Ông
Giê–Su Khốn Khổ ở Phố Hàng Thuốc Bắc
Vũ
Thư Hiên
POSTED ON AUGUST 15, 2022
https://dcvonline.net/2022/08/15/ong-gie-su-khon-kho-o-pho-hang-thuoc-bac/
Tôi thường
chơi với người lớn tuổi hơn mình – thiên hạ gọi kiểu đánh bạn như thế là “chơi
trèo”. Oan cho tôi. Những cuộc gặp gỡ tình cờ diễn ra thế nào thì nó là thế ấy,
không có bất kỳ một sự cố ý nào.
https://phunuvietnam.mediacdn.vn/media/news/69c765b770d7e1ef2d85da5214b4a689/bxp1984w480_pohq.jpg
Họa sĩ
Bùi Xuân Phái
Tôi gặp
Bùi Xuân Phái lần đầu ở một quán cà phê. Ở phố Hàng Vôi có một quán vỉa
hè xập xệ với những bàn nhỏ, ghế thấp. Chẳng biết tự bao giờ và vì sao nó lại
trở thành nơi tụ hội của văn nghệ sĩ Hà thành.
Nhác thấy
Nguyễn Sáng và tôi đi tới, Bùi Xuân Phái nâng chén cà phê thay lời chào.
Rồi Bùi
Xuân Phái ghé vào tai Nguyễn Sáng:
– Tay
nào đấy?
Nguyễn
Sáng nói khẽ,
– Cánh
ta. Chơi được.
Bùi Xuân
Phái chìa tay cho tôi. Chúng tôi trở thành bạn từ hôm ấy.
Cao, mảnh
khảnh, da trắng xanh, gương mặt hao hao tượng Chúa Cứu Thế làm ra biệt danh :
Ông Giê–Su Khốn Khổ ở Phố Hàng Thuốc Bắc.
Ông Giê Su
thì xong rồi, nhưng khốn khổ thì phải có chút giải thích.
Chả cứ
tôi, nhiều người biết Bùi Xuân Phái có một đam mê không giống ai: những mái nhà
phố cổ. Chúng còn lại nguyên vẹn từ những năm xa xưa của đất kinh kỳ với ngói
âm dương được nung trong những lò dân dã. Chúng cao thấp không đều, nhưng tất cả
đều mang một màu nâu sậm. Anh khoái chúng, vì lẽ gì chúng hút hồn anh là điều
không thể giải thích. Anh vẽ rất nhiều những mái nhấp nhô ấy. Những bức
tranh rồi mang một tên chung: Phố Phái.
Chẳng ai bắt
gặp, dù chỉ một lần, Bùi Xuân Phái đứng sau giá vẽ ở đâu đó. Anh không sao chép
cảnh vật. Anh la cà khắp các phố xưa, ngắm chúng, nhập tâm chúng, rồi khi nổi hứng
mới đưa chúng lên khung vải, lên một mảnh gỗ hoặc bất cứ vật liệu nào rơi vào
tay, kể cả vỏ bao thuốc lá.
Cách Bùi
Xuân Phái vẽ gần với trường phái quốc hoạ Trung Hoa. Gần thôi, chứ không giống.
Tề Bạch Thạch vẽ tôm sau khi ngắm chúng phóng, chúng búng, chúng lượn lờ chán
chê mê mỏi trong chậu, trong thau. Ngựa của Từ Bi Hồng phi nước đại trong tranh
cũng là sau nhiều ngày nhiều giờ ông dõi theo những chiến mã tung vó trên thao
trường cho đến khi chúng hằn vào vô thức mới cầm lấy cây cọ. Ngựa của Từ Bi Hồng
bị các nhà sinh vật học phê phán: ngựa phi thế là sai cách, vó ngựa khi phi
không phải như vậy.
Họ không
biết hay họ quên danh hoạ Tề Bạch Thạch đã tóm tắt về đặc trưng của nghệ thuật
trong một truyền ngôn bất hủ: “Nghệ thuật là vừa giống vừa không giống. Giống
quá là mị đời. Không giống là dối đời.”
Gọi anh là
Ông Giê Su Khốn Khổ bạn bè không có ý xúc phạm ai – cả anh, cả Chúa Cứu Thế.
Biệt danh ấy chỉ là một liên tưởng bất giác.
Bùi Xuân
Phái hoàn toàn không để ý tới bộ diện của mình. Anh phớt lờ mọi cái nhìn của
thiên hạ. Anh là một hoạ sĩ nghèo. Như mọi hoạ sĩ không biết làm giàu. Những hoạ
sĩ giàu có thật. Họ là những nhà trang trí tài ba, cũng thật.
Tôi từng
được ngồi đối ẩm với Bùi Xuân Phái không phải một lần trên cái gác xép chỉ có
thể ngồi chứ không thể đứng. Thứ gác xép này có nhiều trong thời gian ấy. Nó
tăng diện tích ở, nhưng với Bùi Xuân Phái nó là giang sơn riêng của anh. Ở đấy
anh vẽ, anh tiếp khách, anh nghỉ ngơi, anh suy tưởng. Bàn trà của anh, tôi nhớ,
chỉ không biết nên gọi nó bằng tên gì – một cái chõng tre liliput, trên đó có đủ
ấm và chén cọc cạch, chúng không có họ hàng với bàn trà đủ bộ Thế Đức gan gà của
danh sĩ Nguyễn Tuân
Chân dung họa sĩ Bùi Xuân Phái.
https://vietnamnet.vn/
– Tranh
của tôi là tranh úp mặt vào tường, ông ạ – Bùi Xuân Phái tư lự vươn tay về phía
những bức tranh xếp xộc xệch cái to cái nhỏ, to nhất thì bằng cái bảng đen tự tạo
của tôi trong tuổi học trò. Chúng không thể đua với tranh treo tường ở những
nhà sang.
– Chúng
làm sao có thể chường mặt ra trong những cuộc triển lãm hay những ga–lê–ri –
Bùi Xuân Phái nói.
Tôi gật.
Tôi không thể không đồng ý. Nhưng tôi tiếc.
– Mình
không có tiền để làm tranh to – anh nói.
– To không
đồng nghĩa với đẹp – tôi nói.
Ông Giê Su
này khốn khổ thật sự, thiên hạ có đặt cái biệt hiệu như thế cũng không ngoa.
– Hoạ
sĩ là cái gì? – anh tâm sự – Nó là thằng câm. Nó chỉ biết nói bằng đường
nét, bằng màu sắc. Thiên hạ hiểu nó muốn nói gì là qua cái ấy. Chỉ qua một cái ấy
mà thôi.
Viết về
tranh Bùi Xuân Phái là việc của những nhà phê bình hội hoạ, cả quan phương lẫn
dân phương. Không phải tôi. Tốt nhất là không viết. Miêu tả cái đẹp là việc trần
ai. Không dễ một chút nào.
Hoạ sĩ nào
mà chẳng muốn tạo ra phong cách riêng, dấu ấn của riêng mình. Nhưng không phải
cứ muốn là được. Tôi có vài bạn hoạ sĩ chẳng được ai nhắc đến. Họ bị dòng lũ thời
gian cuốn trôi tận đẩu tận đâu, nói tóm lại – vô tăm tích.
Người
không màng đến thời gian, không thèm để ý tới sự khen chê của thiên hạ, chỉ làm
theo ý thích dẫn dắt thì còn lại. Một trong những người như thế là Bùi Xuân
Phái.
Một hôm,
trà lá xong xuôi, anh giúi vào tay tôi một bức:
– Cái
này ông cầm về.
Tôi giãy nảy:
– Không.
Tôi không nhận đâu. Đã không có tiền mua sơn mua toan biếu ông mà lại nhận
tranh ông cho thì tôi là cái thằng nào?
– Cứ
lấy đi. Coi như một kỷ niệm.
Đó là một
bức tranh nhỏ với hai nhân vật được cách điệu hoá – một nam một nữ đang múa.
Nhìn tranh mà nghe thấy trống phách.
Tôi xua
tay. Tôi lắc. Không lấy là không lấy. Tôi là thằng có lương tâm. Tôi làm báo,
lương còi cọc, chưa hết tháng đã hết tiền. Tôi viết như bổ củi, hết bài này đến
bài khác, ký hết tên này đến tên khác, để kiếm ăn.
Có tờ báo
giao cho tôi giữ hẳn một viết về các xảo thuật trong nghề làm phim.
Không biết
Bùi Xuân Phái sống cách nào. Tôi không thấy anh bán tranh. Cho tranh thì có, là
chuyện thật.
Anh nghèo.
Nhưng anh sống lâu hơn cái chết của mình.
Bằng chứng
là tranh Bùi Xuân Phái được các nhà sưu tập săn lùng, coi như của quý. Đến nỗi
tranh nhái “Phố Phái” nhiều vô số kể. Mà cũng giống lắm, mới chết. Người mua
tranh anh phải cậy các chuyên gia hội hoạ phân biệt giùm.
Nhái cũng
là một nghệ thuật chứ bộ. Hoạ sĩ vẽ nhái phải thuộc nằm lòng phong cách của hoạ
sĩ thật.
Không thế
làm sao nhái nổi.
Tôi không
có ý định viết về hội hoạ. Không phải lĩnh vực tôi am tường. Viết về anh là viết
về một nỗi nhớ bất chợt.
Ngôi nhà
nhỏ ở phố Hàng Thuốc Bắc cần được làm nhà lưu niệm một hoạ sĩ tài hoa. Những hoạ
sĩ như thế không có nhiều ở đất nước bé nhỏ của chúng ta.
Bùi
Xuân Phái, Tranh phố. http://gocnhin.net/
Tôi bỗng
nhớ Bùi Xuân Phái vào một ngày gặp một “Phố Phái” trong căn hộ bé nhỏ của một bạn
nghèo ở Paris.
Những nỗi
nhớ bất chợt như thế luôn xảy ra với tôi.
Nếu đăng lại,
xin ghi nguồn và đọc “Thể
lệ trích đăng lại bài từ DCVOnline.net”
Nguồn: Vũ
Thư Hiên, Ông Giê-Su Khốn Khổ ở Phố Hàng Thuốc Bắc, Facebook, 14
August, 2022
No comments:
Post a Comment