Sunday, January 13, 2019
Các mâu thuẩn nổi lên trong năm tới sẽ định hình cho
dòng chảy thời sự của cả năm.
Toàn
cầu hóa 4.0 cho ai?
Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) thường niên tại
Davos năm tới (từ 22-25/1/2019) chọn chủ đề “Toàn cầu hóa 4.0”. Điều này không
lạ vì nhà sáng lập và giám đốc điều hành WEF, ông Klaus Schwab là người thường
xuyên nói về cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4. Điều lạ là thay vì ca tụng
tiềm năng “đổi đời” của cuộc cách mạng công nghiệp này, nhiều người gắn khái niệm
“Toàn cầu hóa 4.0” với những thử thách to lớn mà nhân loại đang phải đối diện
và tìm cách giải quyết.
Viết trên tờ Project
Syndicate, bà Winnie Byanyima, giám đốc điều hành Oxfam International hỏi
thẳng: “Toàn cầu hóa 4.0 cho ai?” Một mặt thừa nhận những lợi ích to lớn mà cuộc
cách mạng công nghiệp 4.0 có thể đem lại cho mọi người, mặt khác, bà lo sợ đây
là một cuộc đua xuống đáy mới, làm bùng nổ bất bình đẳng và gieo rắc sự bất mãn
khắp nơi. Đúng là mô hình phát triển kinh tế trong mấy chục năm qua đẩy thế giới
vào một sự chênh lệch giàu nghèo khó tưởng tượng nổi: năm ngoái 1% người giàu
nhất lấy hết 82% thu nhập toàn cầu; gần như một nửa nhân loại chỉ cần đột ngột
mắc bệnh hay mất mùa là sẽ rơi ngay vào cảnh cùng cực. Trong khi đó các vấn đề
dai dẳng như biến đổi khí hậu, phân biệt chủng tộc, phân biệt nam nữ hầu như
không có chút tiến triển nào. Thế nên các đột phá trong công nghệ, kiểu như trí
tuệ thông minh nhân tạo, tự động hóa, vạn vật kết nối… để làm gì, chúng phục vụ
cho ai, ai sở hữu chúng?
Nếu dòng tự sự về toàn cầu hóa giai đoạn mới vẫn do
các tay tỷ phú ở Silicon Valley chủ động dẫn dắt nhằm tăng thêm chút giá cổ phiếu,
giảm thêm chút thuế; nếu chính phủ các nước ngồi lại với nhau chỉ để tính chuyện
giảm thuế cho hàng hóa của nhau rồi rót tiền thuế của dân cho các dự án với
tham vọng thống trị thị trường thế giới… thì toàn cầu hóa 4.0 chẳng khác gì
toàn cầu hóa của ba bốn thập niên trước.
Thế nhưng kỳ vọng một diễn đàn kinh tế thế giới tổ
chức ở khu nghỉ dưỡng sang trọng Davos sẽ giải quyết vấn đề bất bình đẳng toàn
cầu là một điều không tưởng. Với Klaus Schwab, “toàn cầu hóa” (globalization)
khác với “chủ nghĩa toàn cầu” (globalism). Theo ông, trong khi toàn cầu hóa là
một hiện tượng thúc đẩy bởi công nghệ và sự dịch chuyển của ý tưởng, con người
và hàng hóa thì chủ nghĩa toàn cầu là hệ tư tưởng ưu tiên một trật tự thế giới
tân tự do hơn là các lợi ích quốc gia. Ý ông muốn nói toàn cầu hóa là không thể
tránh được còn chủ nghĩa toàn cầu lại là một chọn lựa mang tính chính trị. Thế
nhưng chính những người theo chủ nghĩa toàn cầu lại thúc đẩy cho một thế giới
toàn cầu hóa thì tính sao?
Rõ ràng những người yếu thế trong cuộc cách mạng công
nghiệp hiện nay càng chịu thua thiệt vì mô hình phát triển sắp tới càng dựa vào
lợi thế sở hữu vốn, sở hữu trí tuệ và công nghệ, những tài sản giới công nghệ
có sẵn còn người thường ngày càng đánh mất. Ngay chính dữ liệu của người dân mà
cũng bị đem ra đánh đổi, mua bán nói gì đến thứ khác.
Khó
thoát kiếp gia công làm công xưởng cho thế giới
Ba bốn thập niên vừa qua, Trung Quốc học rất thuộc
bài “toàn cầu hóa” nên đã trở thành cơ sở sản xuất hàng hóa khổng lồ cho cả thế
giới: mở cửa đón làn sóng đầu tư nước ngoài muốn tận dụng lợi thế nhân công giá
rẻ, đồng thời cải cách môi trường kinh doanh, khuyến khích kinh tế tư nhân phát
triển để tiếp nhận kinh nghiệm sản xuất, quản lý từ khu vực đầu tư nước ngoài,
dần dần tiến lên các bực thang cao hơn trong chuỗi sản xuất toàn cầu.
Thế nhưng một khi Trung Quốc muốn thoát khỏi vai trò
này, đề ra chiến lược “Made in China 2025” nhằm thúc đẩy các doanh nghiệp sản
xuất Trung Quốc vươn lên dẫn đầu các ngành công nghệ mới, họ đã bị Mỹ tìm mọi
cách cản trở. Tin tức cả năm 2018 xoay quanh những diễn biến được gọi là cuộc
chiến tranh thương mại Mỹ-Trung hết bên này áp thuế lên hàng nhập khẩu của nước
kia đến những cáo buộc thao túng tỷ giá… Tuy nhiên, đằng sau những thông tin
này là cả một chiến lược Mỹ muốn triển khai để trói tay Trung Quốc không cho bước
lên các bậc thang cao hơn. Nói cách khác, Trung Quốc được hoan nghênh tham gia
toàn cầu hóa nhưng muốn có chính sách theo chủ nghĩa toàn cầu lại bị chặn đường.
Đó là bởi Trung Quốc trở thành một chiếc gai nhọn
làm Mỹ khó chịu: thâm hụt thương mại ngày càng lớn trong khi công nhân Mỹ mất
việc làm về tay Trung Quốc; nước này lại tìm mọi cách để thụ đắc bí kíp công
nghệ, kể cả buộc doanh nghiệp Mỹ phải chuyển giao mới được làm ăn ở nước này;
nay Trung Quốc lại có tham vọng vượt lên đứng đầu trong những lãnh vực mũi nhọn
như viễn thông, tự động hóa, trí tuệ nhân tạo… Các doanh nghiệp viễn thông Trung Quốc đang đi đầu trong
công nghệ 5G trong khi doanh nghiệp Mỹ chưa có gì trong tay. Mỹ có gì
Trung Quốc cũng có cái tương đương để cạnh tranh như Baidu, Alibaba và Tencent.
Trung Quốc lại đang phát triển mạnh những công nghệ vẫn còn ở thời kỳ sơ khai tại
Mỹ như xe chạy bằng điện, tự động hóa trong sản xuất, ứng dụng trí tuệ nhân tạo
trong nhiều lãnh vực.
Lý do Mỹ đưa ra là Trung Quốc đã sử dụng các doanh
nghiệp nhà nước, nhận tài trợ từ ngân sách nhà nước để tạo ra đột phá trong kế
hoạch “Made in China” 2025 nên không công bằng với các doanh nghiệp khác. Các dấu
hiệu cho đến nay cho thấy có thể Trung Quốc sẽ phải nhượng bộ Mỹ, giảm bớt tham
vọng “Made in China” 2025 để tránh hậu quả tai hại của cuộc chiến thương mại
đang diễn ra, nhất là trong lĩnh vực bảo vệ sở hữu trí tuệ và chuyển giao công
nghệ bắt buộc.
Điều hay là Mỹ không “chạy đua vũ trang” bằng cách hậu
thuẫn cho các doanh nghiệp lớn của họ để cạnh tranh trong cuộc cách mạng công
nghiệp 4.0; ngược lại, họ đang hành xác các doanh nghiệp này như liên tục bắt
CEO của Google, Facebook ra điều trần. Ngày xưa họ từng ép Microsoft không được
dùng thế độc quyền của Windows để chèn ép các ứng dụng duyệt web khác; ngày nay
cũng có nhiều ý kiến muốn chẻ nhỏ Google ra để tránh độc quyền. Đó là bởi họ hiểu
chỉ có chống độc quyền triệt kể, thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh mới làm doanh
nghiệp của họ lớn lên thật sự. Và cũng nhờ vậy, ngày trước Google mới thoát khỏi
cái bóng của Microsoft để lớn mạnh. Trung Quốc e còn lâu mới học được bài học
này.
No comments:
Post a Comment