THẤY GÌ TỪ THỎA THUẬN KHOÁNG SẢN UKRAINE - HOA KỲ? (Hiếu Chân / Người Việt)

 

 

Thấy gì từ thỏa thuận khoáng sản Ukraine-Hoa Kỳ?

Hiếu Chân/Người Việt

May 2, 2025 : 8:02 PM

 https://www.nguoi-viet.com/binh-luan/thay-gi-tu-thoa-thuan-khoang-san-ukraine-hoa-ky/

 

Ukraine vừa ký kết một thỏa thuận về khoáng sản, trao cho chính phủ Mỹ quyền kiểm soát một phần nguồn tài nguyên thiên nhiên của nước này đổi lấy việc Mỹ tiếp tục yểm trợ cuộc chiến chống xâm lược Nga.

 

https://www.nguoi-viet.com/wp-content/uploads/2025/05/A1-Khoang-san-Ukraine-My-1536x1024.jpg

Ông Volodymyr Zelensky (phải), tổng thống Ukraine, và ông Scott Bessent, bộ trưởng Tài Chính Mỹ, trong một cuộc họp báo. (Hình: Tetiana Dzhafarova/AFP via Getty Images)

 

Các nhà phân tích cho rằng, thỏa thuận không chỉ cho thấy một thay đổi bất ngờ trong quan điểm của chính quyền Tổng Thống Donald Trump mà còn báo hiệu một bước chuyển biến mới, có lợi cho Ukraine, trong cuộc chiến bi thảm kéo dài hơn ba năm qua.

 

Đường đến thỏa thuận

 

Ý tưởng sử dụng nguồn tài nguyên khoáng sản của Ukraine để tài trợ cho cuộc chiến và công cuộc tái thiết đất nước đã được ông Volodymyr Zelensky, tổng thống Ukraine, trình bày với ông Joe Biden, cựu tổng thống Mỹ, vào Tháng Chín năm ngoái nhưng không tiến triển trong những tháng cuối cùng của chính quyền Biden.

 

Khi trở lại Tòa Bạch Ốc hồi cuối Tháng Giêng năm nay, Tổng Thống Donald Trump đã đưa ra những ý tưởng độc đáo của ông liên quan tới vấn đề này.

 

Một là, ông Trump rất quan tâm tới các khoáng sản thiết yếu cho nền công nghiệp Mỹ và lo lắng chuyện Trung Quốc thống trị thị trường hàng loạt khoáng sản quan trọng như đất hiếm. Khi tuyên bố ý định sáp nhập đảo Greenland của Đan Mạch hoặc nước láng giềng Canada, ông Trump đều nhắc tới việc kiểm soát tài nguyên khoáng sản như là động lực đầu tiên.

 

Hai là, ông cho rằng nguồn tài nguyên dưới lòng đất Ukraine có giá trị hàng ngàn tỷ đô la và nên được dùng để “hoàn trả” chi phí mà Mỹ đã bỏ ra yểm trợ Ukraine suốt ba năm qua.

 

Đôi lúc, ông Trump ví hành động Mỹ yểm trợ quân sự cho Ukraine như là trao cho Kiev một tấm “ngân phiếu khống chỉ” (blank check) để Ukraine mặc sức chi xài đồng tiền thuế của dân Mỹ. Phía Kiev phản đối ý tưởng coi viện trợ quân sự như một “món nợ” – mà ông Trump phóng đại lên tới $500 tỷ – và nói nó đe dọa tương lai kinh tế của nhiều thế hệ người Ukraine. Tuy vậy, Kiev vẫn cố tìm một thỏa thuận với Washington để duy trì sự yểm trợ quân sự của Hoa Kỳ và coi các lợi ích kinh tế của Mỹ trên lãnh thổ Ukraine là một yếu tố bảo đảm an ninh quốc gia, ngăn chặn Nga mở rộng hành vi xâm lược bây giờ và về sau.

 

Hồi cuối Tháng Hai, ông Zelensky đã đến Washington với mục đích ký kết thỏa thuận khoáng sản với ông Trump nhưng sự kiện đã nhanh chóng biến thành cuộc đấu khẩu dữ dội. Trước đông đảo nhà báo tại Phòng Bầu Dục, ông Trump và ông JD Vance, phó tổng thống, mắng nhiếc ông Zelensky vô ơn bạc nghĩa. Ông Zelensky giận dữ bỏ cuộc họp ra về và Mỹ tạm thời đình chỉ việc chia sẻ thông tin tình báo với quân đội Ukraine.

 

Sau đó ông Zelensky nhiều lần cố làm lành với ông Trump và cả hai nhà lãnh đạo đều tỏ ý hai bên vẫn có thể đạt được một thỏa thuận hợp lý. Hai điểm bất đồng quan trọng nhất là Washington muốn Kiev coi viện trợ quân sự của Mỹ là món nợ phải trả còn Ukraine muốn Mỹ phải cam kết bảo đảm an ninh quốc gia cho Kiev trong tương lai.

 

Sau hai tháng đàm phán căng thẳng giữa giới chức cao cấp hai bên, mỗi bên nhượng một ít, một dự thảo thỏa thuận đã được đưa ra ngày 16 Tháng Tư và ông Zelensky cho biết, ông đã thuyết phục ông Trump thay đổi quan điểm, chấp nhận thỏa thuận, trong cuộc họp chớp nhoáng giữa hai nhà lãnh đạo bên lề tang lễ Đức Giáo Hoàng Francis tuần trước.

 

Thỏa thuận khoáng sản có gì?

 

Theo thỏa thuận mới ký kết, một quỹ đầu tư liên kết giữa hai quốc gia sẽ được thành lập, có tên là “Quỹ Đầu Tư Tái Thiết Hoa Kỳ-Ukraine” (“United States-Ukraine Reconstruction Investment Fund”); quỹ này sẽ tiếp nhận toàn bộ doanh thu có được từ việc khai thác và thương mại hóa các mỏ khoáng sản của Ukraine.

 

Hoa Kỳ và Ukraine cùng quản lý quỹ theo tỷ lệ 50-50 và nguồn vốn của quỹ là doanh thu từ các dự án khai thác tài nguyên trong tương lai, không bao gồm các dự án đã khai triển hoặc đang hoạt động.

 

Nguồn vốn của quỹ hạn chế trong doanh thu thương mại của các khoáng sản được khai thác và bán ra, không bao gồm các nguồn tài nguyên dưới lòng đất vẫn thuộc sở hữu của chính phủ Ukraine.

 

Lợi nhuận của quỹ sẽ được sử dụng chủ yếu cho việc tái thiết Ukraine sau chiến tranh và các công ty của Hoa Kỳ được ưu tiên thực thi các dự án tái thiết được quỹ này đầu tư.

 

Ngoài ra, thỏa thuận xác định Hoa Kỳ và Ukraine bảo đảm rằng “các quốc gia chống lại Ukraine trong cuộc chiến hiện nay sẽ không được hưởng lợi từ công cuộc tái thiết Ukraine,” hàm ý loại trừ sự tham gia của Nga, Iran, Bắc Hàn và có thể cả Trung Quốc vào lĩnh vực khai thác khoáng sản và tái thiết Ukraine sau chiến tranh.

 

Bài học ở đây là Hoa Kỳ đã tốn nhiều xương máu và tài sản trong cuộc chiến kéo dài 20 năm ở Afghanistan để rồi các công ty Trung Quốc toa rập với chế độ Taliban hớt tay trên những nguồn lợi béo bở trong việc khai thác tài nguyên của đất nước này khi chiến tranh kết thúc. Washington không muốn lặp lại kinh nghiệm đáng xấu hổ đó.

 

Theo dữ liệu của Trường Kinh Tế Kiev, Ukraine hiện có khoảng 100 loại khoáng sản quý như titanium (dùng trong công nghiệp hàng không, y tế), lithium (động cơ điện, bình điện), cobalt, uranium (lò phản ứng nguyên tử, vũ khí nguyên tử), một số kim loại đất hiếm như zirconium (kim cương nhân tạo), một ít dầu và khí đốt. Các mỏ ở Ukraine có khoảng 6% trữ lượng titanium toàn cầu, một phần ba trữ lượng lithium của Âu Châu và trữ lượng uranium lớn nhất Âu Châu.

 

Ông Zelensky nói tài nguyên của Ukraine là “vô giá” nhưng thừa nhận nhiều mỏ khoáng sản đang nằm trong vùng lãnh thổ bị Nga tạm chiếm, khó đánh giá trữ lượng lẫn khai thác thương mại.

 

Ông Denys Shmyhal, thủ tướng Ukraine, viết trên mạng Telegram: “Nhờ thỏa thuận này chúng tôi có thể thu hút nguồn lực đáng kể để tái thiết đất nước, khởi động tăng trưởng kinh tế và nhận được những công nghệ mới nhất từ các đối tác và nhà đầu tư chiến lược ở Hoa Kỳ.”

 

Trong văn bản thỏa thuận cuối cùng dài chín trang, ký kết hôm Thứ Tư, 30 Tháng Tư, không có điều khoản quy định Ukraine phải hoàn trả khoản viện trợ quân sự mà Kiev đã nhận được từ trước đến nay, song những khoản viện trợ từ nay về sau – bao gồm vũ khí, đạn dược và công tác huấn luyện – sẽ được coi là phần đóng góp của Hoa Kỳ vào Quỹ Đầu Tư Tái Thiết và Ukraine phải đóng góp khoản tài nguyên tương xứng.

 

Ngay sau khi thỏa thuận được ký kết, phía Hoa Kỳ cho biết một khoản viện trợ vũ khí mới, trị giá $50 triệu, đã được chuyển tới Ukraine như là khoản đóng góp đầu tiên vào quỹ tái thiết.

 

Thỏa thuận không đề cập tới việc Hoa Kỳ bảo đảm an ninh cho Ukraine như mong đợi của Kiev, song không ngăn cản Ukraine trở thành thành viên của Liên Âu (EU) sau này. Ukraine lo ngại, không có bảo đảm an ninh từ phía Hoa Kỳ, Nga sẽ nhanh chóng phá hoại hiệp định đình chiến (nếu có), củng cố quân đội và tái xâm lược nhưng theo nhiều nhà phân tích, ông Trump muốn Ukraine hãy nhìn sang EU chứ không phải Hoa Kỳ để tìm sự bảo đảm an ninh trong tương lai.

 

Tác động tới cuộc chiến

 

Tuy Hoa Kỳ không cam kết cụ thể về bảo đảm an ninh Ukraine, nhưng theo các nhà phân tích, thỏa thuận khoáng sản cho thấy quan hệ giữa Hoa Kỳ và Ukraine được cải thiện và Nga phải thay đổi thái độ.

 

Ông Scott Bessent, bộ trưởng Tài Chính, đại diện chính phủ Hoa Kỳ ký thỏa thuận, nói: “Thỏa thuận này là một tín hiệu rõ ràng cho Nga rằng chính quyền Trump cam kết với một tiến trình hòa bình đặt trọng tâm vào một nước Ukraine tự do, có chủ quyền và thịnh vượng về lâu dài… Hai nước sẽ cộng tác với nhau, cùng đầu tư để bảo đảm các tài sản chung, tài năng chung và năng lực chung có thể đẩy nhanh cuộc phục hồi kinh tế của Ukraine.”

 

Ông Bessent cũng nói rằng thỏa thuận cho phép chính quyền Trump đàm phán với Nga [về hòa bình Ukraine] trên thế mạnh.

 

Báo The Washington Post lưu ý, nếu trước đây chính quyền Trump thường lặp lại các yêu cầu và quan điểm của Nga về cuộc chiến tranh thì nay giọng điệu của họ dường như đang thay đổi.

 

Sau khi thỏa thuận khoáng sản Ukraine-Hoa Kỳ được ký kết và công bố, nhiều giới chức cao cấp của Nga đã lên mạng thể hiện sự tức tối. Ông Alexei Chepa, phó chủ tịch Hội Đồng Đối Ngoại Quốc Hội Nga, nói rằng thỏa thuận làm gia tăng sự phụ thuộc của Ukraine vào Hoa Kỳ, “về bản chất nó [thỏa thuận] biến Ukraine thành một thuộc địa khoáng sản”…

 

Tuy vậy, Washington Post ghi nhận trong chỗ riêng tư, giới tinh hoa chính trị Nga không giấu được nỗi thất vọng khi thấy quan hệ Mỹ-Ukraine ấm lại sau sự kiện Phòng Bầu Dục và họ lo lắng cơ hội để nước Nga tìm kiếm một hiệp định đình chiến có lợi cho Moscow đã khép lại.

 

Ông Sergei Markov, nhà phân tích chính trị có liên hệ với Điện Kremlin, cho rằng thỏa thuận “đã làm tình trạng của Nga xấu đi. Lý do căng thẳng giữa Trump và Zelensky đã được dỡ bỏ!” Ông Markov cũng nhận định, vì Hoa Kỳ đã sở hữu một phần Ukraine nên Washington sẽ có nghĩa vụ bảo vệ nước này.

 

Sau cuộc gặp chớp nhoáng với Tổng Thống Zelensky ở Vatican, Tổng Thống Trump có vẻ bực dọc với ông Vladimir Putin, tổng thống Nga, với việc ông Putin tiếp tục bắn giết bừa bãi thường dân Ukraine, từ chối đàm phán hòa bình và bác bỏ đề nghị đình chiến 30 ngày mà chính phủ Mỹ đưa ra và Kiev tán thành.

 

Có lúc, ông Trump than phiền ông bị nhà lãnh đạo Nga lợi dụng và ông dọa gia tăng cấm vận… Trong khi đó, Thượng Viện Hoa Kỳ đang xem xét đề nghị của Thượng Nghị Sĩ Lindsey Graham (Cộng Hòa-South Carolina), một “fan” cứng của ông Trump, đánh thuế (tariff) 500% lên hàng hóa nhập cảng từ bất cứ quốc gia nào buôn bán với Nga nếu Nga không tham gia nghiêm chỉnh vào các nỗ lực chấm dứt chiến tranh.

 

Các nhà phân tích ghi nhận thỏa thuận mới giữa Ukraine và Hoa Kỳ đã làm chính giới Nga thêm chia rẽ: nhóm các giới chức diều hâu muốn thúc đẩy chiến tranh, chiếm thêm nhiều đất đai của Ukraine trước khi Hoa Kỳ quay lại ủng hộ Ukraine như thời Biden, trong khi nhóm bồ câu muốn ông Putin chấp nhận kế hoạch hòa bình của Hoa Kỳ để được dỡ bỏ cấm vận và phục hồi nền kinh tế đang tan nát của Nga.

 

Cũng có ý kiến đề nghị ông Putin tìm kiếm một thỏa thuận với Hoa Kỳ tương tự như thỏa thuận mà Ukraine vừa ký.

 

Quả banh đang ở Moscow, Washington có gia tăng áp lực không và Nga sẽ làm gì để có hoà bình thì chỉ ông Putin mới biết được. [qd]