Mỹ Hằng
BBC
News Tiếng Việt
15 tháng 11 năm 2023
https://www.bbc.com/vietnamese/articles/c97rggmdy90o
Từ ngày
14-17/11/2023, Chủ tịch nước Việt Nam Võ Văn Thưởng và đoàn quan chức cấp cao dự
kiến tham dự Diễn đàn APEC 2023 tại San Francisco, Mỹ.
Một trong các vấn đề nóng dự kiến được đưa ra thảo luận tại sự kiện này
là Thỏa thuận đối tác chuyển đổi năng lượng công bằng (JETP) trị giá 15,5 tỷ
USD mà Việt Nam đã ký kết với G7 và các đối tác để chuyển đổi từ than sang năng
lượng sạch.
Tuy nhiên, có ý kiến từ giới quan sát quốc tế cho rằng các nhà tài trợ
nên cho gác lại thỏa thuận này trong bối cảnh Việt Nam cho bỏ tù các nhà hoạt động
môi trường hàng đầu – những người lẽ ra đóng vai trò giám sát độc lập việc thực
hiện JETP.
Bên cạnh đó, các đối tác lớn của JETP như Ngân hàng Phát triển châu Á và
Ngân hàng Thế giới đều có những chính sách rõ ràng về sự tham gia của xã hội
dân sự vào các dự án mà họ tài trợ, và giới quan sát cho rằng những định chế
nói trên có nghĩa vụ tuân thủ chính sách của mình trong quan hệ với VN.
Trước thềm APEC, BBC News Tiếng Việt phỏng vấn ông Julien Vincent –
người đoạt Giải thưởng Môi trường Goldman năm 2022 và bà Guneet Kaur,
Điều phối viên Chiến dịch Bảo vệ Môi trường tại Mạng Lưới Sông ngòi Quốc tế
kiêm người phát ngôn Liên minh Bảo vệ Khí hậu Việt Nam về vai trò của Việt Nam
và các nhà tài trợ liên quan đến JETP.
.
BBC: Có
cơ chế nào để các nước và các tổ chức tài trợ đảm bảo rằng việc thực hiện JETP
của Việt Nam sẽ được giám sát độc lập và minh bạch?
Julien
Vincent: Không đảm bảo rằng họ có thể làm được điều này. Cuộc bắt giữ mới đây nhất
đối với bà Ngô Thị Tố Nhiên cho thấy chính phủ Việt Nam dùng các biện pháp trừng
phạt hình sự để cấm tiếp cận thông tin về các vấn đề liên quan đến chuyển đổi
năng lượng.
Các chính phủ tài trợ, như Anh, EU và Mỹ, đã đưa ra những tuyên bố công
khai kêu gọi trả tự do cho những nhà hoạt động môi trường đang bị cầm tù ở Việt
Nam và sự cần thiết phải có một xã hội dân sự tự do.
Điều quan trọng là những lời kêu gọi đó có tác động và dẫn đến việc khôi
phục các quyền tự do cho xã hội dân sự ở Việt Nam hay không. Nếu không, chúng
ta nên lo ngại những tác động mà nó sẽ gây ra đối với JETP của Việt Nam cũng
như tín hiệu mà nó gửi đến các quốc gia khác có thành tích kém tương tự trong
việc bảo vệ những nhà vận động môi trường.
Guneet
Kaur: Mô hình đàn áp các nhà bảo vệ môi trường, các nhà lãnh đạo khí hậu và
chuyên gia năng lượng ở Việt Nam báo hiệu sự hạn chế về tính minh bạch, trách
nhiệm giải trình và sự tham gia của công chúng vào tiến trình thực hiện JETP của
chính phủ Việt Nam.
Chính phủ các nước tài trợ và các tổ chức liên quan cần ưu tiên hỗ trợ
các cơ chế quản trị trong quy trình JETP để có thể đảm bảo tính minh bạch,
trách nhiệm giải trình và sự tham gia của công chúng trước khi chuyển sang huy
động nguồn lực và hỗ trợ kỹ thuật.
Nếu không, sẽ không thể đảm bảo rằng quá trình Chuyển đổi Năng lượng Công
bằng ‘bất công’ này sẽ dẫn đến bất kỳ sự chuyển dịch nào khỏi than đá.
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/5fcf/live/5f810510-82b0-11ee-b7d2-dd851f00eaeb.jpg
Năm nhà hoạt động môi trường bị chính phủ Việt Nam bỏ tù gần đây: (từ
trái qua) Ngụy Thị Khanh, Mai Phan Lợi, Đặng Đình Bách, Bạch Hùng
Dương, Hoàng Minh Hồng
.
BBC: Việc
ADP và Ngân hàng Thế giới tiếp tục tài trợ cho Việt Nam thực hiện JETP có vi phạm
chính sách của chính họ trong việc đảm bảo sự tham gia của xã hội dân sự vào
các dự án mà họ tài trợ hay không?
Julien
Vincent: Trừ khi “sự tham gia của xã hội dân sự” được định
nghĩa lại thành “im lặng, bỏ tù và không thể buộc chính phủ và doanh nghiệp phải
chịu trách nhiệm độc lập”, thì đúng vậy, những gì chúng ta đang thấy trong vụ bắt
giữ những người bảo vệ môi trường Việt Nam đã vi phạm quyền tham gia của họ.
Guneet
Kaur: Việc ADB và Ngân hàng Thế giới tiếp tục hỗ trợ tài chính và UNDP tiếp tục
hỗ trợ kỹ thuật cho JETP Việt Nam đang vi phạm các chính sách của họ vốn đòi hỏi
sự tham gia của công chúng, sự đồng thuận và tham vấn rộng rãi của cộng đồng. Bạn
không thể có sự tham gia của xã hội dân sự vào JETP nếu những người bảo vệ môi
trường và các nhà lãnh đạo về khí hậu bị bỏ tù oan.
Mặc dù cuộc đàn áp như vậy khiến những cá nhân này không thể tham gia vào
quá trình JETP, nhưng nó cũng gửi một thông điệp tới các nhà lãnh đạo xã hội
dân sự khác rằng những ai nỗ lực tham gia đối thoại về chính sách năng lượng sẽ
bị đàn áp.
Những gì chúng ta đang thấy trong quy trình JETP là các hội thảo chung có
sự tham gia của các bên liên quan đang được sử dụng để coi như cũng có sự tham
gia của xã hội dân sự.
Có một ranh giới mong manh giữa quá trình chuyển đổi công bằng và việc chỉ
quảng cáo về việc thực hiện chuyển đổi. Với việc không có những nhà bảo vệ môi
trường chủ chốt và các nhà hoạt động khí hậu, những hội thảo được gọi là tham vấn
xã hội dân sự về JETP của Việt Nam chỉ là giả tạo.
Sự hỗ trợ của các bên liên quan đối với quá trình thảo luận mà không tham
vấn xã hội dân sự đặt ra câu hỏi về cam kết của chính phủ đối với nguyên tắc về
sự tham gia của các bên và mức độ nghiêm túc trong việc giải quyết vấn đề biến
đổi khí hậu.
.
BBC:
Trong khi APEC có những nguyên tắc riêng về chuyển đổi năng lượng, nhấn mạnh rằng
các thỏa thuận JETP phải “công bằng” và “toàn diện”, Việt Nam – nước tham gia
APEC năm nay – cần phải chịu trách nhiệm gì để đảm bảo những nguyên tắc này được
tuân thủ?
Julien
Vincent: Những nguyên tắc này rất quan trọng. Nếu chúng được
tuân thủ thì thỏa thuận JETP của Việt Nam cần phải bị gác lại cho đến khi lãnh
đạo của các tổ chức xa hội dân sự có thể tham gia tự do vào quá trình thực hiện
thỏa thuận mà không lo sợ bị bắt giữ vì những cáo buộc bịa đặt như chúng ta thấy
trong vài năm qua.
Guneet
Kaur: Nếu không cung cấp các biện pháp bảo vệ đầy đủ để những nhà hoạt động môi
trường, các tổ chức và đại diện xã hội dân sự độc lập tham gia một cách tự do
và an toàn vào quá trình ra quyết định về thiết kế, giám sát và thực hiện JETP,
thỏa thuận này có nguy cơ làm xói mòn nhân quyền và tạo điều kiện gây tổn hại
nghiêm trọng hơn cho nhân quyền.
Một quá trình như vậy không thể được gọi là “công bằng” hay “có sự tham
gia của các bên”.
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/3960/live/b1e47090-82af-11ee-b7d2-dd851f00eaeb.jpg
Việt Nam là nước chịu ảnh hưởng nặng nề bởi biến đổi
khí hậu - và điện than được coi là một trong các nguyên nhân chính góp phần gây
ra biến đổi khí hậu
BBC: Việt
Nam đang có kế hoạch mở rộng công suất các nhà máy LNG để trở thành nguồn năng
lượng thay thế chính cho than trong khi các chuyên gia cảnh báo rằng LNG không
thể được coi là nguồn năng lượng sạch và bền vững. Quan điểm của ông/bà về vấn
đề này?
Julien
Vincent: Tương lai năng lượng của Việt Nam sẽ có ảnh hưởng lớn
đến khả năng của nhân loại trong việc kiểm soát hiện tượng nóng lên toàn cầu,
và thật kinh hoàng khi thấy quy mô của các dự án nhiên liệu hóa thạch mới được
đề xuất ở đó; đủ năng lượng khí hóa thạch mới để tăng gấp ba lần công suất điện
hiện tại của đất nước.
Việt Nam có tiềm năng năng lượng tái tạo rất lớn, mà chúng tôi nhận thấy
ngay cả khi những chính sách khiêm tốn nhằm khuyến khích năng lượng gió và mặt
trời cũng đã khiến các ngành này cất cánh. Nhưng mặt khác, các công ty như GE của
Hoa Kỳ và Jera của Nhật Bản đang thúc đẩy các dự án khí đốt hóa thạch mới vào
Việt Nam mà vẫn yên sự.
Chúng tôi cũng thấy vấn đề tương tự với năng lượng than, khi các công ty
cố gắng lợi dụng Việt Nam như một bãi rác thải nhiên liệu và công nghệ gây ô
nhiễm mà họ không thể xây dựng ở nơi khác.
Việt Nam xứng đáng được nhiều điều tốt đẹp hơn thế. Đó là một đất nước
xinh đẹp với những con người tuyệt vời – họ xứng đáng có năng lượng tái tạo sạch,
rẻ và thân thiện với khí hậu như các quốc gia tài trợ JETP đang được hưởng.
Guneet
Kaur: Một số chuyên gia có tiếng đã dành nhiều năm nghiên cứu về lĩnh vực năng
lượng của Việt Nam và đã đưa ra các giải pháp xanh, tái tạo và công bằng, theo
nghĩa là chúng sẽ không dẫn đến sự dịch chuyển cộng đồng quy mô lớn mang tên
quá trình chuyển đổi năng lượng.
Cả bà Ngụy Thị Khanh và Ngô Thị Tố Nhiên đều đã thực hiện các công việc kỹ
thuật quan trọng nhằm tìm ra các giải pháp thực tế nhằm giải quyết tình trạng dễ
bị tổn thương của Việt Nam trước khủng hoảng khí hậu. Nhưng họ đã bị bỏ tù oan
hoặc bị bịt miệng.
Xã hội dân sự ở các quốc gia tham gia JETP khác đã phản đối các giải pháp
sai lầm như phát triển điện khí LNG hoặc tái sử dụng các nhà máy than hiện có.
Hình : https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/547d/live/ed784040-82b0-11ee-a296-2b647c02f497.jpg
BBC:
Các quốc gia và tổ chức tài trợ nên làm gì để đảm bảo nguồn tài chính của họ thực
sự hỗ trợ cho mục đích đã định của JETP tại Việt Nam và xã hội dân sự có thể
tham gia một cách tự do và an toàn vào quá trình ra quyết định và giám sát việc
thực hiện JETP.
Julien
Vincent: Sự tham gia của xã hội dân sự và các biện pháp bảo vệ
để những người bảo vệ môi trường được tự do tham gia vào các quá trình này là rất
quan trọng.
Ngoài việc đảm bảo JETP đáp ứng được khía cạnh “công bằng” của nó, các mối
quan hệ đối tác này cần phải thực sự đem lại sự chuyển đổi từ nhiên liệu hóa thạch
sang năng lượng tái tạo.
Chúng ta không thể bỏ ra hàng chục tỷ USD chỉ để giảm tuổi thọ của một
nhà máy điện cũ kỹ, mệt mỏi trong vài năm. Những quan hệ đối tác này cần chứng
minh được rằng chúng mang lại phương pháp thực hành tốt nhất để thay thế năng
lượng nhiên liệu hóa thạch bằng năng lượng tái tạo càng sớm càng tốt và đảm bảo
cộng đồng, người lao động và môi trường được bảo vệ và hỗ trợ trong suốt quá
trình.
Thế giới cần phải loại bỏ hoàn toàn năng lượng than trong 17 năm nữa nếu
chúng ta muốn có hy vọng kiểm soát được hiện tượng nóng lên toàn cầu. Chúng ta
không có thời gian để lãng phí và không có một USD nào để lãng phí.
Guneet
Kaur: Các bên liên quan cần tiến hành thẩm định nghiêm ngặt mối đe dọa đối với
những người bảo vệ môi trường và nhân quyền và các hạn chế đối với hoạt động
môi trường và sự tham gia của người dân ở Việt Nam, phù hợp với các tiêu chuẩn
của các bên tham gia JETP, vì chúng liên quan đến việc cấp vốn và thực hiện
JETP.
Họ phải đảm bảo tuân thủ nghiêm ngặt các chính sách và các cam kết về sự
tham gia của công chúng. Các quốc gia tài trợ và các bên liên quan khác nên kết
hợp các biện pháp bảo vệ những nhà hoạt động môi trường và nhân quyền với các
chính sách nhằm đảm bảo xã hội dân sự được tham gia một cách tự do và an toàn
vào việc thiết kế, ra quyết định, giám sát và thực hiện JETP.
Họ cần cùng nhau thiết kế khung pháp lý về nhân quyền để quản lý JETP phù
hợp với các nguyên tắc của Liên Hợp Quốc về Kinh doanh và Nhân quyền, các
nguyên tắc của riêng họ và các nguyên tắc về trách nhiệm giải trình, tính minh
bạch và sự tham gia của công chúng.
.
BBC sẽ tiếp tục đăng các bài về chủ đề môi
trường và xã hội dân sự trước thềm COP28 ở Dubai năm nay.
-----------------------------------
TIN LIÊN QUAN
·
Lợi và hại của
chiến lược phát triển điện khí LNG thay thế than ở VN
4 tháng 11 năm 2023
·
Việt Nam 'sẽ phải vật
lộn để đạt mục tiêu điện gió ngoài khơi năm 2030'
10 tháng 11 năm 2023
·
Quốc gia nào nên
chi trả cho cuộc khủng hoảng khí hậu?
14 tháng 11 năm 2023
·
'VN cần giúp người dân
hiểu 15,5 tỷ USD tài trợ cho năng lượng sạch được tiêu vào đâu'
5 tháng 7 năm 2023
·
Nhận hàng tỷ USD từ
G7, Việt Nam, Indonesia chuẩn bị chuyển sang năng lượng sạch như thế nào
2 tháng 11 năm 2023
·
Gói ngân sách G7
giúp Việt Nam ngưng sử dụng than: Cho vay nhiều, viện trợ ít
31 tháng 10 năm 2023
No comments:
Post a Comment