phải diễn ra.
Nhà Trắng biết Tập muốn đến San Francisco bằng bất cứ giá nào, nên đã lợi
dụng điểm yếu của ông.
Phát biểu tại Washington hôm thứ Ba – một ngày trước cuộc gặp với Tập tại
San Francisco – Biden đã thể hiện thái độ xem thường, nói rằng người Trung Quốc
“hiện đang gặp khó khăn về kinh tế.”
Dù Tập đã gặp Biden nhưng ông không có ý định nán lại San Francisco
lâu. Theo các nguồn tin của Mỹ, lịch trình ban đầu của Tập là ông sẽ bỏ qua
ngày cuối cùng của thượng đỉnh kéo dài ba ngày.
Vào thứ Năm, ngay phút chót, Tập đã hủy bỏ việc tham dự Hội nghị Thượng
đỉnh CEO APEC, cũng ở San Francisco. Thay vào đó, ông đã gửi một thông điệp bằng
văn bản tới diễn đàn dành cho các nhà lãnh đạo khu vực tư nhân và chính phủ.
Ngoài sự bất mãn với việc Lý Gia Siêu bị loại khỏi thượng đỉnh APEC,
Trung Quốc cũng không muốn cho các nhà báo toàn cầu có mặt ở San Francisco cơ hội
để đề cập đến các vấn đề nhạy cảm của nước này khi Tập ở đó.
Đội ngũ của Tập kiên quyết giữ im lặng trước câu hỏi về một
phụ nữ sống ở Mỹ, người có liên quan đến việc Tần Cương bị sa thải khỏi
chức vụ Ngoại trưởng. Họ cũng muốn gạt bỏ mọi báo cáo về vụ sa thải bí ẩn Bộ
trưởng Quốc phòng Lý Thượng Phúc, và những tin tức về cái chết đột ngột, ở độ
tuổi còn khá trẻ của cựu Thủ tướng Lý Khắc Cường.
Các quan chức cấp cao của Trung Quốc đi cùng Tập trong chuyến thăm Mỹ
lo ngại rằng nếu cánh nhà báo nước ngoài liên tục đặt câu hỏi hóc búa về những
vấn đề trên, nhà lãnh đạo cao nhất của Trung Quốc sẽ bị mất mặt.
Quả thực, các nhóm lớn người biểu tình chống Tập từ khắp nơi trên thế
giới đã đổ về San Francisco, nhưng các nhân viên của ông đã cố gắng giữ họ
tránh xa Tập.
Cuộc gặp Tập-Biden được tổ chức tại Filoli, một khu biệt thự xa xôi, nằm
cách San Francisco khoảng 40 km. Theo một nguồn tin ngoại giao có liên quan đến
quan hệ song phương, địa điểm này được chọn vì phía Mỹ đã cố gắng thực hiện một
loạt các yêu cầu về lễ tân ngoại giao do Bắc Kinh đưa ra, nhằm duy trì thể diện
của Tập với tư cách là nhà lãnh đạo tối cao của Trung Quốc.
Sau khi bước xuống một chuyên cơ tại Sân bay Quốc tế San Francisco hôm
thứ Ba, Tập trước tiên đã được chào đón bởi một quan chức lễ tân hàng đầu của Bộ
Ngoại giao Mỹ, chứ không phải bởi Thống đốc California Gavin Newsom, hay Bộ trưởng
Tài chính Mỹ Janet Yellen, hay bất kỳ quan chức Mỹ nào khác đang có mặt tại đó.
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tiến
tới bắt tay Thống đốc California Gavin Newsom.
Vị quan chức này đã thông báo ngắn gọn cho Tập về lịch trình của ông.
Nguồn tin ngoại giao nhận định đây là một việc làm bất thường, nhưng đã được Mỹ
thực hiện để đáp lại các yêu cầu chi tiết của Trung Quốc.
Tập quan tâm đến nghi thức – cách bắt tay và đi tản bộ sau cuộc họp với
Biden – hơn là nội dung thực tế của cuộc họp.
Tập cũng cảm ơn Biden về cách Mỹ xử lý mọi vấn đề về nghi thức lễ tân.
Trong khi đó, tại khách sạn nơi Tập lưu trú, nằm ở trung tâm San
Francisco, đã có một hàng rào màu đen chắc chắn được dựng lên, và có các nhân
viên người Trung Quốc mặc đồ đen kiểm tra chứng minh nhân dân của những người
ra vào.
Một diễn biến xảy ra trong chính giới Trung Quốc ngay trước chuyến đi của
Tập có thể đã khiến nhà lãnh đạo lo lắng khi đến Mỹ.
Mọi chuyện bắt đầu với một bài báo ngầm chỉ trích chế độ chuyên quyền của
Tập do Lưu Nguyên, con trai của cựu Chủ tịch Trung Quốc Lưu Thiếu Kỳ, viết. Giống
như Tập, Lưu là thành viên “thế hệ đỏ thứ hai,” cách gọi dành cho con cái của
các lãnh đạo đảng thời kỳ cách mạng.
Lưu cũng là bạn thời thơ ấu và là đồng minh của Tập. Sau khi thăng lên
cấp tướng trong quân đội, cấp bậc cao nhất, ông đã có ảnh hưởng lớn đối với những
người thuộc thế hệ đỏ thứ hai khác.
Tướng Lưu Nguyên, chụp
vào năm 2015. Lưu đã giúp Tập Cận Bình thực hiện chiến dịch chống tham nhũng
trong quân đội trước khi Tập giành được nhiệm kỳ tổng bí thư thứ ba chưa từng
có tiền lệ vào năm 2022. (Ảnh của Getty Images)
Cũng cần nhắc lại câu chuyện của cha ông. Lưu Thiếu Kỳ được
Mao Trạch Đông, người sáng lập nước Trung Quốc cộng sản, nhường lại chức vụ chủ
tịch nước sau khi Mao thất bại trong Đại Nhảy vọt (1958-1962), một sự kiện được
cho là đã khiến hàng chục triệu người chết đói.
Nhiệm vụ của Lưu Thiếu Kỳ khi đó là xây dựng lại nền kinh tế đã đổ vỡ
và mang lại sinh kế cho dân thường. Nhưng sau đó, Mao lại phát động cuộc Cách mạng
Văn hóa thảm khốc những năm 1966-1976 nhằm lấy lại uy tín và quyền lực đã mất,
giam giữ Lưu trong điều kiện hết sức tồi tệ.
Lưu cuối cùng đã bị đẩy đến chỗ chết.
Bài báo của Lưu Nguyên là một nghiên cứu về Mao. Ở đầu bài viết, ông
tuyên bố “phản đối chế độ chuyên chế cá nhân” và ủng hộ “dân chủ nội đảng” nhân
danh cha mình. Tuy nhiên, công chúng lại xem bài báo này là sự chỉ trích chế độ
hiện tại của Trung Quốc.
Lưu Thiếu Kỳ, thứ ba từ
trái sang, được Mao Trạch Đông, thứ hai từ phải sang, bổ nhiệm làm chủ tịch nước
sau Đại nhảy vọt thảm khốc. Lưu đã sớm không được lòng Mao. © Tân Hoa Xã/AFP/
Jiji
Một chuyên gia quen thuộc với thế hệ đỏ thứ hai ở Trung Quốc lưu ý rằng
bài viết đã xuất hiện sau khi những người xung quanh Tập bắt đầu sử dụng chức
danh “lãnh tụ nhân dân,” vốn mang hàm ý sùng bái cá nhân.
Chức danh này từng được sử dụng trong thời gian chuẩn bị cho đại hội
toàn quốc của đảng vào tháng 10/2022, khi Tập giành được nhiệm kỳ tổng bí thư
thứ ba.
Vị chuyên gia cho rằng bài viết của Lưu Nguyên “rất đáng chú ý” vì nó
“biểu hiện sự bất mãn gay gắt của những người thuộc thế hệ đỏ thứ hai.”
Đầu tháng 11, khi Tập đang chuẩn bị cho chuyến thăm Mỹ, một buổi hòa nhạc
lớn đã được tổ chức tại Bắc Kinh để kỷ niệm 125 năm ngày sinh của Lưu Thiếu Kỳ.
Nhiều thành viên thuộc thế hệ đỏ thứ hai đã đến tham dự.
Một nguồn tin tiết lộ “Điều thú vị là những nhân vật thuộc thế hệ đỏ thứ
hai có mặt tại sự kiện đã trao đổi quan điểm ở hậu trường.”
Truyền thông Trung Quốc đã đưa tin về buổi hòa nhạc kỷ niệm, dù không hề
rầm rộ.
Đầu tháng 11, các
thành viên thế hệ đỏ thứ hai đã tham dự buổi hòa nhạc ở Bắc Kinh để tưởng nhớ cố
chủ tịch Lưu Thiếu Kỳ, người phải hứng chịu cơn thịnh nộ của Mao Trạch Đông vào
những năm 1960. (Ảnh chụp màn hình từ mạng xã hội Trung Quốc)
Bài báo của Lưu Nguyên đã lan truyền trên mạng từ trước buổi hòa nhạc,
nhưng ngay khi có ý kiến cho rằng bài báo là ngầm chỉ trích Tập, tất cả những nội
dung và tài liệu liên quan đã bị xóa khỏi mạng internet Trung Quốc.
Hành động nhanh chóng của cơ quan kiểm duyệt cho thấy những người xung
quanh Tập đã nghiêm túc xem xét bài viết của Lưu đến mức nào.
Lưu Nguyên là người có công giúp Tập giành được nhiệm kỳ tổng bí thư thứ
ba chưa từng có tiền lệ, vì Lưu đã giúp Tập thực hiện chiến dịch chống tham
nhũng trong quân đội. Tập sau đó cũng được bầu lại làm chủ tịch nước Trung Quốc.
Nửa thế kỷ trước, Mao đã chỉ ra thiếu sót trong kế hoạch tái thiết kinh
tế của Lưu Thiếu Kỳ, không công nhận Lưu là người kế vị thực sự của mình, và
thay vào đó, kiên quyết duy trì địa vị lãnh đạo hàng đầu của mình cho đến cuối
đời.
Giờ đây, Tập cũng không có dấu hiệu chuẩn bị cho một người kế nhiệm thực
sự.
Nhiều quan chức đảng cho rằng Tập sẽ hướng tới nhiệm kỳ tổng bí thư thứ
tư tại đại hội đảng toàn quốc năm 2027. Họ cũng tin rằng Tập sẽ hướng tới địa vị
lãnh tụ trọn đời.
Nhưng các thành viên thuộc thế hệ đỏ thứ hai, những người từng ủng hộ Tập,
đang dần cảm thấy khủng hoảng và bắt đầu lên tiếng chống lại “chế độ chuyên quyền
cá nhân.”
Chuyến thăm của Tập tới California là chuyến thăm đầu tiên của ông sau
mười năm. Hồi tháng 6/2013 – vài tháng sau khi trở thành nhà lãnh đạo hàng đầu
của Trung Quốc – ông đã tới Mỹ để hội đàm với Tổng thống lúc bấy giờ là Barack
Obama.
Mười năm trước, cựu Tổng
thống Mỹ Barack Obama đã không biết phải làm gì với đề xuất chia sẻ quyền lực
và ảnh hưởng ở Thái Bình Dương của Tập Cận Bình. (Ảnh tư liệu của Reuters)
Trong cuộc gặp, Tập đề xuất Mỹ và Trung Quốc nên chia sẻ lợi ích an
ninh và kinh tế ở Thái Bình Dương. Chính quyền Obama đã không thể hiểu ngay ý định
thực sự của Tập: Ông muốn Mỹ nhượng lại cho Trung Quốc phần phạm vi ảnh hưởng ở
Đông Thái Bình Dương.
Nhưng sau khi cẩn thận phân tích những nhận xét của Tập ở Washington,
chính quyền Obama đã nhận ra mục đích của Trung Quốc và thẳng thắn bác bỏ đề xuất
ngầm này.
Hai cường quốc đối thủ đã xung đột kể từ thời điểm đó, và cấu trúc cơ bản
của cuộc đối đầu vẫn không thay đổi dưới thời các chính quyền Mỹ kế nhiệm.
Một chuyên gia quen thuộc với quan hệ Mỹ-Trung cho biết hội nghị thượng
đỉnh song phương tuần này chưa thể tìm ra điểm chung để thay đổi cấu trúc đó.
Và kết quả đó có lẽ không thể giúp Tập giữ thể diện.
Trong một cuộc họp báo
vào ngày 15/11 tại San Francisco, Joe Biden đã trả lời câu hỏi cuối cùng mà người
ta đã hét vào mặt ông bằng cách lặp lại từ “kẻ độc tài,” ám chỉ Tập Cận Bình. ©
Reuters
Câu hỏi bây giờ là tình trạng hòa hoãn Mỹ-Trung sẽ kéo dài bao lâu. Nửa
tháng? Một tháng? Hay có lẽ là ba?
Cuối cuộc họp báo tổ chức hôm thứ Tư, sau cuộc hội đàm với Tập, Biden
đã gọi nhà lãnh đạo Trung Quốc là “kẻ độc tài” – phát biểu này có lẽ không tốt
cho sự hòa hợp lâu dài giữa hai bên.
-----------------------
Katsuji
Nakazawa là
nhà báo và biên tập viên cấp cao của Nikkei, hiện sinh sống tại Tokyo. Ông đã
dành bảy năm làm phóng viên thường trú ở Trung Quốc và sau đó trở thành trưởng
văn phòng Trung Quốc. Ông đã nhận Giải Nhà báo Quốc tế Vaughn-Ueda năm 2014.
Nguồn:
Katsuji Nakazawa, “Xi saves
face by meeting Biden but accomplishes little,” Nikkei
Asia, 17/11/2023
================
Có Thể Bạn Quan Tâm:
1.
Vương Kỳ
Sơn đến Seoul mang theo thông điệp của Tập dành cho Mỹ
2.
Tập Cận
Bình cân nhắc hậu quả của việc hỗ trợ Nga
3.
Trung Quốc
xôn xao về phát biểu của Macron gọi Nga là ‘chư hầu’
4.
Những đồn
đoán xung quanh khả năng Zelenskyy gặp Tập Cận Bình
5.
Tại sao Tập
Cận Bình bỗng lo lắng về an ninh lương thực của Trung Quốc?
6.
Sau một thập
niên, Tập lại bất ngờ đề xuất chia đôi thế giới với Mỹ
7.
Chính quyền
Biden nhìn thấy vấn đề trong chính sách kinh tế của Tập
8.
Tập Cận
Bình sẽ thua nếu chỉ tại vị thêm 5 năm
No comments:
Post a Comment