Việt
Nam không nên ‘đổ vấy’ cho Mỹ!
Đinh Hoàng Thắng (Diễn Đàn VOA)
26/01/2024
https://www.voatiengviet.com/a/viet-nam-khong-nen-do-vay-cho-my-/7458417.html
Sau gần 40 năm Đổi mới, nay Hà Nội yêu cầu Mỹ
không gắn nhãn ‘nền kinh tế phi thị trường’ (NME) đối với Việt Nam. Điều này có
đồng nghĩa với sự công nhận ngầm thất bại đối với nền kinh tế định hướng XHCN?
Đinh Hoàng Thắng
Hơn hai thập niên trước đây (năm 2003), trong cương vị Chủ tịch Hội đồng Lý luận
Trung ương, ông Nguyễn Phú Trọng đã đăng đàn tại một Hội thảo lý luận giữa Đảng
Cộng Sản Việt Nam (ĐCSVN) và Đảng Cộng Sản Trung Quốc (ĐCSTQ) với chủ đề về
kinh tế thị trường (Kinh nghiệm của Trung Quốc và Việt Nam).
Bài phát biểu dài 7.600 chữ được đăng lại 4 năm sau đó
trên Tạp chí Cộng sản, chắc là sau khi ‘được giải mật’ (1). Từ đó đến nay, bài
viết ‘gan ruột’ này của Giáo sư – Tiến sĩ Nguyễn Phú Trọng không rõ được quảng
bá đến đâu. Nhưng có một câu chuyện thời sự đang diễn ra, liên quan đến
nội dung cốt lõi của bài viết ấy. Đó là ngày 23/01/2024, trong một Hội thảo về
quan hệ Mỹ – Việt được tổ chức tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế
(CSIS) ở thủ đô Washington (Hoa Kỳ), Đại sứ Việt Nam Nguyễn Quốc Dũng tại Hoa Kỳ
đã kêu gọi Washington hãy chấm dứt việc gắn nhãn ‘nền kinh tế phi thị trường’
(NME) đối với Hà Nội. Đại sứ Việt Nam cảnh báo rằng, việc duy trì các mức thuế
trừng phạt đối với hàng hóa Việt Nam là điều không tốt cho mối quan hệ song
phương đang ngày càng thân thiết hơn (2).
Hẳn ông Đại sứ biết rất rõ, các nhà tư bản không căn cứ
vào ‘quan hệ thân thiết’ hay ‘quan hệ sơ giao’ để đầu tư, mà họ căn cứ trước hết
vào khả năng sinh lời (tức là vào lợi nhuận). Tuy nhiên, chủ nghĩa tư bản thời
hiện đại đã có những điều chỉnh lớn so với trước đây. Họ không kiếm lợi nhuận bằng
mọi giá. Đó là lý do tại sao kinh tế thị trường phải đi kềm theo một nhà nước
pháp quyền đúng nghĩa và một xã hội dân sự lành mạnh. Đó cũng là lý do tại sao
Liên Âu (EU) sau khi ký Hiệp định khung EVFTA với Việt Nam, mỗi thành viên EU đều
rất coi trọng Hiệp định bảo hộ đầu tư (EVIPA), vừa bảo vệ quyền lợi cho cả giới
chủ lẫn người lao động. Nếu chính quyền không có cơ chế đảm bảo tính minh bạch
(transperency), bao hàm sự cởi mở, giao tiếp chuẩn mực và trách nhiệm giải
trình (credibility), thì không nhà tư bản nào dám đầu tư.
Kinh tế thị trường là tổng hòa của nhiều mối
quan hệ. Nếu không có tư pháp và quốc hội độc lập, không có hệ thống bầu cử khả
tín, thì ‘bói đâu ra’ nền kinh tế tự do (sở hữu tư nhân, luật pháp nhất quán,
rõ ràng…) Nếu nền kinh tế không được quản trị bởi ‘tam quyền phân lập’, chính
phủ do dân bầu, với một xã hội dân sự đàng hoàng, một nền báo chí công khai,
thì không một nhà tư bản nào dám nhảy sang con thuyền mà Việt Nam vừa cam kết
‘chia sẻ tương lai’ với Trung Quốc của Tập Cận Bình.
Tại diễn đàn Bắc Kinh 20 năm trước, ông Trọng khẳng định,
sự hình thành kinh tế thị trường định hướng XHCN là mô hình trong thực tiễn của
Việt Nam, là quá trình tất yếu phù hợp với quy luật của thời đại và đáp ứng yêu
cầu phát triển của đất nước (3).
Kết luận này của ông Trọng đã đưa hết thảy những ai quan
tâm đến thực tiễn Việt Nam từ bấy tới nay, đều cập bến ‘bên kia bờ ảo vọng’. Bởi
vì, nếu thị trường định hướng XHCN trở thành ‘mô hình trong thực tiễn’ thì Đảng
và Nhà nước Việt Nam đã không phải chỉ thị cho Đại sứ Việt Nam ở Mỹ yêu cầu
(hay thúc giục) Hoa Kỳ sớm công nhận Việt Nam có thị trường tự do. Đòi hỏi của
ông Đại sứ phải chăng là một sự công nhận ngầm thất bại đối với mô hình ‘thị
trường định hướng XHCN’? Vì sao? Thị trường tự do và thị trường XHCN chẳng
khác gì hai con thuyền trên một dòng sông. Hiển nhiên là ‘kinh tế thị trường tự
do’ đã và đang tiến về phía trước, mạnh mẽ trên quy mô toàn cầu, bỏ xa con thuyền
‘kinh tế thị trường XHCN’, chỉ còn vài thực thể đi sau. Mà Việt Nam hiện đang
‘tròng trành’ trên con thuyền thuộc thiểu số này, cùng với những người năm
ngoái Hà Nội cam kết ‘chia sẻ tương lai chung’ (4).
Năm ngoái, Hoa Kỳ và Việt Nam đã nâng vượt cấp quan hệ
lên ‘Đối tác Chiến lược Toàn diện’ (CSP) trong chuyến thăm Hà Nội của Tổng thống
Biden (10/9/2023). Cũng năm ngoái, Thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính kêu gọi Bộ
trưởng Tài chính Hoa Kỳ Janet Yellen chấm dứt việc gắn nhãn ‘nền kinh tế phi thị
trường’ (NME).
Trong hội thảo tại CSIS năm nay ở Whashington, phía Hoa Kỳ
đã có những động thái ngoại giao khả tín. Bà Lindsey W. Ford, Phó Trợ lý Bộ trưởng
Quốc phòng Hoa Kỳ đặc trách Nam và Đông Nam Á, đánh giá rằng, tuy là một chuyên
gia quốc phòng, song bà lưu ý mối quan hệ Mỹ – Việt còn bao gồm nhiều lĩnh vực
khác nhau (5). Thứ trưởng Ngoại giao Fernandez cũng muốn thúc đẩy hợp tác với
Việt Nam về thương mại, năng lượng, chip, bán dẫn trong chuyến thăm Việt Nam mới
đây. Ông nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đa dạng hóa chuỗi cung ứng đất hiếm,
song song với việc duy trì sự bền vững về môi trường (6). Nhưng Mỹ, Liên hợp quốc
và nhiều nước trên thế giới vẫn liên tục bày tỏ quan ngại việc Việt Nam tăng cường
bắt giam các nhà hoạt động môi trường trong năm qua (7).
Kinh tế thị trường tự do có quy luật riêng, không có Tổng
thống hay đảng phái nào ‘chỉ huy’ được sự vận hành khách quan của nó, kể cả
quan hệ ngoại giao thân thiết hơn mà ông Đại sứ nhắc nhở ở trên. Dân chủ nhân
quyền luôn là những trụ cột không bao giờ Mỹ bỏ qua trong quan hệ với Việt Nam.
Tùy lúc, tùy nơi, các mục tiêu này có thể tạm thời xếp sau ưu tiên địa-chính trị.
Nhưng ‘bàn tay vô hình’ mới là khả năng của cơ chế thị trường đưa ra quyết định
về quan hệ độc lập giữa nhà đầu tư với đối tác. Không khắc phục những căn bệnh
kinh niên của nền kinh tế chỉ huy, tên gọi khác của thị trường định hướng XHCN,
thì không bao giờ có thể giải quyết được các ách tắc về hệ thống của toàn thể
xã hội. Cho dù chính phủ đóng vai trò quan trọng trong các quy định về luật lệ
để điều tiết đời sống kinh tế, nhưng không bao giờ có chuyện công an có thể
đóng dấu ‘tuyệt mật’ lên các giao dịch kinh tế.
Kinh tế ‘thị trường định hướng XHCN’ vốn là đường lối ‘hạt
nhân’ của ĐCSVN. Nhưng sau các đòn thảm bại của ‘các quả đấm thép’ từ các tập
đoàn nhà nước, đặc biệt với tình hình khó khăn hiện nay, Việt Nam đang phải
tính lại nhiều chuyện (8). Gần nửa năm qua, Hà Nội không bỏ sót bất cứ một cơ hội
nào, ‘giục’ Hoa Kỳ sớm hoàn thành công nhận quy chế kinh tế thị trường. Từ Chủ
tịch Quốc hội, Thủ tướng, đến các Bộ trưởng, các chính khách… tất cả đều vào cuộc.
Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính ngày 10/11/2023 còn ban hành Quyết định
1335/QĐ-TTg phê duyệt Đề án về đợt vận động này (9). Nhưng kể cả khi Mỹ thôi ‘gắn
nhãn nền kinh tế phi thị trường’, Việt Nam vẫn phải đẩy mạnh công cuộc tái các
cấu trúc chính trị, như quyền sở hữu, cải cách hệ thống luật pháp, cải thiện
môi trường kinh doanh, để nâng cao khả năng giao dịch thương mại, tạo được nền
tảng của phát triển. Chừng nào còn duy trì các thuộc tính ‘phi thị trường’ của
kinh tế công hữu, không chịu thừa nhận tư hữu (Luật đất đai mới nhất cũng chưa
công nhận quyền sở hữu của người dân). Chừng nào vẫn kiên trì kinh tế
thị trường định hướng XHCN, kiên trì nhà nước cảnh sát (án bỏ túi, họp án giữa
các cơ quan tư pháp) và xã hội toàn trị (hiếm có nước nào lực lượng công an
đông đến thế, ngân sách gấp 14 lần cho giáo dục)… Với ‘tam vị nhất thể’ ấy, thì
chính Việt Nam tự dán nhãn cho mình, chứ sao lại ‘đổ vạ’ cho Mỹ?
-----------------------------------
Tham khảo:
(4) https://onthisinhvien.com/so-sanh-nen-kinh-te-thi-truong-dinh-huong-xhcn-va-dinh-huong-tbcn
No comments:
Post a Comment