BBC Tiếng
Việt
25
tháng 4 2018
Những
gì bắt đầu bằng các cuộc biểu tình chống chính phủ ở Syria hồi tháng 3/2011 đã
leo thang thành một cuộc nội chiến tàn bạo với sự tham gia của các thế lực
trong khu vực và quốc tế.
Nhiều trẻ em là nạn
nhân của cuộc chiến: từ 2013, gần 1/4 số người thiệt mạng được cho là trẻ em.
AFP
Theo
ước tính của tổ chức phi chính phủ Trung tâm Nghiên cứu Chính sách Syria
(SCPR), cuộc xung đột này đã làm từ 353.593 đến 498.593 người thiệt mạng từ
tháng 3/2011 đến tháng 3/2018.
Tuy
nhiên, con số tử vong trên thực tế còn có thể cao hơn vì có khó khăn tiếp cận
một số vùng ở Syria, cũng như tính xác thực của số liệu do các bên khác nhau
cung cấp.
Cơ
quan Tỵ nạn Liên Hiệp Quốc (UNHCR) nói năm triệu người đã rời khỏi Syria.
Các
cuộc không kích gần đây của Mỹ, Anh và Pháp nhắm vào các vị trí của chính phủ
Syria làm căng thẳng dâng cao hơn nữa.
Các
chính phủ phương Tây cáo buộc Tổng thống Syria Bashar al-Assad đã dùng vũ khí
hóa học tấn công dân thường, điều mà chính phủ Syria và Nga, đồng minh chính của
họ, phủ nhận.
Dưới
đây là tóm tắt những gì diễn ra ở Syria trong bảy câu hỏi.
Cuộc nội chiến bắt đầu
năm 2011 và đến giờ chưa thấy hồi kết. REUTERS
1.
Tình hình ở Syria ra sao trước khi có cuộc xung đột?
Trước
khi cuộc xung đột vũ trang diễn ra, đã có những người Syria lên tiếng chỉ
trích chính phủ của Tổng thống Assad, đặc biệt là về tình trạng thất nghiệp
cao, tham nhũng trong cán bộ nhà nước và thiếu tự do chính trị.
Vào
tháng 3/2011, lấy cảm hứng từ các cuộc nổi dậy Mùa xuân Ả rập đang diễn ra
trong khu vực, một nhóm thanh thiếu niên vẽ các khẩu hiệu chống chính phủ
trên tường một trường học ở thành phố Deraa miền Nam Syria. Họ đã bị lực lượng
an ninh bắt và tra tấn.
Vụ
việc này châm ngòi cho các cuộc biểu tình trên khắp Syria. Các lực lượng
chính phủ đàn áp tàn bạo các cuộc biểu tình, trong đó có việc sỹ quan an ninh
bắn súng vào dân thường.
Căng
thẳng lên đỉnh điểm và thêm nhiều người xuống đường đòi Tổng thống Assad từ chức.
Thành phố Homs, một
trong những căn cứ chính của phe đối lập, bị tàn phá nặng nề. REUTERS
2.
Xung đột trở thành nội chiến ra sao?
Để
đáp lại việc chính phủ đàn áp mạnh tay các cuôc biểu tình, các phe nhóm đối
lập bắt đầu trang bị vũ trang.
Tổng
thống Assad thề sẽ "nghiền nát" cái mà ông gọi là "chủ nghĩa khủng
bố do các lực lượng bên ngoài tài trợ."
Tình
trạng bạo lực nhanh chóng gia tăng, trong khi hàng trăm phe nhóm nổi dậy hình
thành trên khắp đất nước để chiến đấu chống lại quân chính phủ và kiểm soát các
thị trấn và làng mạc.
Năm
2012, cuộc chiến lan tới thủ đô Damascus và Aleppo, thành phố lớn thứ hai ở
Syria.
Tới
thời điểm này, cuộc xung đột đã không chỉ là trận chiến giữa chính phủ và phản
quân.
Nó
đã nhuốm màu sắc tôn giáo, đưa người Hồi giáo Sunni, chiếm đa số dân Syria, chống
lại người thiểu số Alawite, trong đó có gia đình Tổng thống Assad.
Người
Alawite, về mặt giáo lý là gần hơn với người Hồi giáo Shia, kiểm soát bộ máy
chính phủ ở Syria.
Điều
này kéo các thế lực trong khu vực vào cuộc, làm phức tạp thêm tình hình với
các liên minh đối đầu tranh chấp về tương lai của Syria.
Tháng
6/2013, một báo cáo của LHQ ước tính số người chết ở vào khoảng 90.000 người.
Sự
ủng hộ của Putin đã làm thay đổi vận may của Tổng thống Assad. REUTERS
3.
Ai đánh nhau với ai?
Các
lực lượng nổi dậy có vũ trang đã lớn mạnh nhiều kể từ khi bắt đầu cuộc chiến.
Phe
đối lập trung hòa về tôn giáo mất lãnh thổ cho các nhóm cực đoan và các nhóm
jihad, trong đó có cả cái gọi là Nhà nước Hồi giáo và Mặt trận Nusra, cả hai
đều có liên hệ với tổ chức al-Qaeda.
Các
binh sỹ IS tạo ra một "cuộc chiến trong một cuộc chiến", đánh lại
cả lực lượng nổi dậy ôn hòa và Mặt trận Nusra.
Tuy
nhiên, hiện nay nhóm IS bị khống chế về lãnh thổ, và chỉ có khả năng gây một
số cuộc tấn công thi thoảng.
Ngoài
ra còn có khía cạnh dân tộc thiểu số trong cuộc xung đột này, liên quan đến
người thiểu số Kurd ở Syria, những người muốn thành lập vùng lãnh thổ do họ kiểm
soát ở miền Bắc Syria.
Trong
cuộc chiến chống lại IS, Mỹ nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ của người Kurd. Để đổi
lại, Mỹ hỗ trợ vũ khí và các cuộc không kích cho các lực lượng của người Kurd.
Năm
2015, Nga bắt đầu chiến dịch ném bom để giúp chính phủ Assad, sau một loạt các
thất bại mà quân chính phủ Syria gánh chịu.
Sự
hỗ trợ của Nga, cùng với hỗ trợ dưới mặt đất từ phong trào Hezbollah của
Lebanon được Iran ủng hộ, đã làm thay đổi tình thế cho lực lượng của Tổng thống
Assad.
Thắng
lợi lớn nhất cho Tổng thống Assad, do Nga hỗ trợ, là chiếm lại quyền kiểm soát
thành phố Aleppo vào tháng 12/2016, nơi từng là căn cứ lớn của phản quân.
Liên minh do Mỹ dẫn đầu
ném bom vào các địa điểm của Nhà nước Hồi giáo. REUTERS
4.
Các thế lực quốc tế còn tham gia như thế nào nữa?
Tổng
thống Mỹ Donald Trump đã nói hàm ý trong chiến dịch tranh cử rằng cuộc chiến ở
Syria không phải là một trong những ưu tiên của chính phủ ông.
Thay
vào đó, chính quyền của ông tập trung vào chiến đấu chống lại Nhà nước Hồi
giáo (IS).
Nhưng
sau khi có nghi ngờ về một cuộc tấn công hóa học ở thị trấn Khan Shaykhun do
quân nổi dậy kiểm soát hồi tháng 4/2017, Tổng thống Trump ra lệnh cho một
cuộc tấn công dùng tên lửa hành trình vào một căn cứ không quân Syria.
Đây
là hành động quân sự trực tiếp đầu tiên của Mỹ chống lại lực lượng do Tổng thống
Bashar al-Assad chỉ huy.
Sau
đó một năm, ngày 14/4/2018, Washington thực hiện một cuộc không kích khác,
cùng với Pháp và Anh, để phản ứng lại một vụ tấn công vũ khí hóa học vào dân
thường ở Douma, ngoại ô Damascus, nơi thuộc quyền kiểm soát của phe nổi dậy
lúc đó.
Mặc
dù cuộc ném bom mới nhất được mô tả là "vụ tấn công qua đêm", ông
Trump đe dọa sẽ tiếp tục có hành động quân sự "nếu chính phủ Syria dùng
vũ khí hóa học trong tương lai".
Tuy
nhiên, thế lực có ảnh hưởng lớn nhất trên mặt đất lại không phải là Mỹ, mà là
chính phủ Nga, vốn ủng hộ Tổng thống Assad.
Nhà nước Hồi giáo lợi
dụng cuộc chiến ở Syria để thành lập một "vương quốc" ở Raqqa,
nhưng nay đã mất phần lớn lãnh thổ. REUTERS
Việc
tồn tại của tổng thống Syria được điện Kremlin coi là điều cốt lõi để duy trì
lợi ích của Moscow ở Syria và khu vực.
Syria
là nơi có căn cứ hải quân và không quân của Nga.
Iran,
quốc gia có đa số dân là người Hồi giáo Shia, cũng là đồng minh thân cận của Tổng
thống Assad.
Lực
lượng Hezbollah đã cử hàng ngàn chiến binh tới Syria để ủng hộ quân chính phủ.
Có
ước tính rằng thủ đô Tehran của Iran đã chi hàng tỷ đô la để hỗ trợ cho quân
đội của Tổng thống Assad.
Các
phe phiến quân nhận được trợ giúp của các nước phương Tây. REUTERS
Mặt
khác, Ả rập Saudi, đối thủ chính của Iran ở Trung Đông, đã gửi viện trợ quân
sự và tài chính cho phe phiến quân, trong đó có các nhóm Hồi giáo cực đoan.
Các
phe nhóm nổi dậy chống lại lực lượng của ông Assad cũng đã nhận được sự trợ
giúp ở nhiều mức độ khác nhau từ các nước khác trong khu vực như Qatar và
Jordan.
Thổ
Nhĩ Kỳ, nước láng giềng của Syria, cũng hỗ trợ các nhóm phiến quân chống lại tổng
thống Assad của Syria.
Tổng
thống Erdogan của Thổ Nhĩ Kỳ gọi Tổng thống Assad là một "tên khủng bố"
và thường kêu gọi lật đổ ông.
Nhưng
Thổ Nhĩ Kỳ cũng có những lo ngại khác về Syria. Ankara không thoải mái với
chuyện người Kurd ở Syria có thắng lợi về chính trị và lãnh thổ trong cuộc
xung đột này.
Chính
phủ Thổ Nhĩ Kỳ chống lại PKK, một nhóm ly khai của người Kurd, hoạt động ngay
trong lãnh thổ nước này suốt mấy thập kỷ qua.
Chính
phủ Thổ Nhĩ Kỳ giờ lại chống nhóm người Kurd ở Syria, những người mà họ cáo
buộc là đồng minh của PKK.
Và
cuối cùng, Israel cũng tham gia vào xung đột ở Syria.
Israel
cũng ngày một lo ngại về ảnh hưởng quân sự ngày càng tăng của Iran ở Syria và
đã tiến hành các cuộc không kích nhắm vào các mục tiêu của Iran và Syria. Đây
là một bằng chứng thêm cho thấy cuộc xung đột ở Syria đang trở thành một
"cuộc chiến tranh đại diện" cho các đối thủ trong khu vực.
Không có con số chính
xác về số thương vong ở Syria. REUTERS
5.
Vì sao cuộc chiến kéo dài đến vậy?
Một
nhân tố quan trọng là sự tham gia của các thế lực nước ngoài.
Sự
ủng hộ về quân sự, tài chính và chính trị và mà chính phủ Syria và các lực lượng
phiến quân tiếp tục nhận được từ các thế lực địa chính trị đối đầu đã trực tiếp
góp phần làm kéo dài và leo thang cuộc chiến.
Các
nhà quan sát cũng chỉ ra rằng sự can thiệp của các thế lực nước ngoài đã châm
ngòi cho thù địch tôn giáo tại một quốc gia từng là ôn hòa tôn giáo trước đây.
Sự
chia rẽ về tôn giáo giữa các lực lượng của người Sunni và người Alawite dẫn đến
nhiều thảm họa mà cả hai bên gây ra cho nhau.
Khi
nhiều mạng sống mất đi và các cộng đồng bị tàn phá, hy vọng cho một giải pháp
hòa bình cũng tàn lụi.
Một phần ba người dân
Syria giờ sống dưới mức nghèo. REUTERS
6.
Hậu quả của chiến tranh tới giờ là gì?
Không
có con số chính xác về thương vong, nhưng Trung tâm Nghiên cứu Chính sách
Syria, một cơ quan nghiên cứu độc lập, ước tính số người thiệt mạng trong cuộc
chiến này ở vào khoảng 470.000 người cho tới giờ.
Ước
tính của Liên Hiệp Quốc vào tháng 4/2016 nói khoảng 400.000 người đã thiệt mạng.
LHQ
cũng ước tính vào khoảng 12 triệu người đã phải mất chỗ ở do cuộc chiến và
hơn 5 triệu trong số họ, phần lớn là phụ nữ và trẻ em, đã phải chạy sang các
quốc gia khác.
Trước
khi cuộc chiến xảy ra, dân số của Syria ở vào khoảng 23 triệu người.
Làn
sóng người tỵ nạn từ Syria là một trong những làn sóng lớn nhất trong lịch sử
gần đây và gây áp lực lên các nước láng giềng như Lebanon, Jordan và Thổ Nhĩ Kỳ,
cũng như các quốc gia nhận người tỵ nạn ở xa hơn.
Ít
nhất 10% người tỵ nạn đã xin tỵ nạn ở châu Âu. Điều này dẫn đến một cuộc
tranh luận lớn về cách chia sẻ chi phí và tiếp nhận người Syria vào Cộng đồng
Châu Âu.
Theo
LHQ, cần phải hỗ trợ nhân đạo cho 13,5 triệu người ở Syria, trong đó có 6
triệu trẻ em, với mức chi phía 3,2 tỷ USD.
Tổ
chức này cũng nói 70% dân số Syria không có nước uống, và một phần ba sống dưới
mức nghèo.
Ít
nhất hai triệu trẻ em Syria không tới trường.
Tình
hình ở những vùng bất ổn là đặc biệt khó khăn, vì các bên đối đầu không cho
các tổ chức nhân đạo tiếp cận.
Sau
bảy năm chiến tranh, các chuyên gia tin rằng các nỗ lực tái tạo lại đất nước sẽ
là một quá trình kéo dài và đầy trở ngại.
Suy
dinh dưỡng ở trẻ em đang tăng nhanh . AFP
7.
Cộng đồng quốc tế đã làm gì để tìm giải pháp?
Vì
không bên nào có khả năng đánh bại bên kia, các nhà quan sát nói cách duy nhất
để chấm dứt cuộc chiến là tìm một giải pháp chính trị.
Năm
2012, một hội nghị hòa bình do LHQ chủ trì tại Geneva đề xuất một kế hoạch
sáu điểm bao gồm một chính phủ lâm thời được thành lập theo "đồng
thuận".
Nhưng
các cuộc đàm phán sụp đổ sau cái mà quan chức LHQ mô tả là chính phủ của Tổng
thống Assad từ chối giải quyết các yêu cầu của phe đối lập.
Tháng
1/2016, Mỹ và Nga thuyết phục chính phủ Syria và phe đối lập tham gia một
vòng đàm phán mới.
Nhưng
các cuộc đàm phán bị ngưng sau khi các lực lượng chính phủ Syria có cuộc tổng
tấn công ở thành phố Aleppo.
Tháng
1/2017, Nga, Iran và Thổ Nhĩ Kỳ tuyên bố một thỏa thuận ngừng bắn một phần,
phân định "các vùng phi leo thang" nhưng nỗ lực này cũng thất bại.
No comments:
Post a Comment