Hoàng
Anh Tuấn
07/06/2020
1. Ngạn ngữ Châu Phi có một câu rất hay: “Mỗi một buổi sáng ở
châu Phi, khi con linh dương thức dậy nó biết rằng nó phải chạy nhanh hơn con
báo nếu không sẽ bị con báo ăn thịt.
Mỗi buổi sáng khi con báo
thức dậy nó biết rằng nó phải chạy nhanh hơn con linh dương chạy chậm nhất nếu
không nó sẽ bị chết đói.
Dù bạn là con linh dương
hay con báo, mỗi khi mặt trời mọc thì bạn buộc phải chạy.”
Đây là câu ngạn ngữ rất
hay và đã được Thomas Friedman, tác giả cuốn “Thế giới phẳng” trích dẫn. Và ở
trụ sở của Viettel (Hà Nội), câu này cũng được treo trang trọng ngay trước lối
vào để nhắc nhở mỗi nhân viên có động lực phấn đấu đưa Viettel ngày một lớn mạnh
hơn như hiện nay.
Tiếc rằng người Phi đã
không làm được những gì như tổ tiên họ ước nguyện và Châu Phi hiện nay là một
trong những khu vực nghèo đói, kém phát triển và chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của
xung đột, bệnh tật…
2. Trong các sắc dân đến Mỹ thuở sơ khai lập quốc,
trừ những người da trắng gốc Caucasian, người da đen gốc Phi là sắc dân da màu
đến đầu tiên và với số lượng rất lớn trong suốt 4 thế kỷ từ 16-19.
Tất nhiên họ không phải
là những người chủ động đi tìm tự do, khai phá thế giới mới như những người da
trắng, mà bị bắt ép… sang Tân thế giới để làm nô lệ, lao động trong các đồn điền
của người da trắng khi họ khai khẩn các vùng đất mới.
Ở tất cả 13 bang ban đầu
hình thành nên Hợp chúng quốc Hoa Kỳ, việc duy trì chế độ nô lệ là hợp pháp cho
đến khi bị chính thức bãi bỏ vào năm 1865, sau khi kết thúc nội chiến với thắng
lợi của phe miền Bắc và việc bãi bỏ chế độ nô lệ được ghi trong các bản Tu
chính Hiến pháp 13, 14, 15.
3. Số phận của những người nô lệ da đen bị bắt và
đưa sang Tân thế giới hết sức bi thảm. Tính đến trước khi nổ chiến Nam-Bắc Mỹ 1861, có tổng cộng khoảng
12-13 triệu người da đen được đưa sang Tân thế giới làm nô lệ.
Hành trình từ khi bị bắt
trong các bộ lạc trong những khu rừng rậm Châu Phi, rồi bị nhốt trong những khu
trại tập trung, rồi đưa lên tàu sang Bắc Mỹ mất khoảng 6 tháng, trong đó mất từ
5-7 tuần vượt Đại Tây Dương bằng thuyền. Ở trên tàu, những nô lệ da đen bị cùm
chân, nhốt trong những khoang tàu chật chội và bị đối xử không khác gì súc vật.
Cứ 100 người sang được đến Tân Thế giới thì có khoảng một phần tư bị chết
trong suốt hành trình dài này. Như vậy có khoảng 4 triệu người
bị chết trên con đường bị đẩy vào cuộc đời nô lệ tiếp theo. Đến trước năm
1865, người nô lệ da đen không bao giờ được hưởng thân phận con người và chỉ được
coi như một món hàng hóa để trao đổi.
4. Một trong những “mối tình” Trắng – Đen vụng trộm
nổi tiếng nhất trong lịch sử nước Mỹ là “mối tình” giữa Thomas Jefferson – vị Tổng thống thứ ba của
nước Mỹ, một trong những người lập quốc và chắp bút bản Hiến pháp Hoa Kỳ – với
cô hầu nô lệ lai da đen Sally Hermings.
Vụ việc “râm ran” cả trăm
năm, và chỉ được kết luận chính thức vào năm 1998 sau kết quả thử DNA, và
Thomas Jefferson được tuyên bố chính thức là cha của ít nhất một trong sáu người
con của cô nô lệ Sally Hermings.
5. Câu chuyện anh chàng người Mỹ gốc Phi George
Floyd chết cách đây khoảng chục ngày tại Minneapolis, bang Minnesota, sau khi bị anh cảnh sát da
trắng khống chế đã kích hoạt làn sóng bạo lực bùng phát dữ dội, cùng những cuộc
biểu tình rộng lớn tại hàng trăm thành phố trên khắp nước Mỹ và ở nhiều nước
Châu Âu, Australia, New Zealand, Canada.
Những người biểu tình không chỉ đòi công lý cho George Floyd, mà còn biểu
tình đụng chạm đến hàng loạt vấn đề khác như: chấm dứt bạo lực của cảnh sát; cải
tổ hoạt động của các cơ quan công quyền trong đó chú trọng đến các cơ quan thực
thi pháp luật; chấm dứt tệ nạn phân biệt chủng tộc và kỳ thị đối với người da
màu; thúc đẩy công bằng xã hội…
6. Bên cạnh tình trạng sử dụng bạo lực của cảnh sát
da trắng với người da đen diễn ra thường xuyên mà chưa có “thuốc đặc trị”, tình
hình trở nên phức tạp hơn do sự kết hợp của một loạt vấn đề tích tụ trong xã hội
Mỹ, cũng như ở nhiều nước,
tại thời điểm hiện tại như:
– Người da màu gốc Phi ở
Mỹ là tầng lớp thấp nhất về thu nhập trong xã hội, đồng thời chịu tác động xã hội
nặng nề nhất do tác động của Covid-19.
– Phân hóa giàu nghèo
trong xã hội Mỹ hiện nay lớn hơn bao giờ hết dưới tác động của toàn cầu hóa và
cách mạng công nghiệp 4.0.
– Sự xuất hiện như nấm
sau mưa của các trào lưu, các nhóm cực tả và cực hữu trong xã hội trà trộn
trong các cuộc biểu tình, điển hình như nhóm ANTIFA, Anarchists với
chủ trương kích động bạo lực, gây bất ổn, tạo ra tình trạng vô chính phủ; rồi sự
tham gia của các nhóm tìm cách bảo vệ “Sự thượng đẳng của người da trắng” (White
Supremacy).
– Sự xuất hiện và hoạt động
tích cực của các mạng xã hội tràn ngập thông tin và bình luận về biểu tình
24/24 giờ, trong đó không ít là thông tin giả, kích động bạo lực.
– Sự bức xúc tâm lý và
tâm trạng của nhiều người muốn được giải thoát sau thời gian dài giãn cách xã hội
và bị buộc ở trong nhà.
– Sự phức tạp của chính
trị Mỹ trong năm bầu cử, cộng với việc các ứng cử viên đảng phái chính trị có
các cách tiếp cận, nhìn nhận khác nhau về biểu tình, dùng vấn đề biểu tình để tạo
lợi thế chính trị đã khiến cho tình hình vốn đã phức tạp trở nên phức tạp hơn,
thậm chí tình hình trở nên mất kiểm soát ở số khu vực.
7. Sự thiện cảm của Ứng cử viên Tổng thống Đảng Dân
chủ Biden và Đảng Dân chủ đối với người biểu tình là vấn đề không phải bàn cãi. Thậm chí ông Biden còn “quỳ gối” để biểu
lộ sự đồng tình, và giành thiện cảm những người biểu tình.
Việc này có lý do của nó:
Hầu hết người da đen tự nhận mình là những người tự do và gắn với lý tưởng của
Đảng Dân chủ. Kể từ năm 1968 đến nay, tỷ lệ cử tri da đen bầu cho các ứng cử
viên tổng thống Dân chủ luôn đạt từ mức 80% trở lên. Trong cuộc bầu cử Tổng thống
Mỹ năm 2016 chỉ có 8% cử tri da đen bầu cho ứng cử viên tổng thống Donald Trump
so với 89% bầu cho ứng cử viên Hillary Clinton. Ngoài ra, Tổng thống Cộng hòa
Trump luôn được xem là có thiện cảm với các nhóm, khuynh hướng cổ vũ sự thượng
đẳng của người da trắng.
Tuy nhiên, vật đổi sao dời.
Ngược dòng lịch sử nước Mỹ cách đây 160 năm trước khi diễn ra cuộc nội chiến
1861-1865 thì khuynh hướng chính trị của nước Mỹ thời đó ngược hẳn 100% so với
bây giờ!
Khi đó, Liên minh 7 bang
miền Nam gồm South Carolina, Mississippi, Florida, Alabama, Georgia, Louisiana
và Texas đứng đầu là “Tổng thống” của Đảng Dân chủ Jefferson Davis quyết định
ly khai khỏi liên bang và bảo vệ chế độ nô lệ, bảo vệ sự thượng đẳng của người
da trắng và coi nô lệ không phải là người, không được hưởng các quyền con người
mà chỉ là món hàng hóa.
Còn đảng Cộng hòa khi đó
đứng đầu là Tổng thống Abraham Lincoln lãnh đạo 27 bang miền Bắc quyết tâm xóa
bỏ chế độ nô lệ, giải phóng những người nô lệ da đen và đem lại quyền con người
cho họ. Kết quả là miền Bắc thắng trận vào năm 1865 và chế độ nô lệ bị xóa bỏ
trên toàn nước Mỹ.
8. Một câu hỏi được đặt ra là tại sao sau khi đã được
giải phóng, được công nhận quyền con người, nhưng phải đến một trăm năm sau khi
chế độ nô lệ kết thúc thì người da đen mới được quyền đi bỏ phiếu và giành được
nhiều quyền khác?
Không thể phủ nhận việc đạt
được những quyền này là nhờ nỗ lực đấu tranh quyết liệt, không ngừng nghỉ của
những người da đen và không ít người da trắng ủng hộ họ. Tuy nhiên, sâu xa hơn
là triết lý văn hóa chính trị của Mỹ được thiết kế bởi những người Anglo-Saxon
lập quốc.
Thực tế cho thấy, ngay từ
khi mới ra đời, Mỹ là một quốc gia “rất mất dân chủ” nếu chiều theo các hệ quy
chiếu hiện nay. Hệ thống chính trị Mỹ khi đó hạn chế rất nhiều quyền chính trị
của cả người da trắng chứ không chỉ những người da đen.
Cho đến đầu thế kỷ 20, chỉ
những người biết đọc, biết viết, có sở hữu tài sản như đất đai, gia súc, đóng
thuế cho nhà nước… thì mới được quyền bỏ phiếu, tham gia vào các hoạt động
chính trị của đất nước.
Lập luận của giới tính
hoa khi đó là không ai bác bỏ các quyền của con người, nhưng việc thực hiện phải
có lộ trình. Nếu như anh không biết đọc, không biết viết mà vẫn đi bầu cử thì cử
tri đó không thể và không có năng lực phân biệt được đúng, sai và chỉ là con rối
để các chính trị gia lợi dụng.
Ngoài ra, quy định về sở
hữu cũng như đóng thuế là để đảm bảo rằng những người có nghĩa vụ với nhà nước
thì họ sẽ có trách nhiệm để bảo vệ quyền lợi của mình và của người khác.
Đặt trong bối cảnh đó thì
việc người da đen được thực hiện đầy đủ các quyền của mình cũng phải là một quá
trình phát triển tiệm tiến, kéo dài nhiều thập kỷ, từ việc thoát khỏi tư tưởng
nô lệ-chủ nô, rồi học hành, tham gia lao động để nâng cao nhận thức, hiểu biết
về xã hội và trách nhiệm công dân của mình.
9. Trong các cuộc biểu tình, bạo động vừa rồi rất
nhiều biểu ngữ như “Mạng sống của người da đen là qúy giá” BLM (Black Lifes
Matter) được giăng lên khắp nơi. Nhiều người tham gia biểu tình không giơ biểu
ngữ trên, mà là các biểu ngữ “Mạng sống của tất cả mọi người đều quý giá” ALM
(All Lifes Matter).
Tại sao lại như vậy?
Thống kê năm 2015 của Mỹ
về số người da trắng và da đen chết vì bạo lực và bị cảnh sát Mỹ đánh chết cho
thấy một con số khá thú vị.
Về phía người da đen:
– 97% người da đen chết
do bị chính người da đen giết!
– 2% người da đen chết do
bị người da trắng giết.
– Chỉ có 1% người da đen
chết do bi cảnh sát giết.
Về phía người da trắng:
– 16% người da trắng chết
do bị chính người da trắng giết.
– Nhưng lại có tới 81%
người da trắng chết do bị người da đen giết!
– 3% người da trắng chết
do bị cảnh sát giết, tức tỷ lệ cao gấp 3 lần số người da đen bị cảnh sát giết.
Nếu con số thống kê trên
là chính xác thì người da trắng mới là nạn nhân của bạo lực bởi người da đen và
của cảnh sát. Vậy tại sao người da trắng lại không đi biểu tình đòi quyền lợi của
mình khi bị người da đen hay cảnh sát giết như người da đen đang làm hiện nay
trong việc đi tìm công lý cho George Floyd?
Có lẽ do tâm thức và suy
nghĩ về thân phận người da đen là nô lệ từ hàng thế kỷ nay đã ăn sâu vào tâm
trí mọi người, nên khi nói người da đen là nạn nhân bạo lực của cảnh sát thì dễ
dàng được mọi người chấp nhận, chia sẻ và cảm thông.
Đó là lý do có biểu ngữ
“Mạng sống của tất cả mọi người đều quý giá”. Và ngay trong người da đen cũng
có tiếng nói phản kháng lại việc biểu tình của chính người da đen!
Một video lan truyền rất
nhanh trên mạng về hình ảnh một một cô gái da màu đang “sỉ vả” các đồng hương
biểu tình, đại để là: Sao các ông, bà không quay về Chicago mà biểu tình đi. Ở
đó tệ nạn xã hội trong cộng đồng người da đen đầy rẫy, còn người da đen thì giết
người da đen như ngóe!
10. Tại Mỹ, người gốc Phi làm chính trị khá tốt. Họ đã từng có một tổng thống da màu là
Barack Obama, còn trong Hạ Viện, các nghị sĩ gốc Phi chiếm 12% tương đương với
tỷ lệ người gốc Phi trong xã hội Mỹ. Tỷ lệ này cao gấp đôi so với tỉ lệ của người
châu Á (3% người gốc Á đại diện tại Hạ viện so với tổng số 6% dân gốc Á trong
toàn bộ dân số Mỹ) và người gốc Latinh (9% đại diện Latinh tại Hạ viện so với tổng
số 18% dân số gốc Latinh).
Ở Mỹ, người gốc Phi rất
giỏi trong các lĩnh vực thể thao ưa dùng sức mạnh hơn là sự khéo léo như “bóng
đá” Mỹ, các môn điền kinh, bóng rổ, bóng chày, bóng bầu dục…
Họ cũng rất tài năng
trong lĩnh vực âm nhạc với các dòng nhạc nổi tiếng, chinh phục hàng tỷ người
hâm mộ trên trái đất như Pop, Jazz, Blues, Gospel, Hip-hop, Soul…
-------------------------------------------
--------------------------------------
XEM THÊM
Tác giả: NIKOLE HANNAL-JONES
Đăng trên báo The New
York Times ngày 14/8/2019
Lê
Tùng Quân & Đỗ Thị Thu Trà dịch
Nguyễn Xuân Xanh hiệu đính
31 Tháng Năm, 2020
hoặc đọc ở đây :
No comments:
Post a Comment