Đằng
sau việc Hà Nội đàn áp giới hoạt động môi trường độc lập
Mẹ
Nấm
04/10/2023
Ở Việt Nam
không có cái gọi là NGO, mà chỉ có các Trung tâm được thành lập dưới sự bảo
trợ, quản lý của một tổ chức trực thuộc đảng.
https://gdb.voanews.com/01000000-c0a8-0242-d419-08db635ad825_w650_r1_s.jpg
Ngân
hàng Thế giới khen ngợi những đóng góp của bà Hoàng Thị Minh Hồng. Bà Hồng vừa
bị một tòa án ở thành phố Hồ Chí Minh kết án 3 năm tù vì tội "trốn
thuế".
Vài
năm gần đây, giới hoạt động trong lĩnh vực môi trường độc lập tại Việt Nam liên
tục bị đàn áp bởi nhà cầm quyền theo hình thức kết tội “trốn thuế”.
Mặc
dù các tổ chức hoạt động theo mô hình NGO – phi chính phủ - được thành lập với
tiêu chí phi lợi nhuận và không bị đánh thuế theo Luật doanh nghiệp, nhưng các
lãnh đạo như nhà báo Mai Phan Lợi, nhà hoạt động môi trường Ngụy Thị Khanh,
Đặng Đình Bách và mới nhất Hoàng Thị Minh Hồng đều bị kêu án “trốn thuế”, và Hà
Nội quyết tâm “dọn sạch” các tổ chức độc lập theo hình thức chụp mũ, hình sự
hóa theo luật thuế bất chấp áp lực ngoại giao và nỗ lực kêu gọi trả tự do từ
cộng đồng quốc tế.
Tại
sao việc trấn áp những nhà hoạt động trước nay vốn có vẻ “vô hại” với nhà cầm
quyền liên tục diễn ra như thế?
Trước
hết có thể thấy, cách đây khoảng 10 năm khi phong trào xã hội dân sự độc lập
tại Việt Nam bắt đầu bùng phát dưới thời cựu thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng, nhà cầm
quyền Việt Nam chọn cách trấn áp mạnh tay với các hội nhóm độc lập yêu cầu sửa
đổi luật pháp, xóa bỏ điều 258 BLHS (nay là 331) như Mạng Lưới Blogger Việt
Nam. Tiếp sau đó No-U, Hội Nhà báo Độc lập, Hội Anh em Dân chủ, Hội Bầu bí
tương thân, Hội Phụ nữ Nhân quyền Việt Nam… lần lượt trở thành mục tiêu khi các
tổ chức này chọn cách tấn công trực diện vào Hiến pháp, luật pháp cùng những
yêu cầu cải thiện quyền con người.
Sau
đó, để đáp ứng một số tiêu chuẩn “cải thiện nhân quyền” của các đối tác ngoại
giao phương Tây, Hà Nội cũng từng khuyến khích và cổ vũ các cá nhân, hội nhóm
hoạt động theo kiểu cố vấn chính sách như “think tank” hình thành cho có vẻ dân
chủ. Kỹ sư Trần Huỳnh Duy Thức, Tiến sĩ Nguyễn Quang A, giáo sư Nguyễn Huệ Chi
và nhiều nhân sĩ trí thức khác là những gương mặt nổi bật ở giai đoạn này. Khi
đã đạt được mục tiêu chứng minh với cả người dân trong nước và quốc tế rằng ở
Việt Nam có phong trào “phản biện xã hội”, nhà cầm quyền bắt đầu ra tay đàn áp,
bắt bớ, và xóa sổ các tổ chức này.
Bên
cạnh đó, để chứng minh với thế giới rằng “Việt Nam có nhân quyền, công dân Việt
Nam có quyền tự do lập hội” miễn là phải tuân theo khuôn khổ luật pháp của nước
CHXHCN Việt Nam, các tổ chức phi lợi nhuận hoạt động dưới hình thức các trung
tâm có sự bảo trợ từ một tổ chức của đảng được tạo điều kiện thuận lợi để phát
triển. Với lựa chọn này, đảng Cộng sản một mặt chứng minh với thế giới rằng Hà
Nội tôn trọng nhân quyền, một mặt nhấn mạnh các hoạt động theo hình thức xã hội
dân sự phải nằm trong sự kiểm soát của đảng.
Khi
hồ sơ nhân quyền đã được cải thiện, Hà Nội bắt đầu ra tay đàn áp các tổ chức
“tưởng chừng vô hại” như trên vì tính độc lập của những cá nhân lãnh đạo các tổ
chức này. Nhà báo Mai Phan Lợi, chủ tịch hội đồng khoa học Trung tâm truyền
thông giáo dục cộng đồng – MEC cùng cộng sự Bạch Hùng Dương bị kết án trốn
thuế. Nhà hoạt động môi trường, người được mệnh danh là “anh hùng khí hậu”,
Ngụy Thị Khanh - giám đốc điều hành, đồng thời là người sáng lập Trung tâm Phát
triển và Sáng tạo Xanh (GreenID) tại Việt Nam cũng bị bắt với cáo buộc tương
tự. Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu pháp luật và chính sách phát triển bền vững
(LPSD) - Đặng Đình Bách bị kết án 5 năm tù cũng tội danh trốn thuế. Và mới nhất
là nhà hoạt động môi trường nổi tiếng quốc tế, Hoàng Thị Minh Hồng, người sáng
lập Trung tâm Hành động và Liên kết vì môi trường và phát triển (gọi tắt là
Change) vừa bị TAND Tp.HCM kết án 3 năm tù giam hôm 28/9/2023.
Việc
bắt giữ hàng loạt nhà hoạt động môi trường nổi trội như trên khiến cho những
người hoạt động xã hội dân sự độc lập trong những lĩnh vực vốn được cho là “an
toàn” trở nên co cụm, tê liệt.
Câu
hỏi đặt ra là tại sao việc bắt giữ lại xảy ra hàng loạt ở ngay thời điểm này?
Từ
tháng 8/2020, Hiệp định Thương mại Tự do Khối liên minh Châu Âu (EU) – Việt Nam
(*) với mục tiêu thúc đẩy phát triển bền vững, đặc biệt là thúc đẩy sự đóng góp
của các khía cạnh liên quan đến thương mại và đầu tư của vấn đề lao động và môi
trường, có hiệu lực. Vai trò của các Trung tâm hoạt động theo mô hình phi lợi
nhuận như MEC, GreenID, LPSD, Change được đánh giá rất cao vì đa phần những
người sáng lập và lãnh đạo các tổ chức này đều có uy tín với quốc tế và quan
trọng hơn hết, họ hoạt động theo đường lối độc lập dù phải chịu sự quản lý của
cơ quan chủ quản là các tổ chức trực thuộc đảng Cộng sản. Các trung tâm này
đóng vai trò giám sát, thúc đẩy sự minh bạch trong việc giải ngân các gói hỗ
trợ từ quốc tế cho Việt Nam trong lĩnh vực môi trường như giảm khí phát thải,
điện than, bảo vệ rừng…
Trong
bối cảnh Việt Nam đã đạt được thỏa thuận tham gia chương trình hợp tác mang tên
Đối tác chuyển đổi năng lượng công bằng (JETP) với G7 và các nước phát triển
hồi tháng 12/2022, Khối Liên minh châu Âu, Vương quốc Anh, Pháp, Đức, Hoa Kỳ,
Ý, Canada, Nhật Bản, Na Uy và Đan Mạch sẽ tài trợ cho Việt Nam 15,5 tỷ USD với
cam kết cắt giảm điện than và chuyển dần sang năng lượng sạch. Số tiền này sẽ
được giải ngân cho Việt Nam trong vòng 3 - 5 năm tới. Một trong các điều kiện
để gói tài trợ được giải ngân từ các nước phát triển đó chính là yêu cầu có sự
tham gia, giám sát của các NGOs độc lập.
Vì
thế MEC, GreenID, LPSD, Change với tiêu chí minh bạch theo tiêu chuẩn châu Âu
chính là cái gai cần phải sớm nhổ bỏ trong mắt Hà Nội.
Giới
quan sát dự đoán, sau khi bắt hết những nhà hoạt động xã hội dân sự độc lập như
Mai Phan Lợi, Ngụy Thị Khanh, Đặng Đình Bách, Hoàng Thị Minh Hồng và mới nhất
là Ngô Thị Tố Nhiên, sẽ có các tổ chức chân rết, hay các nhóm xã hội dân sự
hoạt động theo đúng chủ trương của đảng được cài cắm vào nhằm góp phần “minh
bạch”, “dân chủ” trong công tác giải ngân gói tài trợ $15,5 tỷ.
Vậy
sau khi Hà Nội xóa bỏ các tổ chức phi lợi nhuận hoạt động theo mô hình NGO trên
thì chính quyền sẽ ủng hộ, khuyến khích hình thành hội nhóm kiểu gì?
Trong
nhóm phân loại các hoạt động xã hội dân sự như think tank, NGO, còn có một dạng
khác là các foundations. Liệu Hà Nội có nhắm tới khuyến khích các foundation ra
đời thay thế cho các tổ chức dân sự khác không? Bởi Foundations cũng hoạt động
phi lợi nhuận (toàn phần hay một phần) và đóng vai trò cố vấn chính sách, vận
động chính trị không kém phần quan trọng. (VinGroup là một trong những nơi đi
đầu và lập nên các foundation theo kiểu tư bản có tên gọi là The Vingroup
Innovation Foundation (VINIF)).
Giới
quan sát chưa thể dự đoán được chính xác chuyện gì sẽ xảy ra sắp tới, khi làn
sóng sợ hãi đang khiến giới hoạt động xã hội dân sự độc lập co cụm lại. Nhưng
hiển nhiên là ai cũng có thể thấy rằng, việc bắt giữ các nhà hoạt động môi
trường nổi trội, có uy tín với phương Tây là quyết định chặn đứng sự giám sát
và yêu cầu minh bạch của quốc tế đối với các dự án tài trợ năng lượng, môi
trường trong tương lai gần.
Vì
thế ở Việt Nam không có cái gọi là NGO, mà chỉ có các Trung tâm được thành lập
dưới sự bảo trợ, quản lý của một tổ chức trực thuộc đảng. Và tầng lớp trí thức
như Mai Phan Lợi, Ngụy Thị Khanh, Đặng Đình Bách, Hoàng Thị Minh Hồng… dù khéo
léo đến mấy nhằm nỗ lực thúc đẩy sự phát triển bền vững của quốc gia, cũng
không còn an toàn được nữa.
(*)https://www-eesc-europa-eu.translate.goog/en/sections-other-bodies/other/eu-vietnam-domestic-advisory-group
Houston
tháng 10/2023.
No comments:
Post a Comment