Huỳnh
Hoa dịch
Viet-Studies
17/11/2017
Trong chuyến công du chính thức đầu tiên của tổng thống
Donald Trump tại châu Á, sự giảm sút nhanh chóng quyền bá chủ kéo dài nhiều thập
niên của Hoa Kỳ ở khu vực này đã trở nên rõ ràng một cách đau đớn.
Đây có phần là một sản phẩm phụ mang tính cơ cấu từ
sự trỗi dậy nhanh chóng của Trung Quốc, quốc gia đã công khai kêu gọi một trật
tự khu vực mới của thế kỷ 21 “châu Á của người châu Á”. Từ năm 2013, cường quốc
châu Á này đã đưa ra một gói các sáng kiến phát triển hấp dẫn, có tiềm năng sẽ
vẽ lại cảnh quan kinh tế của khu vực và xa hơn nữa. Khi Trung Quốc nổi lên
thành một cỗ máy kinh tế của thế giới, nước này cũng chủ động đòi lại vị trí lịch
sử của nó dưới ánh mặt trời.
Nhưng đây cũng là một phụ phẩm của tác động có tính
chất phá hoại vị thế của Hoa Kỳ ở châu Á trong nhiệm kỳ tổng thống đầy giông
bão của ông Trump. Cả các đồng minh và đối thủ trong khu vực đều bị xáo động bởi
chính sách đối ngoại “tân-biệt lập” (neo-isolationist), gọi là “Nước
Mỹ trên hết” của ông Trump. Hàng loạt những lời đả kích lúc nửa đêm trên mạng
Twitter, những cuộc tấn công thường trực vào trật tự tự do quốc tế và sự hấp tấp
rút khỏi hiệp định thương mại Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) – gộp chung lại
đã làm cho Hoa Kỳ bị cô lập ngay cả với các đồng minh gần gũi nhất.
Hồi đầu năm nay, một quan chức từ một đối tác quan
trọng của Mỹ nói với người viết bài này: ”Liệu có phải đây là cách một siêu cường
tự sát hay không?” Câu trả lời dường như là “Phải”.
Trong khi Hoa Kỳ vẫn tiếp tục duy trì một lợi thế
quân sự đáng kể so với các đối thủ bằng vai phải lứa của mình, nước Mỹ đang dần
thất bại trong trận đánh chủ yếu xác định nên thế kỷ này: thương mại và đầu tư.
Trong khi đó, Trung Quốc đang bận rộn định hình lại thế giới theo hình ảnh của
chính họ, với sức mạnh và sự hăng hái. Trong một vòng xoáy siêu thực các biến cố,
giờ đây đã xảy ra điều tưởng là không thể: một chế độ cộng sản lại nổi lên
thành người bảo vệ công cuộc toàn cầu hóa và ngoại giao đa phương.
Thảm họa
quyền lực mềm
Từ ngày ông Trump lên nắm quyền, vị thế của Hoa Kỳ
trên thế giới đã trải qua một tiến trình sụp đổ. Theo trung tâm nghiên cứu Pew,
niềm tin quốc tế vào sự lãnh đạo của Hoa Kỳ đã giảm sút đáng kể trong năm qua.
Điều này được cảm nhận rõ ràng nhất ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương, trọng tâm
địa chính trị toàn cầu.
Trong số các đồng minh châu Á của Hoa Kỳ, chẳng hạn
như Nam Hàn và Nhật Bản, niềm tin vào khả năng của tổng thống Mỹ trong việc đưa
ra các phán đoán đúng đắn đã bị giảm 71% và 54%. Ở Indonesia, quốc gia Hồi giáo
lớn nhất, nó đã giảm tới 41%. Đây quả là một thảm họa cho quyền lực mềm của Mỹ.
Bất chấp những lời lẽ cứng rắn, ông Trump vẫn không
giành được sự nhượng bộ quan trọng nào trong chuyến công du Trung Quốc; Bắc
Kinh vẫn không mảy may lay động trong những lĩnh vực chủ yếu về kinh tế và địa
chính trị mà hai bên có sự bất đồng, đặc biệt là về Bắc Triều Tiên và Biển
Đông. Thất bại trong nỗ lực áp đặt ý chí của mình lên nước chủ nhà, ông Trump
thậm chí còn kết thúc bằng việc trao cho Bắc Kinh “niềm tin sâu sắc” vào khả
năng của nước này trong việc “lợi dụng một quốc gia khác vì lợi ích của các công
dân của mình”. Ông Trump đã đổ cho các chính phủ trước ông trách nhiệm gây ra mất
cân bằng thương mại đang phình lên với Trung Quốc!
Hoa Kỳ rõ ràng bị cô lập tại hội nghị Hợp tác Kinh tế
châu Á-Thái Bình Dương (APEC) ở Việt Nam. Nước chủ nhà là một trong 11 quốc
gia, gồm cả Nhật Bản, Australia và Singapore, cảm thấy bị phản bội bởi quyết định
của ông Trump rút ra khỏi TPP. Các nước nhỏ ở Đông Nam Á xem hiệp định thương mại
này là cơ hội để có được quyền tiếp cận tốt hơn với thị trường Hoa Kỳ, trong
khi Nhật Bản và Australia coi nó là đối trọng hết sức thiết yếu để cân bằng ảnh
hưởng đang gia tăng của Trung Quốc ở khu vực.
Các đồng minh của Hoa Kỳ đã điều chỉnh và đặt tên lại
cho hiệp định thương mại này với hy vọng sẽ làm cho nó hồi sinh. Dù sao, nhiều
chính phủ châu Á đã chi tiêu rất nhiều vốn liếng chính trị để tán thành thỏa
thuận TPP nguyên thủy, bất chấp sự phản đối của cánh bảo hộ thị trường trong nước.
Tuy vậy, sự kiện này về cơ bản lại khiến cho Washington không còn sáng kiến
kinh tế nào để đem ra bàn thảo.
Nói ngắn gọn, các đồng minh đã thể hiện sự sẵn sàng
vượt qua mặt Hoa Kỳ và tích cực xây dựng một trật tự thế giới thời hậu-Hoa Kỳ (post-America),
một phần để mở rộng thương mại khu vực cũng như để giữ cho ảnh hưởng đang lên của
Trung Quốc trong tầm kiểm soát. Tôi đã nói chuyện với một nhà đàm phán thương mại
lão làng của Hoa Kỳ và người này cho rằng có rất ít khả năng nước Mỹ thời hậu
ông Trump (post-Trump America) sẽ đồng ý gia nhập hiệp định
TPP với phiên bản đã được điều chỉnh nhằm thay đổi căn bản cấu hình kinh tế của
các nước thành viên. Quốc hội Hoa Kỳ, theo luật và theo truyền thống chính trị,
sẽ không bao giờ đồng ý phê chuẩn một hiệp định thương mại mà các nhà đàm phán
Hoa Kỳ không giữ vai trò có tính chất bước ngoặt và liên tục trong việc hình
thành hiệp định ấy. Điều đó có nghĩa là, các đồng minh hoặc sẽ phải quên đi sự
tham gia của Hoa Kỳ vào cái gọi là “TPP 11” hoặc đóng băng tất cả các cuộc đàm
phán cho đến khi Washington thay đổi quyết định. Thật là phí phạm thời gian và
cơ hội chiến lược.
Nền hòa
bình Trung Quốc (Pax Sinica)
Trái ngược với Hoa Kỳ, chủ tịch Trung Quốc Tập Cận
Bình trong bài phát biểu tại APEC đã miêu tả toàn cầu hóa như “một xu thế lịch
sử không thể đảo ngược”. Ông ta khuyến khích một “cơ chế và thực tiễn thương mại
đa phương” nhằm giúp cho “các thành viên đang phát triển hưởng lợi nhiều hơn từ
thương mại và đầu tư quốc tế”. Những lời phát biểu này là tiếng vọng của bài diễn
văn nổi tiếng mà ông Tập đọc tại Diễn đàn Kinh tế thế giới ở Davos, Thụy Sĩ hồi
đầu năm nay, trong đó ông chính thức đề cao Trung Quốc như là người đi tiên
phong của trật tự kinh tế toàn cầu.
Hồi đó, ông Tập phê phán tất cả những ai “đổ trách
nhiệm cho toàn cầu hóa kinh tế về những vấn đề của thế giới”. Nhà lãnh đạo
Trung Quốc còn coi toàn cầu hóa là “một đại dương lớn mà bạn không thể thoát ra
khỏi được”, đồng thời phê phán chủ nghĩa bảo hộ như là “tự soi gương trong
phòng tối”.
Đây không phải là những từ ngữ rỗng tuếch. Trung Quốc
đang tiến về phía trước, lôi kéo về phía mình cả khu vực và thế giới với một ý
thức sâu sắc về mục tiêu. Ông Tập đã giúp thành lập Ngân hàng Đầu tư Hạ tầng
châu Á (AIIB) có trụ sở tại Bắc Kinh và Ngân hàng Phát triển Mới (NDB) đặt trụ
sở tại Thượng Hải như là những định chế thay thế cho Ngân hàng Thế giới (WB) và
Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) do Mỹ cầm trịch, lẫn Ngân hàng Phát triển châu Á
(ADB) do Nhật Bản điều hành.
Với hiệp định TPP trong trạng thái đình trệ, khu vực
châu Á-Thái Bình Dương đang đặt cược vào hiệp định Đối tác Kinh tế toàn diện
khu vực (Regional Comprehensive Economic Partnership – RCEP) do
Trung Quốc hậu thuẫn. Hiệp định RCEP được cho là một sự thay thế linh hoạt hơn,
bao trùm hơn, không đặt ra nhiều yêu cầu gay gắt cho các nước thành viên tương
lai mà tập trung chủ yếu vào việc giảm các rào cản thương mại giữa các nền kinh
tế chủ chốt trong khu vực.
Nói cho công bằng, còn lâu mới khẳng định được số phận
của những sáng kiến kinh tế do Trung Quốc dẫn dắt, cũng như số phận của hiệp định
RCEP. Cho đến nay, hồ sơ của Trung Quốc về đầu tư khắp khu vực gây ra những kết
quả lẫn lộn. Hơn thế nữa, công cuộc quảng bá một mô hình chuyên chế về phát triển,
cộng với sự can thiệp ngày càng trắng trợn vào công việc của các quốc gia láng
giềng, có thể đe dọa các nền dân chủ mới đâm chồi nẩy lộc trong khu vực – chưa
kể tới việc Trung Quốc trực tiếp thách thức luật pháp quốc tế và an ninh khu vực
bằng hành động hung hăng chiếm đóng các vùng lãnh thổ tranh chấp trên Biển
Đông, tuyến đường hàng hải quan trọng nhất của thế giới. Rõ ràng, Bắc Kinh tìm
cách mua chuộc sự phục tùng của các nước láng giềng nhỏ hơn thông qua việc phân
bổ mang tính chiến lược các khoản hỗ trợ tài chính.
Nhưng, do Hoa Kỳ và các đồng minh không đưa ra được
một phương án kinh tế cụ thể để thay thế, ngày càng nhiều chính phủ trong khu vực
sẽ không có sự lựa chọn nào khác ngoài việc chấp nhận cuộc tấn công kinh tế của
Bắc Kinh. Không chỉ quyền bá chủ của Mỹ mà cả quyền tự chủ của các nước nhỏ hơn
cũng như sự sống còn của một trật tự dựa trên luật pháp ở châu Á đang rơi vào
tình thế đầy may rủi!
*
Richard Javad Heydaria là cây bút chuyên về địa
chính trị châu Á. Trước đây ông dạy khoa học chính trị tại đại học De La Salle
và đại học Ateneo De Manila, đồng thời là nhà tư vấn chính sách cho Hạ viện
Philippines.
Nguồn:
No comments:
Post a Comment