Mạng xã hội nội địa Việt Nam: 16 năm
tham vọng “bơi” ra biển lớn
Trọng Phụng - Luật
Khoa
July 26 2023 4:04 PM
Nhiều dự án được mạnh miệng đặt mục tiêu khi ra mắt,
rồi âm thầm rút lui sau một thời gian.
https://www.luatkhoa.com/content/images/size/w2000/format/webp/2023/07/MXH.jpg
Đồ họa: Shiv/ Luật Khoa.
*
Việt Nam từ lâu đã muốn kiểm soát hay thậm chí là cấm các trang mạng xã hội
nước ngoài. Do cùng chung mô hình quản trị độc đảng với đặc trưng là nền kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, có nhiều ý kiến nhận định rằng, Việt
Nam đang đi theo mô hình “độc tài kỹ thuật số” giống Trung Quốc bằng cách tạo
ra một hệ sinh thái mạng xã hội trong nước. [1] [2]
Theo báo cáo mới nhất của Bộ Thông tin và Truyền thông, hiện Việt Nam có
935 mạng xã hội
nội địa được cấp phép hoạt động với khoảng 130 triệu tài khoản đăng ký. [3] Theo
lý giải của Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, sở dĩ có nhiều mạng xã hội như vậy, là
do các doanh nghiệp tập trung vào
thị trường “ngách”, chuyên biệt với những đặc điểm khác so với Facebook.
[4]
Dù đạt số lượng ấn tượng, song hệ sinh thái số Việt Nam cho đến nay vẫn
chưa thể sánh ngang về chất cũng như tầm ảnh hưởng như Trung Quốc. Trong khi
người láng giềng đã thiết lập một
bức tường lửa hiệu quả để ngăn chặn các dịch vụ như Google, Facebook,
Twitter, v.v. thì chưa có nền tảng nước ngoài nào bị chặn vĩnh viễn ở Việt Nam,
ngoại trừ
trường hợp Facebook bị tác động không thường xuyên từ năm 2009. [5] [6]
Trong khi Trung Quốc hiện sở hữu các mạng xã hội nội địa quy mô lớn như Weibo,
Wechat, Douyin (tên gọi nội địa của TikTok); còn hầu hết, người dân Việt Nam vẫn
chủ yếu sử dụng dịch vụ nước ngoài.
Tính từ năm 2007, khi Tamtay.vn - trang mạng đầu
tiên do người trong nước thiết kế và lập trình, cho đến nay Việt Nam đã trải
qua 4 đời bộ trưởng với 16 năm nỗ lực xây dựng và phát triển mạng xã hội nội địa
mang tham vọng sánh ngang với các ông lớn công nghệ trên thế giới. [7]
Ra
mắt hoành tráng nhưng không đạt được kỳ vọng
Dự án mạng xã hội nội địa đầu tiên gây được sự chú ý của công luận mang
tên
Go.vn, do Tổng công ty Đa phương
tiện Việt Nam (VTC) điều hành. Phát biểu tại lễ
ra mắt ngày 19/5/2010, đại diện VTC cho biết mục tiêu của Go.vn là xây dựng nên
trang mạng thông tin số một Việt Nam về giáo dục, giải trí, giao tiếp trực tuyến.
[8]
Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông khi đó là ông Lê
Doãn Hợp nhấn mạnh: “Mạng Việt Nam sẵn sàng cạnh tranh lành mạnh với mạng thế giới
bằng con đường trí tuệ và hòa bình.”
Mặc dù dự án thất bại, nhưng Go.vn là một chỉ dấu cho thấy chính phủ Việt
Nam bắt đầu quyết tâm phát triển các mạng xã hội trong nước như những lựa chọn
thay thế các sản phẩm quốc tế.
Năm 2018 được coi là
năm quan trọng trong lịch sử quản trị Internet tại Việt Nam. Bên cạnh sự kiện Quốc hội thông qua Luật An ninh mạng, công luận còn chứng kiến những phát ngôn và hành động
mạnh mẽ của chính phủ về việc phát triển hệ sinh thái số “made in Vietnam”.
Ngay sau khi đảm nhận vị trí Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông, ông Nguyễn
Mạnh Hùng – nguyên Tổng giám đốc Tập đoàn Viễn thông quân đội Viettel đã gặp Thủ tướng
Nguyễn Xuân Phúc để trình bày quan điểm chính sách của mình.
Tại
buổi làm việc hồi tháng 9/2018, ông Hùng nhấn mạnh Việt Nam cần tập trung
phát triển hệ sinh thái số với các mạng xã hội với công cụ tìm kiếm “made in
Vietnam” làm nòng cốt để thay thế Facebook, Google và buộc các nền tảng nước
ngoài này phải tuân thủ pháp luật nước sở tại. [9] [10]
Vài tháng sau, Bộ Thông tin và Truyền thông ra
Chỉ thị số 03/CT-BTTTT ngày 10/1/2019 về việc định hướng phát triển ngành
thông tin và truyền thông năm 2019. Trong đó, một trong những mục tiêu của lĩnh
vực an toàn thông tin là “phát triển mạng xã hội Việt Nam” và “thúc đẩy phát
triển các sản phẩm, dịch vụ của hệ sinh thái số Việt Nam”. [11]
Đúng theo tinh thần của chỉ thị, nhiều mạng xã hội Việt Nam đã được ra đời
tử nửa cuối năm 2019. Trong đó phải kể đến
mạng xã hội Gapo do Công ty Cổ
phần Công nghệ Gapo phát triển. Ngay từ khi ra mắt, mạng này đã gây được sự chú
ý của dư luận khi công bố nhận được khoản cam kết đầu tư 500 tỷ đồng. [12]
Ngoài những tính năng cơ bản, Gapo còn tuyên bố sẽ tiến hành
chia sẻ doanh thu với người dùng. Theo đó, không cần phải là một nhân vật
có sức ảnh hưởng, chỉ cần bài viết có nhiều lượt xem, người dùng sẽ được trả tiền
nội dung mà họ đăng tải. Tuy nhiên, Gapo chưa trả lời về cơ chế thanh toán và
cho rằng vẫn còn đang “nghiên cứu”. [13]
Tại sự kiện tổ chức ngày 15/9/2019, ông Hà Trung Kiên – Tổng giám
đốc, đồng sáng lập mạng xã hội Gapo, cho biết đứa con tinh thần của mình đã
cán mốc hai triệu người dùng sau hai tháng ra mắt, kỳ vọng thu hút 50 triệu
người dùng – gần bằng lượng người dùng Facebook thời điểm đó - vào năm 2021.
[14] Tuy nhiên, sau thời gian được truyền thông rầm rộ, mạng xã hội này không
còn giữ được
sức nóng với người dùng. Ở năm 2022, tức ba năm sau khi ra mắt, Gapo không
có công bố mới về số lượng người dùng. [15]
Ra mắt không lâu sau đó, mạng xã hội Lotus của Tập đoàn
VCCorp với
khoản gọi vốn 1.200 tỷ đồng cũng đặt ra mục tiêu đạt 60 triệu tài khoản
đăng ký, chạm ngưỡng 90% người dùng Việt Nam. [16] Với tiêu chí “Content is
King” – lấy
nội dung làm trung tâm, Lotus chủ trương để người dùng không kết bạn mà kết
nối với nhau qua các chủ đề quan tâm và các mối quan tâm, thông qua ba cơ chế:
Dòng tin, Bảng tin, Thư mục/Kênh. [17]
Tuy nhiên, khi đi vào hoạt động được ít lâu, Lotus đã vấp phải
phàn nàn của người dùng, khi họ cho rằng mạng xã hội chưa hấp dẫn, việc
đăng ký rất phức tạp. [18] Tờ Thanh Niên
ghi nhận hồi tháng 12/2019, Lotus gần giống như một mạng xã hội “chết” với
các bài viết gần như không có sự tương tác, kể cả đó là những nội dung dễ câu
“view” như mảng giải trí. Ứng dụng di động của Lotus trên Google Play bị nhiều
người dùng đánh giá tệ hoặc đưa ra những phản ánh khá tiêu cực. [19]
Sau ba năm ra mắt, Lotus mới có hơn một triệu
lượt tải về trên kho ứng dụng của Google, trong khi số lượng người sử dụng
thực tế không được công bố. [20] Ghi nhận của Luật Khoa gần đây cho thấy, nội dung của nhiều
trang tin lớn trên mạng này, dù được đăng tải hàng giờ đồng hồ nhưng cũng chỉ
nhận được lượt tương tác vô cùng ít ỏi. [21]
Mạng
xã hội dành riêng cho tuyên truyền viên?
Ngoài các dự án do các công ty tư nhân phát triển, lịch sử hệ sinh thái số
“made in Vietnam” cũng ghi nhận nỗ lực xây dựng các mạng xã hội nội địa do nhà
nước làm chủ đầu tư.
Tháng 3/2013, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng từng
tuyên bố xây dựng mạng xã hội cho giới trẻ tại một cuộc họp với lãnh đạo
đoàn thanh niên. Bản tin của Đài Tiếng nói Việt Nam cho biết, dự án này do Đoàn
Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh điều hành với nguồn kinh phí 200 triệu USD. Tuy
nhiên, sau đó, không còn xuất hiện thêm thông tin nào liên quan đến dự án này.
[22]
Trước Gapo và Lotus ít lâu, ngày 11/6/2019, Ban Tuyên giáo Trung ương phối
hợp cùng Tập đoàn Viettel khai trương Hệ thống thông tin điện tử tuyên giáo
VCNET. Ngoài chức năng như một hệ thống thông tin điện tử tuyên giáo, giúp quản
lý điều hành tác nghiệp toàn bộ công tác của ngành tuyên giáo toàn quốc, chuyển
từ giấy sang điện tử, v.v. VCNET còn được giới thiệu là một “mạng xã hội để
chia sẻ, trao đổi, tuyên truyền về chủ trương đường lối của Đảng, Nhà nước và
phản bác các thông tin sai trái”. [23]
Một số tờ báo đưa tin về sự kiện nhưng không nêu ngân sách lấy từ đâu/
chi bao nhiêu cho dự án mạng xã hội do nhà nước đầu tư này. Nhiều nhà quan sát cho rằng VCNET sao chép giao diện từ Facebook, không có gì mới lạ, “vẽ dự
án, tiêu tiền”. [24]
BBC có bài viết
“Mạng xã hội VCNET là để ‘tuyên truyền chủ trương’ của Ban Tuyên giáo?”. Theo
đó, người dùng Facebook tên Ann Đỗ cho rằng, mạng xã hội này là sân chơi riêng
để cho tuyên truyền viên hoạt động. Mặc dù người dân có thể tham gia nhưng
không thể nói sai khác những quy định mà họ đặt ra, mà phải chịu sự kiểm duyệt.
[25]
Những
điểm sáng hiếm hoi
Năm 2019, Việt Nam còn ra mắt
mạng xã hội du lịch đầu tiên mang tên Hahalolo. Ngoài các
chức năng tương tự như các trang mạng khác, người dùng còn được hưởng tiện ích
mô hình dịch vụ du lịch trực tuyến và thương mại điện tử. Hahalolo kỳ vọng trở
thành cầu nối trung gian giữa những người đam mê du lịch với nhau, giữa những
đơn vị cung cấp dịch vụ du lịch, lữ hành, các nhà bán lẻ, v.v. với khách hàng.
[26]
Tại cuộc họp ngày 10/6, ông Nguyễn Văn Hạ - Tổng Giám
đốc Công ty Cổ phần Mạng xã hội Hahalolo tự tin tuyên bố, Hahalolo sẽ là một mạng
xã hội du lịch của người Việt với số lượng người dùng lên
hơn hai tỷ trong 5 năm tới, vượt mặt cả Facebook. [27]
Dù đã bị công luận trong nước đặt nghi vấn mạng xã hội này huy động vốn
như đa cấp, giữ tiền
trái phép của người dùng chỉ sau thời điểm ra mắt ít lâu, thì ba năm sau Hahalolo
vẫn đủ năng lực làm
nhà tài trợ cho SEA Games 31 diễn ra ở trong nước. [28] [29] Tháng 8/2022,
Hahalolo thông báo trở thành mạng xã hội đầu tiên ở Việt Nam chinh phục thị trường
Hoa Kỳ và Ấn Độ. [30]
Lúc này, trang mạng sở hữu gần 10 triệu người đăng ký; kết nối các dịch vụ,
tiện ích đến 192 quốc gia và vùng lãnh thổ; trở thành thành viên của Hiệp hội vận
tải hàng không quốc tế IATA và Hiệp hội lữ hành Hoa Kỳ USTOA; được
truyền thông quốc tế quan tâm. [31]
Là “đàn anh” đi trước những cái tên kể trên, Mocha của Tập đoàn Viettel cũng được xem là một trong những điểm sáng hiếm hoi,
trong một “rừng” mạng xã hội nội địa, thu hút được người dùng. Năm 2019, Mocha
công bố đạt hơn
19 triệu người dùng thường xuyên, đa phần là giới trẻ, với kho nội dung lớn
và đa dạng, bao gồm 10.000 giờ phim, hơn một triệu bài hát, hai triệu video tổng
hợp, v.v. cùng chính sách tặng 5GB dung lượng truy cập Internet mỗi tháng cho
người dùng. [32]
Cuối cùng, cái tên sáng giá nhất phải kể đến Zalo được phát
triển bởi công ty VinaGame (VNG). Từ phiên bản
thử nghiệm đầu tiên của Zalo được ra mắt vào tháng 8/2012, đến năm 2018, mạng
xã hội này chính thức đạt mốc
100 triệu người dùng. [33] [34] Số liệu vào tháng 2/2022 của Bộ Thông tin
và Truyền thông cho thấy, Zalo hiện là nền tảng tin nhắn miễn phí có lượng người
dùng thường xuyên
lớn nhất trong nước với 74,4 triệu. [35]
Zalo chính thức giữ ngôi đầu bảng vào năm 2021 khi chuyển đi 620 tỷ tin
nhắn, 52 tỷ phút gọi video và 14 tỷ thông báo khẩn về COVID-19. Ngoài Việt Nam,
ứng dụng này còn được
sử dụng tại các quốc gia như Hoa Kỳ, Nhật Bản, Đài Loan, Hàn Quốc, Úc, Đức,
Myanmar, Singapore. [36]
***
Ngày 31/3/2022, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam đã ký
quyết định “Phê duyệt chiến lược quốc gia phát triển kinh tế số và xã hội số
đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”. Trong đó, một lần nữa nhấn mạnh phát
triển sản phẩm công nghệ “Made in Vietnam” làm cốt lõi; tạo mọi điều kiện thuận
lợi để nuôi dưỡng doanh nghiệp số và xây dựng nền tảng số trong mọi ngành nghề,
đưa Việt Nam trở thành một xã hội số. [37]
Mặc dù còn quá sớm để đánh giá về khả năng Việt Nam trong việc phát triển
hệ sinh thái số trong nước, như một giải pháp thay thế các dịch vụ nước ngoài.
Nhưng quyết tâm này của chính phủ Việt Nam chí ít đã tạo ra được những dự án mạng
xã hội thu hút người dùng như đã trình bày ở phần trên.
Không những vậy, dựa vào sức hút của Zalo, chính quyền Việt Nam đã tận dụng
ứng dụng này như một diễn đàn cho người dân tiếp cận về thông tin về các kỳ bầu
cử, làm công tác
tuyên truyền chính trị, v.v. [38] Trong khi, ở phía ngược lại, họ đã và
đang yêu cầu các mạng xã hội quốc tế
gỡ bỏ hàng nghìn thông tin bị cho là “xấu độc”; và có động tác
thao túng Facebook lưu hành một danh sách nội bộ gồm các quan chức “bất khả
xâm phạm” của Đảng Cộng sản Việt Nam. [39] [40]
---------------------
Chú
thích
1. Nguyen, J. (2022, August 11). Vietnam’s Surveillance State:
Following China’s Model Of Digital Authoritarianism? The Vietnamese
Magazine; The Vietnamese Magazine. https://www.thevietnamese.org/2022/08/vietnams-surveillance-state-following-chinas-model-of-digital-authoritarianism/
2. Will Vietnam Follow China’s Model for Digital Dictatorship?
(2019, June 22). Thediplomat.com. https://thediplomat.com/2019/06/will-vietnam-follow-chinas-model-for-digital-dictatorship/
3. Mạng xã hội Việt sống mòn. (2023). Baodautu. https://baodautu.vn/mang-xa-hoi-viet-song-mon-d177624.html
4. Vũ Hân. (2020, November 6). Việt Nam là một trong số ít nước có mạng
xã hội nội địa tương đương nước ngoài. Thanhnien.vn; https://thanhnien.vn. https://thanhnien.vn/viet-nam-la-mot-trong-so-it-nuoc-co-mang-xa-hoi-noi-dia-tuong-duong-nuoc-ngoai-1851009586.htm
5. VnExpress. (2019, May 23). Google, Facebook hay Twitter đã bị Trung
Quốc cấm do
không tuân thủ chính sách kiểm duyệt nội dung. Vnexpress.net;
VnExpress. https://vnexpress.net/nhung-hang-cong-nghe-lon-cua-my-khong-the-lam-an-tai-trung-quoc-3927458.html
6. https://www.facebook.com/bbcnews. (2013, June 19). “Không dễ chặn
Facebook ở VN như TQ” - BBC News Tiếng Việt. BBC News Tiếng Việt; BBC News
Tiếng Việt. https://www.bbc.com/vietnamese/forum/2013/06/130619_cannot_stop_facebook_vietnam
7. Dân Trí. (2018, March 9). Mạng xã hội đầu tiên của Việt Nam chính thức
khai tử. Báo Điện Tử Dân Trí. https://dantri.com.vn/suc-manh-so/mang-xa-hoi-dau-tien-cua-viet-nam-chinh-thuc-khai-tu-20180309070027099.htm
8. Chung, M. (2010, May 19). VTC ra mắt bản thử nghiệm mạng xã hội
Go.vn. Nhịp Sống Kinh Tế Việt Nam & Thế Giới. https://vneconomy.vn/vtc-ra-mat-ban-thu-nghiem-mang-xa-hoi-govn.htm
9. thuvienphapluat.vn. (2018). Thông báo 382/TB-VPCP 2018 kết luận của
Thủ tướng về hoạt động ngành Thông tin Truyền thông. Thuvienphapluat.vn. https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Cong-nghe-thong-tin/Thong-bao-382-TB-VPCP-2018-ket-luan-cua-Thu-tuong-ve-hoat-dong-nganh-Thong-tin-Truyen-thong-395906.aspx
10. Ha, N. (2018, September 9). Made in Vietnam networks needed to
bring Google, Facebook to heel. VnExpress International – Latest News,
Business, Travel and Analysis from Vietnam; VnExpress International. https://e.vnexpress.net/news/news/made-in-vietnam-networks-needed-to-bring-google-facebook-to-heel-3805549.html
11. thuvienphapluat.vn. (2019). Chỉ thị 03/CT-BTTTT 2019 phát triển
ngành thông tin và
truyền thông. Thuvienphapluat.vn. https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Cong-nghe-thong-tin/Chi-thi-03-CT-BTTTT-2019-phat-trien-nganh-thong-tin-va-truyen-thong-407149.aspx
12. baochinhphu.vn. (2019, July 24). Ra mắt mạng xã hội Gapo của người
Việt. Baochinhphu.vn; baochinhphu.vn. https://baochinhphu.vn/ra-mat-mang-xa-hoi-gapo-cua-nguoi-viet-102259151.htm
13. Thành Luân. (2019, July 24). Mạng xã hội Việt Gapo ra mắt với nhiều
thách thức. Thanhnien.vn; https://thanhnien.vn. https://thanhnien.vn/mang-xa-hoi-viet-gapo-ra-mat-voi-nhieu-thach-thuc-185869494.htm
14. thanhnien.vn. (2019, September 16). Mạng xã hội Gapo cán mốc 2 triệu
người dùng. Thanhnien.vn; https://thanhnien.vn. https://thanhnien.vn/mang-xa-hoi-gapo-can-moc-2-trieu-nguoi-dung-185884190.htm
15. Hoàng Thùy. (2022, July 15). Gapo - Mạng xã hội Made in Vietnam từng
đặt mục tiêu 50 triệu người dùng giờ ra sao? Cafebiz.vn;
https://cafebiz.vn. https://cafebiz.vn/gapo-mang-xa-hoi-made-in-vietnam-tung-dat-muc-tieu-50-trieu-nguoi-dung-gio-ra-sao-20220715184728926.chn
16. 60 triệu người dùng, con số quá “tham vọng” với mạng xã hội Việt
Nam? (2019). Vov.gov.vn. https://vov.gov.vn/60-trieu-nguoi-dung-con-so-qua-tham-vong-voi-mang-xa-hoi-viet-nam-dtnew-80652
17. Mạng xã hội Lotus ra mắt “khoe” hàng loạt công nghệ mới.
(2019, September 16). VOV.VN. https://vov.vn/cong-nghe/mang-xa-hoi-lotus-ra-mat-khoe-hang-loat-cong-nghe-moi-956323.vov
18. T.CHÍ. (2019, November 9). Mạng xã hội Lotus hiện giờ ra sao?:
“Phát triển MXH không
nhanh được đâu.” Laodong.vn; Báo Lao Động. https://laodong.vn/xa-hoi/mang-xa-hoi-lotus-hien-gio-ra-sao-phat-trien-mxh-khong-nhanh-duoc-dau-764981.ldo
19. Thành Luân. (2019, December 15). Thực trạng ảm đạm của các mạng xã
hội Việt Nam. Thanhnien.vn; https://thanhnien.vn. https://thanhnien.vn/thuc-trang-am-dam-cua-cac-mang-xa-hoi-viet-nam-185909292.htm
20. Xem [1]
21. Xem: https://lotus.vn/
22. https://www.facebook.com/bbcnews. (2013, March 25). Thủ tướng “xây
mạng xã hội cho giới trẻ” - BBC News Tiếng Việt. BBC News Tiếng Việt; BBC
News Tiếng Việt. https://www.bbc.com/vietnamese/vietnam/2013/03/130325_viet_nam_xay_mang_xa_hoi
23. Thanh, H. (2019, June 11). Ban Tuyên giáo Trung ương ra mắt mạng
xã hội VCNET. Báo Kinh Tế đô Thị. https://kinhtedothi.vn/ban-tuyen-giao-trung-uong-ra-mat-mang-xa-hoi-vcnet.html
24. VOA Tiếng Việt. (2019, June 11). VCNET của Ban Tuyên giáo là “vẽ dự
án, tiêu tiền”? VOA; VOA Tiếng Việt. https://www.voatiengviet.com/a/vcnet-cua-ban-tuyen-giao-la-ve-du-an-tieu-tien/4954515.html
25. https://www.facebook.com/bbcnews. (2019, June 14). Tranh cãi về mạng
xã hội “nhà trồng” VCNET của Ban Tuyên Giáo - BBC News Tiếng Việt. BBC News
Tiếng Việt; BBC News Tiếng Việt. https://www.bbc.com/vietnamese/vietnam-48605527
26. Thành Luân. (2019, June 10). Ra mắt mạng xã hội chuyên về du lịch
Hahalolo. Thanhnien.vn; https://thanhnien.vn. https://thanhnien.vn/ra-mat-mang-xa-hoi-chuyen-ve-du-lich-hahalolo-185857512.htm
27. Hahalolo: MXH vượt mặt Facebook, có 2 tỉ người dùng hay công ty đa
cấp trá hình? (2019). Antt.vn. http://antt.vn/hahalolo-mxh-vuot-mat-facebook-co-2-ti-nguoi-dung-hay-cong-ty-da-cap-tra-hinh-275947.htm
28. DIEN, B. (2020). Mạng xã hội Hahalolo giữ tiền trái phép của người
dùng? - Video đã phát trên VTV | VTV.VN. BAO DIEN TU VTV; Vtv. https://vtv.vn/video/mang-xa-hoi-hahalolo-giu-tien-trai-phep-cua-nguoi-dung-382259.htm
29. Quang Vũ. (2022, May 20). Hahalolo - “trợ lý” đắc lực không thể
thiếu trong mùa SEA Games 31. Kenh14.Vn; kenh14.vn. https://kenh14.vn/hahalolo-tro-ly-dac-luc-khong-the-thieu-trong-mua-sea-games-31-20220520130603216.chn
30. Ngọc Lê. (2022, June 16). Hahalolo trở thành mạng xã hội đầu tiên ở
Việt Nam chinh phục thị trường Hoa Kỳ và Ấn Độ. Laodong.vn; Báo Lao Động.
https://laodong.vn/cong-nghe/hahalolo-tro-thanh-mang-xa-hoi-dau-tien-o-viet-nam-chinh-phuc-thi-truong-hoa-ky-va-an-do-1057116.ldo
31. Xem [30]
32. Minh Sơn (Vietnam. (2019, July 30). Mạng xã hội Mocha của Viettel
đạt hơn 19 triệu người dùng thường xuyên | Công nghệ | Vietnam+ (VietnamPlus).
VietnamPlus; VietnamPlus. https://www.vietnamplus.vn/mang-xa-hoi-mocha-cua-viettel-dat-hon-19-trieu-nguoi-dung-thuong-xuyen/586253.vnp
33. VietNamNet News. (n.d.). “Trận chiến” Zalo của VNG. VietNamNet
News. https://vietnamnet.vn/tran-chien-zalo-cua-vng-i375655.html
34. Thanh K. (2018, May 21). Zalo chính thức có 100 triệu người dùng. BÁO
SÀI GÒN GIẢI PHÓNG. https://www.sggp.org.vn/zalo-chinh-thuc-co-100-trieu-nguoi-dung-post479568.html
35. Nhân, T. (2022, August). Thực hư việc người dùng Zalo phải trả phí
từ 2.800 - 55.000 đồng/ngày? Https://Nld.com.vn; nld.com.vn. https://nld.com.vn/cong-nghe/thuc-hu-viec-nguoi-dung-zalo-phai-tra-phi-tu-2800-55000-dong-ngay-20220801121437575.htm
36. BÁO SÀI GÒN GIẢI PHÓNG. (2013, May 6). Zalo hòa vào xu thế toàn cầu.
BÁO SÀI GÒN GIẢI PHÓNG. https://www.sggp.org.vn/zalo-hoa-vao-xu-the-toan-cau-post240284.html
37. thuvienphapluat.vn. (2022). Quyết định 411/QĐ-TTg 2022 phê duyệt
Chiến lược quốc gia phát triển kinh tế số và xã hội số. Thuvienphapluat.vn.
https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Thuong-mai/Quyet-dinh-411-QD-TTg-2022-phe-duyet-Chien-luoc-quoc-gia-phat-trien-kinh-te-so-va-xa-hoi-so-508672.aspx
38. lyluanchinhtri. (2023). Công tác tuyên truyền chính trị ở Việt Nam
qua mạng xã hội Zalo. Lyluanchinhtri.vn. http://lyluanchinhtri.vn/home/index.php/thuc-tien/item/4791-cong-tac-tuyen-truyen-chinh-tri-o-viet-nam-qua-mang-xa-hoi-zalo.html
39. News, V. (2023). Gỡ bỏ hàng nghìn thông tin xấu độc trên Facebook,
YouTube, TikTok. VietNamNet News. https://vietnamnet.vn/6-thang-dau-nam-go-bo-hang-nghin-thong-tin-xau-doc-tren-facebook-youtube-2160057.html
40. Trần Hà Linh. (2023, June 19). Facebook có danh sách quan chức Việt
Nam “bất khả xâm phạm”, theo Washington Post. Luật Khoa Tạp Chí; Luật Khoa
tạp chí. https://www.luatkhoa.com/2023/06/facebook-co-danh-sach-quan-chuc-viet-nam-bat-kha-xam-pham-theo-washington-post/
No comments:
Post a Comment