Jesse
Peterson
Gửi cho BBC News Tiếng Việt từ Sài Gòn
10 tháng 10 2019
Cây
bút Canada nói người VN 'cần học văn hóa tranh luận
Tôi
nhớ hồi bé khi đang ăn tối cùng em trai. Vừa đứng dậy đi vệ sinh chừng vài phút
quay lại bếp thì thấy thằng em đang ăn cái bánh kem của tôi.
Bánh kem mẹ làm ngon lắm, nên tôi rất bực mình.
Trước khi tôi kịp thốt nên lời nào, nó đã liền bịt
miệng tôi bằng câu: "Lần trước anh cũng lén ăn kẹo của em còn gì?".
Thằng em láu lỉnh của tôi đã thành công khi chuyển
trọng tâm cuộc tranh luận về việc "nó đang ăn bánh kem của tôi" thành
" bởi vì tôi cũng đã lén ăn kẹo của nó".
Tranh luận Hà Nội ô nhiễm
Việc này cũng giống như khi tranh luận về không khí
ô nhiễm ở Hà Nội. Nhiều người lái trọng tâm của cuộc tranh luận về cách giải
quyết vấn đề ô nhiễm sang vấn đề: Hà Nội có phải là thành phố ô nhiễm nhất thế
giới?.
Tôi nghĩ chỉ cần mình tập trung hơn khi tranh luận
thì có thể giải quyết được vấn đề này.
Có lần khi đang đi bộ ngoài phố Tạ Hiện, Hà Nội; gặp
một nhóm người nước ngoài sống ở đây khá lâu.
Hằng đêm, họ hay hẹn gặp nói chuyện, chém gió. Có bữa,
tôi nghe một anh phàn nàn về người yêu cũ của anh ta hiện đang sống ở Đà Nẵng,
rồi anh bắt đầu đánh đồng tất cả mọi người ở Đà Nẵng đều xấu tính như cô ta. Kiểu
tranh luận của ông ta được gọi là "Black and White", phân biệt rạch
ròi mọi thứ ra hai bên, chỉ có thể ở bên này hoặc bên kia. Chẳng hạn, như người
ta thường hay nói:
"Ở đâu cũng có người tốt, người xấu" mà
không quan tâm đến tỉ lệ người xấu so với người tốt trong môi trường đó, bỏ qua
cả các nghiên cứu. Tôi gọi đó là loại triết học rẻ tiền.
Vì vậy, từ lúc đó, tôi tránh xa cộng đồng nước ngoài
ở đây, ngoài những người thực sự đã đấu tranh trong cuộc sống, học tiếng Việt
và có thái độ tích cực.
Nhưng thật khó mà thoát khỏi họ hoàn toàn bởi truyền
thông xã hội đang phát triển ngày một lớn mạnh, có vẻ như đây là chiến trường
cho các cuộc tranh luận về những ý tưởng mới, những vấn nạn xã hội, một nhóm sống
ở Hà Nội, nhóm sống ở Sài Gòn, với tổng cộng khoảng 250,000 người.
Ô nhiễm tại Hà Nội hôm 2/10. SCREENSHOT TỪ VIDEO CỦA
REUTERS
'Xung đột'
Dạo gần đây, tôi thấy người nước ngoài và người Việt
Nam xung đột với nhau khá nhiều trên mạng xã hội, chủ yếu là về những vấn đề họ
hay gặp hằng ngày ở Việt Nam.
Chẳng hạn, khi tranh luận về ô nhiễm ở Hài Nội, liệu
nó có thực sự tệ nhất thế giới hay chỉ là hơi tệ thôi? Một số người Việt có cảm
giác vấn đề ô nhiễm không tệ như họ nghe nói và cho rằng đây chắc hẳn là âm mưu
nào đó nhằm bôi nhọ Việt Nam.
Một nhà hoá học, Vũ Khắc Ngọc, sử dụng truyền thông
xã hội của ông để tấn công AirVisual - ứng dụng giám sát chỉ số chất lượng
không khí trực tuyến. Sau đó, ông đã phải viết bài đính chính xin lỗi vì phát
ngôn không đúng sự thật của ông.
Theo tôi, sự chỉ trích tiêu cực về thủ đô của Việt
Nam đã ảnh hưởng rất sâu đến một số người, nhiều hơn những gì mà chúng ta có thể
kiểm soát. Vấn đề ở chỗ, người nước ngoài không biết kiểm soát những phát ngôn
của họ trên mạng xã hội và chưa biết cách "chỉ trích lịch thiệp"
(feedback in a positive manner). Cùng với đó, là một số người Việt, đặc biệt là
thế hệ trẻ, dễ bị kích động và mất kiểm soát, thế là cuộc 'ném đá' nổ ra để bảo
vệ cái tôi của họ.
Với những người nước ngoài, họ nên học những phương
pháp khi thảo luận về các vấn đề trong xã hội, cái khó là họ chỉ đến đây một thời
gian ngắn rồi rời đi. Hơn nữa, họ đã được giáo dục từ bé để nói rất cả những gì
trong bụng của mình, đúng hay không đúng cũng được, rồi sẽ có người khác tranh
luận và sửa ý cho mình.
Tranh luận trên mạng có thể làm mất bạn, tăng kẻ thù. GETTY IMAGES
Ở phương Tây, chúng tôi có thể thấy cách giáo dục
như vậy rất hữu ích vì một vấn đề xã hội sẽ không thể tồn tại lâu khi tất cả mọi
người liên tục bình luận và phàn nàn về nó mãi.
Lúc họ lớn tuổi hơn một chút (so với trung bình độ
tuổi người nước ngoài đến Việt Nam còn khá trẻ, đang tìm kiếm phiêu lưu) có thể
sẽ dần học được cách đưa ra phản hồi tích cực. Tôi học được trong thời gian làm
quản lý một trung tâm Tiếng Anh, phương pháp "Kiss - Kick - Kiss" (giống
thành ngữ 'Vừa đấm vừa xoa'). Trước đó, mỗi lần vào công ty, thấy nhân viên đi
trễ là mắng xối xả không thương tiếc, rồi họ sợ không gần gũi với mình nữa.
Nhưng truyền thông xã hội thì quá nhiều người, cộng
với sự phát triển toàn cầu hoá, chúng ta không thể kiểm soát hết được.
Tôi thấy người Việt thường phản ứng khi bị chỉ
trích; "tu quoque" (tiếng latin), nghĩa là: "Bạn cũng thế"
hoặc "ad hominem" (tiếng Latin), nghĩa là công kích cá nhân.
Ví dụ, một người nước ngoài mới đến Việt Nam, bức
xúc khi thấy người ta vứt rác ra đường hoài. Anh ta viết trên mạng xã hội,
"Tại sao mọi người cứ vứt rác bữa bãi ra đường
như thế? Các bạn không yêu môi trường gì cả."
Thế là nhiều người Việt đọc được thấy bị xúc phạm, tự
ái. Thay vì giải quyết vấn đề rác, họ có thể trả lời theo một số cách sau:
"Thấy bẩn thì về nước của bạn mà sống!" -
Ad hominem.
"Người dân nước bạn cũng thế mà nói ai" -
Tu quoque.
"Ở đâu cũng có người này, người kia, có người xả
rác, có người không nhé." - Black and White.
Xu hướng ở đây là thường né tránh vấn đề về rác, hoặc
tranh luận về rác và chỉ gây xung đột chứ không giải quyết. Cho nên cách tốt nhất
là mình phải có một thứ, tiếng Anh gọi là "thick-skin".
"Thick-skin" dịch ra là "da dầy"
nhưng ý nghĩa của từ này là một bộ áo giáp để bảo vệ cảm xúc của bạn, tránh để
những xúc tác bên ngoài kích động bạn, nhờ đó, bạn có thể nhìn một vấn đề với
các kỹ năng tư duy phê phán.
Với thick-skin, bạn có thể tập trung tranh luận vào
trọng tâm vấn đề, một cách bình tĩnh. Cũng giống như Lý Tiểu Long chiến đấu với
đối thủ của ông ta, ông giữ được bình tĩnh, hít thở bình thường, kiểm soát hóc
môn, chỉ cần phát hiện một giây phút đối thủ lơ là, mất kiểm soát là ông có thể
tung đòn hạ gục.
Mình phải thật tỉnh táo và nhận biết khi một người
nói gì đó không đúng, đặc biệt là giới trẻ, ngay cả ông Vũ Khắc Ngọc.
Chỉ cần phát triển văn hoá tranh luận và thảo luận một
cách hiệu quả và bình tĩnh, tìm gốc rễ của vấn đề tranh luận, gạt bỏ cảm xúc
sang một bên, chúng ta có thể cùng nhau phát triển. Ít nhất mình có thể nói
chuyện cùng nhau.
Tác giả, Jesse Peterson, tham gia một thảo luận tại
Bàn tròn thứ Năm của BBC News Tiếng Việt đầu tháng 10/2019 về ô nhiễm môi trường
ở Việt Nam và vấn đề chất lượng sống. BBC NEWS TIẾNG VIỆT
----------------------------
Bài viết do một người Canada đang sống ở Sài Gòn, tự
viết tiếng Việt, gửi cho trang Diễn đàn của BBC.
No comments:
Post a Comment