Đảng
Cộng sản Trung Quốc: Hành trình 100 năm viết đè lên lịch sử
Y Chan
- Luật Khoa
06/07/2021
https://www.luatkhoa.org/2021/07/dang-cong-san-trung-quoc-hanh-trinh-100-nam-viet-de-len-lich-su/
Ảnh minh họa: Getty
Images, Tim O’Brien/ Time
Ngày 1/7/2021 vừa qua là đại lễ quan trọng nhất
trong lịch sử hiện đại của Trung Quốc. Nó được xem là ngày đánh dấu 100 năm
thành lập Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ).
Kể từ năm 1949, ĐCSTQ đã nắm giữ quyền lực độc
tôn suốt 72 năm. Kỷ lục này chỉ kém hai người anh em là Đảng Cộng sản Liên Xô (74 năm) và Đảng Lao động Bắc Triều Tiên (73 năm). [1] [2]
Nhưng trong khi Đảng Cộng sản Liên Xô đã mất
quyền từ năm 1991, còn những người cộng sản tại Bắc Triều Tiên chật vật cai quản
một vùng đất nhỏ bé, thì các đồng chí của họ lại đang rất vững chân ở đất nước
hơn một tỷ dân.
Nhờ đâu mà họ đứng vững như vậy?
Tạp chí Economist của Mỹ giải thích bí quyết sống thọ của ĐCSTQ qua ba đặc điểm: tàn
bạo (ruthless), ý thức hệ uyển chuyển (ideological agility) và kinh tế phát triển
(economic growth). [3]
Theo đó, ĐCSTQ có thể nắm quyền lâu như vậy là
nhờ họ sẵn sàng dùng bạo lực đàn áp, thậm chí giết hại bất kỳ ai dám chống đối.
Bên cạnh đó, tổ chức này rất linh động trong việc chuyển đổi ý thức hệ, miễn
sao đạt được mục tiêu giữ quyền lực. Cuối cùng, giai đoạn mở cửa giúp kinh tế
phát triển vượt bậc, đời sống của dân chúng được cải thiện, từ đó tạo ra cơ sở
để họ thuyết phục người dân về năng lực lãnh đạo của mình.
Ba yếu tố trên vẽ nên một góc chân dung tương
đối đầy đủ về ĐCSTQ, nhưng chỉ ở mặt trước. Sẽ là thiếu sót nếu không nhìn vào
mặt lưng của họ, nơi có nỗi ám ảnh khôn nguôi về quá khứ.
Hành trình 100 năm của Đảng Cộng sản Trung Quốc
là một chuỗi các sự kiện không ngừng xóa bỏ, vẽ lại, và ghi đè lên lịch sử.
Nó thể hiện qua những nỗ lực nhận vơ công trạng,
chối bỏ tội lỗi, và bịt miệng mọi ý kiến khác biệt.
Giành công đánh bại
phát-xít Nhật
Một trong những thành tích chói lọi được ĐCSTQ
tuyên truyền với người dân trong nước là công lao lãnh đạo và đoàn kết dân tộc
trong cuộc chiến chống phát-xít Nhật xâm lược vào Thế Chiến II.
Trong bài phát biểu nhân dịp đại lễ 100 năm vừa qua, Tổng Bí
thư kiêm Chủ tịch nước Tập Cận Bình cũng nhắc lại thành tựu vẻ vang này. [4]
Các học giả nghiên cứu lịch sử chỉ ra điều ngược
lại: từ lúc bắt đầu đến khi kết thúc, lực lượng của ĐCSTQ hầu như chỉ đóng vai
trò khán giả trong cuộc chiến chống ngoại xâm.
Năm 1921, ĐCSTQ được thành lập. Ba năm sau, nhờ
vào sự tác hợp của Đảng Cộng sản Liên Xô, họ tham gia liên minh với Quốc dân Đảng, lúc đó do Tôn Trung Sơn
đứng đầu. [5] Mặt trận liên minh này được thành lập để chống lại
tình trạng hỗn loạn của đất nước thời bấy giờ, khi mỗi vùng bị một nhóm vũ
trang chiếm cứ.
Năm 1927, liên minh sụp đổ khi Quốc dân Đảng,
lúc này do Tưởng Giới Thạch nắm quyền, quyết định tấn công Đảng Cộng sản. Cuộc
nội chiến kéo dài gần 10 năm khiến lực lượng của ĐCSTQ suy kiệt, phải tháo chạy
khỏi các cứ điểm chiến lược, chuyển về những vùng rừng núi.
Đúng vào thời điểm Quốc dân Đảng có thể hoàn
toàn đánh bại Đảng Cộng sản thì phát-xít Nhật chính thức xâm lược Trung Quốc
vào năm 1937. Dưới sức ép của nội bộ, Tưởng Giới Thạch buộc phải liên minh lần
hai với Đảng Cộng sản để chống quân Nhật.
Kể từ thời điểm đó, thời vận của ĐCSTQ xoay
chuyển.
Quân Nhật chủ yếu đánh chiếm các thành phố lớn,
vốn là địa bàn của Quốc dân Đảng. Khu vực nông thôn và miền núi, cứ địa của Đảng
Cộng sản, hầu như không bị tác động. Quân đội của Quốc dân Đảng vì vậy là lực
lượng chủ lực, nếu không muốn nói là duy nhất, chống lại ngoại xâm.
Vào ngày 9/9/1945 tại
Nam Kinh, Tướng Yasuji Okamura của Nhật (phải) đưa thư đầu hàng cho Tướng Hà Ứng
Khâm (Ho Ying-chin) của Quốc dân Đảng, người đại diện cho chính phủ Trung Quốc.
Ảnh: Wikimedia.
Tờ Diplomat dẫn lại các số liệu thống kê thời hậu chiến của các học
giả cho thấy một bức tranh tương phản rõ rệt. [6]
Theo đó, từ năm 1937 đến 1945, hai bên Trung –
Nhật có 23 trận đánh lớn ở cấp độ quân đoàn, mỗi bên huy động 100.000 quân trở
lên. Trong số đó, 22 trận đánh hoàn toàn vắng mặt lực lượng của Đảng Cộng sản.
Lần duy nhất họ tham gia là với một số lượng ít ỏi, khoảng 1.000 đến 1.500
quân, và chỉ với nhiệm vụ hỗ trợ.
Ở cấp độ chiến dịch, với số lượng quân tham
gia ít hơn, hai bên tổng cộng giao tranh 1.117 lần. Lực lượng của Đảng Cộng sản
tham gia được 1 lần.
Còn tính trong số gần 40.000 trận đánh nhỏ,
quân của Đảng Cộng sản là lực lượng chủ lực trong 200 trận, chiếm tỷ lệ 0,5%.
Năm 1940, Chu Ân Lai, nhân vật số hai của
ĐCSTQ vào thời điểm đó, trong một báo cáo gửi đến Joseph Stalin, người đứng đầu Đảng Cộng
sản Liên Xô, đã thừa nhận Quốc dân Đảng là lực lượng lãnh đạo trong cuộc chiến
này. [7] Báo cáo cũng cho biết trong số hơn một triệu người Trung Quốc thiệt mạng
trong giai đoạn chiến đấu vào mùa hè năm 1939, chỉ có 3% là người của Đảng Cộng
sản.
Việc ĐCSTQ đóng vai trò khán giả trong cuộc
kháng chiến không phải là ngẫu nhiên. Đó là sách lược
được Mao Trạch Đông, người nắm quyền tổ chức này, vạch ra ngay từ tháng 8/1937,
thời điểm ban đầu của cuộc chiến. [8]
Sách lược đó là dành ra “một phần kháng chiến,
hai phần đối phó, bảy phần phát triển”. Nghĩa
là 1/10 sức mạnh dùng để chống Nhật, 2/10 để đối phó với quân chính phủ của Quốc
dân Đảng, và 7/10 để củng cố lực lượng, chuẩn bị cho cuộc chiến giành quyền lực
sau này.
Đẩy gần hết phần chiến đấu cho Quốc dân Đảng,
bản thân lực lượng của Đảng Cộng sản lại được khuếch trương nhờ vào danh nghĩa
tham gia liên minh chống Nhật.
Thống kê của ĐCSTQ cho thấy vào
năm 1937, họ chỉ có 30.000 quân. [9] Đến năm 1945 khi cuộc chiến kết thúc, lực
lượng của họ tăng lên tới 1,2 triệu lính thường trực và gần 3 triệu quân dự bị.
Bốn năm sau, họ đánh bại một Quốc dân Đảng rệu
rã và giành được chính quyền.
Chối bỏ trách nhiệm
trong những thảm họa
Từ thời điểm nắm quyền đến năm 1976, khi Mao
Trạch Đông chết, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản, đất nước Trung Quốc đi từ
thảm họa này đến thảm họa khác.
Các chiến dịch Cải cách Ruộng đất và tiêu diệt
những thành phần “phản cách mạng” từ năm 1949 đến 1957 dẫn đến cái chết của hàng triệu người. [10]
Từ năm 1958, sau khi đã gạt bỏ những tiếng nói
phản đối, Mao Trạch Đông thực hiện chiến dịch “Đại nhảy vọt” (The
Great Leap Forward). [11] Đây là một sự tiếp nối của kế hoạch kinh tế tập
thể không thành công trước đó. Hàng triệu người được dồn lại trong các công xã
nhân dân, ăn chung ngủ chung làm việc chung. Cho dù có ý kiến khác biệt, không
ai dám lên tiếng nếu không muốn bị chụp mũ “phản động”.
Ruộng lúa dày đến mức
những đứa trẻ cũng có thể nhảy chơi trên đó. Bức ảnh chụp năm 1958, được dùng để
minh họa cho báo cáo về sản lượng nông nghiệp vượt trội tại một địa phương. Về
sau người ta phát hiện ra tấm ảnh được dàn dựng. Nguồn: Yu Chengjiang/ TAP.
Vào thời gian đầu, các báo cáo được gửi về
trung ương phản ánh sản lượng và năng suất vượt trội, chứng minh tính ưu việt của
kế hoạch. Rất nhanh sau đó, thực tế lộ ra cho thấy đó đều là báo cáo láo. Người
dân không có động lực làm việc. Ruộng đồng kém năng suất. Các sản phẩm công
nghiệp kém chất lượng. Nạn đói xuất hiện. Cho đến khi đáp xuống mặt đất vào năm
1962, ước tính có 20 triệu người đã chết đói do hậu quả của cú nhảy này.
Mao Trạch Đông ngoài mặt thừa nhận đây là một
sai lầm, nhưng bên trong lại âm thầm chuẩn bị cho một chiến dịch khác để trả
thù những người dám phản đối mình.
Năm 1966, Mao khởi động “Cách mạng Văn hóa” (Cultural Revolution), kích động hàng triệu thanh thiếu
niên nổi loạn, phong cho họ là “Hồng vệ binh”, mục đích hòng lợi dụng quần
chúng để thanh trừng các đối thủ chính trị. [12] Cả đất nước lâm vào cảnh hỗn
loạn khi những ai bị dán nhãn “phản cách mạng” đều bị đánh đập, bắt giam, thậm
chí là bị giết hại công khai. Không ai thống kê được chính xác con số nạn nhân.
Các nhà sử học ước lượng có từ 500.000 đến 2 triệu người đã bị giết trong chiến
dịch này.
Mọi thứ chỉ chấm dứt sau cái chết của Mao Trạch
Đông vào năm 1976.
Bất chấp những thảm họa này, ĐCSTQ vẫn quyết tâm bảo vệ hình ảnh của Mao. [13] Năm 1981, Đặng
Tiểu Bình tuyên bố “cống hiến của Mao Trạch Đông cho cách mạng vượt xa những
sai lầm của ông”. Những người cộng sản lo sợ nếu để dân chúng tự do chỉ trích
Mao, đảng cũng không thoát khỏi trách nhiệm.
Thay vào đó, mọi tội lỗi được đổ lên đầu những
đối tượng “phản cách mạng”, đặc biệt là “bè lũ bốn tên” của Giang Thanh, vợ của
Mao Trạch Đông.
Một nhóm “Hồng vệ
binh” nhỏ tuổi đọc “Mao ngữ lục” (tuyển tập những lời dạy của Mao Trạch Đông). Ảnh
chụp năm 1968. Nguồn: Hulton Archive/ Getty Images.
Câu chuyện của Richard Baum là một minh họa sinh động về cách thức và hậu quả đến từ việc ĐCSTQ nỗ
lực bôi xóa lịch sử. [14]
Baum là giáo sư ngành khoa học chính trị tại Đại
học California, Mỹ, đồng thời là một chuyên gia có tiếng về Trung Quốc.
Vào năm 1975, ông cùng một đoàn khách nước
ngoài có dịp ghé thăm một nhà máy lớn tại Thượng Hải, chuyên sản xuất động cơ
tua-bin phục vụ cho thủy điện.
Đón tiếp đoàn là một giám đốc nhà máy. Anh này
báo cáo tình hình rằng trước năm 1966, đội ngũ quản lý nhà máy có nhiều kẻ “có
tư tưởng xét lại”, hiếp đáp, bóc lột công nhân, khiến năng suất lao động xuống
thấp. Khi “Cách mạng Văn hóa” xảy ra, công nhân trở thành chủ nhân thật sự, những
kẻ quản lý phải đi chùi toilet hoặc làm các việc vặt vãnh khác. Nhờ vậy, anh
giám đốc giải thích, năng suất làm việc lẫn chất lượng sản phẩm đều được cải tiến
đáng kể.
Ba năm sau, năm 1978, Baum quay trở lại thăm
nhà máy. Đón tiếp đoàn vẫn là anh giám đốc trước kia. Lần này là một câu chuyện
hoàn toàn khác.
Anh kể với khách rằng từ khi “Cách mạng Văn
hóa” xảy ra, mọi hoạt động sản xuất đều bị đình trệ, những đội nhóm “khởi nghĩa
cách mạng” phá hoại ban quản lý, chống mọi chỉ thị, phá bỏ quy trình làm việc.
Công nhân chơi nhiều hơn làm. Cán bộ và kỹ sư thì muốn ở nhà. Trong 10 năm kể từ
1968 đến 1978, hơn 70% sản phẩm làm ra đều bị trả về vì kém chất lượng.
Nhưng mọi sự thay đổi, người quản lý báo cáo,
kể từ khi “bè lũ bốn tên” bị trừng phạt, công nhân nhận ra mình bị “đầu độc”, mọi
thứ được hồi phục và đang trên đà phát triển như cũ.
Người này không nhận ra khách quen là Baum.
Khi bị vị giáo sư chất vấn vì sao chỉ sau ba năm lại có hai phiên bản sự thật
trái ngược nhau đến vậy, anh lắp bắp một lúc trước khi giải thích bằng câu cửa
miệng của người dân Trung Quốc lúc bấy giờ: “Tư tưởng của tôi đã bị ‘bè
lũ bốn tên’ đầu độc”.
Một nạn nhân, vợ của
tỉnh trưởng tỉnh Hắc Long Giang, bị đem ra đấu tố công khai vào thời kỳ “Cách mạng
Văn hóa”. Ảnh chụp năm 1966. Nguồn: Li Zhensheng/ CNA
Cho đến tận ngày nay, các thảm họa khiến hàng
chục triệu người phải mất mạng oan uổng vẫn là những đề tài cấm kỵ, không được
khuyến khích thảo luận công khai, và phải theo khuôn mẫu định sẵn của chính quyền.
Khuôn mẫu này thì được linh hoạt thay đổi tùy
nhu cầu của lãnh đạo.
Trong nhiều thập niên, các nhà lãnh đạo từ Đặng
Tiểu Bình, Giang Trạch Dân đến Hồ Cẩm Đào đều cẩn thận vừa giữ gìn hình ảnh
lãnh tụ huyền thoại của Mao và Đảng Cộng sản, vừa nhắc lại các sai lầm của Mao
một cách dè chừng để ngăn chặn sự quay trở lại của tệ nạn sùng bái cá nhân.
Nhưng đến thời của Tập Cận Bình, một người
nuôi tham vọng trở thành lãnh tụ trọn đời, hình tượng của Mao Trạch Đông được sơn sửa
lại. [15]
Một minh chứng là ấn bản mới
nhất của quyển sách “Lược sử Đảng Cộng sản Trung Quốc” (A brief history of
the Chinese Communist Party), được xuất bản vào vào tháng 2/2021. [16]
Trong ấn bản trước, “Cách mạng Văn hóa” được
dành riêng một chương sách với mô tả là “10 năm thảm họa”. Mao Trạch Đông cũng
bị cho là “chịu phần lớn trách nhiệm” cho thảm họa này.
Ở ấn bản mới, chương sách này biến mất, bị rút
gọn thành một phần trong một chương khác. Trách nhiệm của Mao cũng không còn.
Thay vào đó, cách Mao thâu tóm toàn bộ quyền lực được biện minh là phương thức
đấu tranh để “diệt trừ tham nhũng và quan chức tha hóa” – tương tự như cách Tập
Cận Bình tự mô tả bản thân.
Tìm mọi cách dập tắt
“chủ nghĩa hư vô”
Tháng 4/2021, trước dịp đại lễ 100 năm của đảng,
trang web “Báo cáo tin tức phạm pháp và có hại” trực thuộc Văn phòng Thông tin
Mạng của Trung ương tung ra chức năng mới, khuyến khích người dân trình báo
những “nội dung xấu” về lịch sử đất nước. [17]
Vào tháng 5/2021, chính quyền thông báo họ đã xóa 2 triệu bài viết trên mạng bị xem
là có chứa nội dung thuộc loại “chủ nghĩa hư vô”. [18]
“Chủ nghĩa hư vô” (historical nihilism) là
cách mà chính quyền gọi tất cả những phát ngôn, bài viết, sách báo, ấn phẩm nghệ
thuật, v.v. có nội dung khác với phiên bản lịch sử chính thức của Đảng Cộng sản.
Hàng chục ngàn người
dân biểu tình chật kín quảng trường Thiên An Môn vào năm 1989, đòi chính quyền
thực hiện các cải cách tự do dân chủ. Sự kiện này ngày nay đã biến mất khỏi
chính sử của Trung Quốc. Ảnh: Peter Turnley/ Getty Images.
Năm 2014, Tập Cận Bình từng tuyên bố “chủ nghĩa hư vô” là một lý do quan trọng dẫn
đến sự sụp đổ của chủ nghĩa cộng sản ở Liên Xô và Đông Âu vào cuối thập niên
1980. [19]
Vào đầu năm nay, Tập tuyên bố sẽ không dung thứ cho “chủ nghĩa hư vô” và ra lệnh mở chiến
dịch toàn quốc để học tập lịch sử (theo phiên bản của chính quyền). [20]
Sergey Radchenko, giáo sư ngành quan hệ quốc tế
tại Đại học Cardiff (Anh), giải
thích: [21] “Đảng Cộng sản Trung Quốc muốn giành lấy quyền lực, đồng thời
vĩnh viễn nắm giữ quyền lực đó. Để làm được vậy, họ không thể chỉ dựa vào bạo lực.
Họ phải lập được tính chính danh, phải tìm cách để nhân dân tin tưởng.”
Làm thế nào để giành được sự tin tưởng của người
dân khi bản thân không có công cán gì và lại gây ra biết bao tội ác?
Câu trả lời là đảng phải độc quyền sự thật,
giành quyền bôi xóa, viết lại, và ghi đè lên lịch sử.
Có học giả đã nhận định trong suốt nhiều thập niên cầm quyền, Đảng Cộng
sản Trung Quốc đã dựng nên được một nước “Cộng hòa Nhân dân Mất Trí” (People’s
Republic of Amnesia). [22]
Tại đó, chỉ có một “quan điểm đúng đắn” về lịch
sử được chấp nhận tồn tại.
Những sự kiện đen tối, như cuộc
thảm sát Thiên An Môn, bị xóa hoàn toàn khỏi ký ức người dân. [23]
Các sản phẩm lịch sử bị cải biên còn được xuất
khẩu ra bên ngoài, như việc dùng lý lẽ “chủ quyền lịch sử” để giành hầu hết Biển Đông (South
China Sea) về phần mình, hay thay đổi nguồn gốc xuất hiện của con virus gây ra đại dịch
COVID-19. [24] [25]
Bài phát biểu mới đây trong dịp đại lễ của Tập Cận Bình,
trong đó khẳng định “Trung Quốc chưa bao giờ bắt nạt, áp bức, nô dịch dân tộc của
một quốc gia nào, và sẽ không bao giờ làm vậy”, chắc chắn đã khiến các quốc gia
láng giềng phải liên tục dụi mắt. [26]
Có thể thấy trong suốt 100 năm tồn tại của
mình, Đảng Cộng sản Trung Quốc không chỉ viết nên lịch sử, mà còn không ngừng
viết đè lên đó.
Đến cả ngày đánh dấu thành lập đảng 1/7 vừa
qua cũng là một chi tiết lịch sử bị cải biên. [27]
Các nhà sử học xác nhận ngày thành lập Đảng Cộng sản
Trung Quốc là 23/7/1921. Đến thập niên 1930, khi
đảng bắt đầu tổ chức kỷ niệm ngày thành lập, Mao Trạch Đông không thể nhớ được
ngày chính xác nên đã chọn đại ngày 1/7.
Ngày kỷ niệm thành lập một trong những tổ chức
quyền lực nhất thế giới, vì vậy, cũng thật hư vô.
Tài liệu tham khảo:
1. The Editors of Encyclopaedia
Britannica. (2021). Communist Party of the Soviet Union | History, Beliefs,
Leaders, & Facts. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/topic/Communist-Party-of-the-Soviet-Union
2. Albert, E. (2020, June 17). North
Korea’s Power Structure. Council on Foreign Relations.
https://www.cfr.org/backgrounder/north-koreas-power-structure
3. The Economist. (2021, July 1). China’s
Communist Party at 100: the secret of its longevity.
4. Writer, S. (2021, July 1). Full
text of Xi Jinping’s speech on the CCP’s 100th anniversary. Nikkei Asia.
https://asia.nikkei.com/Politics/Full-text-of-Xi-Jinping-s-speech-on-the-CCP-s-100th-anniversary
5. The Editors of Encyclopaedia Britannica.
(2021b). United Front | Chinese history [1937-1945]. Encyclopedia
Britannica.
https://www.britannica.com/topic/United-Front-Chinese-history-1937-1945
6. Keck, Z. (2014, September 4). The
CCP Didn’t Fight Imperial Japan; the KMT Did. The Diplomat.
https://thediplomat.com/2014/09/the-ccp-didnt-fight-imperial-japan-the-kmt-did/
7. Xem [6]
8. 吳. (2019, September 18). 遺忘「一分抗日、二分應付、七分發展」 中國抗戰展稱共軍中流砥柱.
The News Lens 關鍵評論網.
https://www.thenewslens.com/article/19978
9. Xem [6]
10. Xem [6]
11. The Editors of Encyclopaedia
Britannica. (2021b). Great Leap Forward | Definition, Facts, &
Significance. Encyclopedia Britannica.
https://www.britannica.com/event/Great-Leap-Forward
12. Phillips, T. (2017, November 29). The
Cultural Revolution: all you need to know about China’s political convulsion.
The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2016/may/11/the-cultural-revolution-50-years-on-all-you-need-to-know-about-chinas-political-convulsion
13. Ding, I. J. J. (2019, May 29). Why
Maoism still resonates in China today. Washington Post.
https://www.washingtonpost.com/politics/2019/05/29/why-maoism-still-resonates-china-today/
14. The Fall and Rise of China. The
Great Courses. (2021). https://www.thegreatcourses.com/courses/fall-and-rise-of-china
15. Deutsche Welle (www.dw.com). (2018).
China scraps presidential term limit. DW.COM.
16. Chen, K. (2021, April 13). CCP
releases latest edition of book recounting party history. Taiwan News.
https://www.taiwannews.com.tw/en/news/4174980
17. Ahead of Its Centennial, the
Chinese Communist Party Frets Over. (2021, May 14). ChinaFile.
18. Mai, J. (2021, May 11). China
deletes 2 million online posts for ‘historical nihilism’ as Communist Party
centenary nears. South China Morning Post. https://www.scmp.com/news/china/politics/article/3132957/china-deletes-2-million-online-posts-historical-nihilism
19. The Economist. (2016, October 27). China
is struggling to keep control over its version of the past.
20. Mai, J. (2021b, June 24). Chinese
academic under fire over ‘historical nihilism’ remarks. South China Morning
Post. https://www.scmp.com/news/china/politics/article/3138329/chinese-academic-under-fire-over-historical-nihilism-remarks
21. BBC News 中文. (2021, June 29). 中共建黨百年： 合法性危機下的一次次「趕考」. https://www.bbc.com/zhongwen/trad/chinese-news-57625488
22. Lim, L. (2018, May 28). Rewriting
history in the People’s Republic of Amnesia and beyond. The Conversation.
https://theconversation.com/rewriting-history-in-the-peoples-republic-of-amnesia-and-beyond-90014
23. Trung, P. M. (2021, June 4). 30 bức
ảnh về thảm sát Thiên An Môn Trung Quốc muốn xóa khỏi lịch sử. Luật Khoa Tạp
Chí.
24. Mollman, S. (2016, July 9). South
China Sea: The line on a 70-year-old map that threatens to set off a war in
East Asia. Quartz.
https://qz.com/705223/where-exactly-did-chinas-nine-dash-line-in-the-south-china-sea-come-from/
25. Graham-Harrison, E., & McKie, R.
(2020, November 29). A year after Wuhan alarm, China seeks to change Covid
origin story. The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2020/nov/29/a-year-after-wuhan-alarm-china-seeks-to-change-covid-origin-story
26. Xem [4]
27. Wong, C. H. (2021, July 1). Is
China’s Communist Party Still Communist? WSJ. https://www.wsj.com/articles/is-chinas-communist-party-still-communist-11625090401
No comments:
Post a Comment